Қазақстандағы ғарыш ғылымының дамуы

23

Түркістан қаласының тұрғындарының назарына Қазақстандық ғарышкерлердің ұшуы кезінде басқарылатын кешендер жайында мағлұматтарды ұсынамыз. Қазақстандық ғарышкерлердің ұшуы кезінде басқарылатын кешендердің бортында әлемдік ғарышкерліктің негізгі бағыттары бойынша ғарыштық экспери­мент­тер жүргізілді. Мәселен, 1991 жылы «Мир» ОК-де Т.Әубәкіровтің ұшуы кезінде бес ұйымның қатысуымен бес ға­рыштық эксперимент орындалды. Ал 1994 жылы Т.Мұсабаевтың ұшуы кезінде ҚР ҰҒА-ның оннан астам инсти­туты­ның қатысуымен 8 ғарыштық тәжірибе жүргізілді. Одан бөлек, 1998 жылы 20-дан астам ұйымның ғалымдары мен мамандарының қатысуымен 23 кешен­ді эксперимент орындалды. Қазақстан 2001 жылы ХҒС бортында ғылыми зерттеулер мен эксперименттер бағдарламасын алғаш­қы­лар­дың бірі болып іске асырды. 2015 жылы А.Айымбетовтің ХҒС-қа ұшуы кезінде Қазақстанның сегіз ҒЗИ мен ЖОО ғалымдарының қатысуымен 10 ғарыштық эксперимент жүргізілді. Қазақстандық ғарышкерлердің «Мир» ОК мен ХҒС-тағы ғылыми бағдар­ла­ма­ларын орындау арқылы айтарлықтай ғылыми және қолданбалы маңызы бар нәтижелер алынды. Олар өз кезегінде Қазақстанда ғарыш ғылымының дамуында халықаралық деңгейге сәйкес келетін жаңа ғылыми бағыттар құруға негіз болды.

Ғарыш техникасы бұйымдарын жасау кезінде пайдаланылған қорытпалар, полимерлік және керамикалық материалдар бүгінде «Мир» ОК бортындағы көрмеде тұр. Кезінде осылардың кө­ме­гі­мен найзағай белсенділігі бар өңірлер бойынша әртүрлі мақсаттағы ғарыш аппараттарында штаттан тыс жағдайлардың дамуы­мен жаңа оптикалық құбылыстардың корреляциясы да белгіленді. Ғарыштық эксперименттерді орындау кезінде әзірленген әдістемелер мен технологиялар экологиялық картографиялауда және өсімдіктер мен табиғи экожүйелерді картографиялауда қолданылды. Сон­дай-ақ биоалуантүрлілікті бағалау, жайы­лымдардың антропогендік трансфор­ма­ция дәрежесін және мұнай-газ кен орындарының табиғи-аумақтық кешен­де­рінің де трансформация дәрежесін, төтенше жағдайларды, шөлейттену про­цес­терін бағалау үшін де пайдаланылды. Ғарышта өсімдік жасушаларының селекциясын қолдана отырып, картоп, бидай сияқты өсімдіктердің экономикалық құнды формалары алынды. Аурулар мен қолайсыз экологиялық факторларға ерекше төзімді картоптың «Тоқтар» деп аталатын жаңа сортын алу жұмыстары аяқ­талды.