«Нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күреске» байланысты Түркістан қаласындағы мәдени орындарда, мектептер мен жоғарғы оқу орындарында, түнгі рейдтерде де түсірдірме жұмыстарының жүргізіліп жатқандығын әлеуметтік желелірден байқауға болады. Сондай-ақ, қазіргі таңда Түркістандық тәртіп сақшыларының көмегімен қылмыс жасаған күдіктілер де ұсаталуда. Баланы бастан демекші ең әуелі жасөспірімдердің зиянды әрекеттер жасауына кедергі болып, үнемі қадағалау, тексеріс жұмыстарын жүргізіп тұрған артық етпес. Нашақорлық қоғамымыз үшін қайғы-қасірет екендігі баршамызға белгілі. Ал нашақорлық бар жерде наркобизнес жүретіні мәлім. Егер наркобизнестің жолын бөгесек, нашақорлықтан толықтай құтылуға мүмкіндік туады. Бұл туралы Түркістан қаласы ішкі саясат жастар орталығының психологы Бибігүл Ерланқызымен сұқбат жүргізген болатынбыз.
Осы нашақорлыққа жастар қалай алданады екен? Оның қандай себептері бар? Түркістан қаласында нашақорлықтың алдын алу үшін іс әрекеттер жасалынып жатыр ма?
Түркістандық полицейлер азаматтарға есірткі заттарының заңсыз айналымы мен таратқаны үшін қатаң қылмыстық жауапкершілік бар екендігін ескертіп, тұрғындарды зиянды әдеттерден бас тартуға және салауатты өмір салтын ұстануға шақырып жптыр. Әрине Түркістан қаласында есіркіге жоламау, нашақорлықтың алдын алу одан басқа ішімдік, темекі тарту секілді зиянды әрекеттердің алдын алу үшін жастарды жинап дөңгелек үстелдер яғни ашық пікір алаңдары, зиялы қауыммен кездесулер, жиындар өтуде. Бұл әрекеттердің алдын алу үшін тиісті өкілдерде қарап отқан жоқ. Деркезінде қаламызда түсіндірме жұмыстары жүргізілуде. Ал, Қоғамдағы жастарымыздың алдануының ең басты себебі білімсіздік, есірткінің қаншалықты қауіпті екендігін білмеу және бұл мәселеге жеңілтектікпен қарау болып табылады. Одан кейін, қызығушылықтың туындауына көбінесе айналасындағылар мен бұқаралық ақпараттары да себеп болады және ойын-сауық орындары, дискотека және басқа да көңіл көтеретін орындар болып табылады. Бірден бір себеп ол қысым, жаман достардың қысым жасауы. Әуестік, бір рет көрейін, сосын тастаймын деп ойлау. Бір рет немесе екі-ақ рет көрудің өзі адамды қайтпас жолға салуға жеткілікті болады. Сонымен қатар, мода қуалау, айналасындағыларға еліктеу. Қоршаған ортасы бұзық болса, жаман әдеттердің жұғуы оңай. Жастардың қауіп-қатерді жақсы көруі, жыныстық бұзылу, өзін-өзі көрсету, күшін дәлелдеуге тырысу, генетикалық құрылымының есірткіге бейімдігі, иманның әлсіздігі, нашар отбасы және бұзық қоғамнан туған сенімсіздік, болашақ туралы уайымның адамды жалғыздыққа итермелеуі, жоқшылықтың өзін-өзі өлтіруге итермелеуі, байлықтың масаңдатуы, мемендік есірткіге итермелейтін негізгі себептер болып табылады.
Есірткі — қармағына бір іліндірген соң, торға түскен балықтай қанша бұлқынғанмен, қайтып құтылу екі талай ма?
Әсіресе, жастарды көктей орып, жуадай солдыратын пәленің нақ өзі — сол көкнәр, апиын, наша тарту деп аталатын есірткі құмарлық. Есірткінің әлемнің көп елдеріне жайылып, жасырын бизнестің ең қауіпті түріне айналуы қазіргі кездің ең өзекті проблемаларының бірден бірі. Нашақорлық–әлеуметке ортақ проблема. Жер бетіне миллиондаған өмірлерді алып кетіп жатқан бұл ауру әлемдік трагедия, өз ауқымы жағынан дүниежүзілік соғыстармен тең. Алайда, ол шекараны білмейді, нәсіл, жыныс, жас талғамайды. Нашақордың жолымен кеткен адам біртіндеп өзінің адамгершілік қасиеттерінен айырыла бастайды, психикалық тұрғыдан өзгереді, достарын, кейін отбасын жоғалтады, өзіне және жанындағыларға бақытсыздық алып келеді.
Ұзақ уақыт бойы нашақорлық мәселесі жабулы қазан күйінде қалып келді, ол туралы айтылмады. Қазір барлығы ол туралы біледі, бірақ әлі бұл өткір тақырып болып қалуда. Нашақорлыққа қарсы күрес құралы – оны таратуға қарсы бүкіл адамзаттың жұмылуы. Осы тұрғыдан алғанда, бұл құбылыстың барлық қасіреттері жөнінде адамдарды толық, жан-жақты, ақпараттандыру мақсатқа қол жеткізудің ең тиімді құралы екенін барлығы мойындайды.
Нашақорлық — адамзатқа берілген ең ауыр жаза деп ойлайсызба?
Нашақорлық – өзін -өзі өлтірудің ең баяу тәсілі, өз бойында өмірді, ерікті, ақылды, қабілетті саналы, ерікті түрде бұзу. Қорыта айтқанда, «Адамдар, әрекетті саналы түрде жасаңдар! Себебі есірткі деген уды бір рет қабылдау сауықпайтын зардаптарға әкелуі мүмкін. Нашақорлардың көбі ұрпағын жалғастыра алмайды. Нашақорлармен жұмыс істеу жалпы кезең-кезеңімен жүргізіледі. Бұл айтылған кезеңдердің ең біріншісі науқастың организмін ауыр халден босатып, аяғынан тұрғызу болып табылады. Ал бұдан кейінгі кезең — психологиялық көмек беру, екінші жұмыс алғашқыдан біраз күрделілеу. Өйткені, нашақорларды құрдымға кетіретін де олардың ішкі жан-дүниесінің әлсіздігі. Бұдан кейінгі емдеу жұмысы оларды еңбекке жарамды ету яғни реабилитация кезеңінен өткізу керек. Бір айта кететініміз нашақорлық тек медициналық ауру емес, бұл негізінен әлеуметтік дертке жақынырақ. Нашақорлықтан біржола құтылу мүмкін емес шығар сірә. Осы орайда, тағы да әлемдік зерттеулерге жүгінетін болсақ, есірткіге қарсы заңдарды қатайтудың салдарынан аз-маз мөлшерде есірткімен ұсталып жазықты болғандар есебінен әсіресе, дамыған елдерде темір торлар тұтқындарға толып кететінге ұқсайды. Құқық қорғау органдары ролінің күшеюі полицейлер мен арнайы қызмет мамандары тарапынан қызмет бабын асыра пайдаланушылыққа, заңды белден басып, бұрмалай қолдануға жол ашылады деп болжануда. Осындай іс-әрекет қарапайым халықтың азаматтық құқығын шектеуге ұрындырары хақ дейді ғалымдар. Қалай болғанда да Нарколог-мамандар мен ғалымдар және салауатты өмір салтына болысатындар түрлі амал-тәсіл ойлап табумен әлек. Ал нашақорлар болса, мұндай шаралардан бейхабар болуы былай тұрсын тіпті, өзінің болашағын ойлаудан да қалған.
Нашақорлық – қоғам проблемеасы. Жалпы, нашақорлыққа әуестік неден туындайды?
Жасыратыны жоқ, нашақорлыққа көбінесе жастар шалдығады, алайда бүгінгі күні ересектер арасында да ескірткіге әуестенетіндер көбейіп келеді. Жастар арасындағы есірткіге әуестік көбінде білместіктен басталады. Жасөспірімдер қоршаған ортасының кері әсеріне сенгіш келеді. Өздері жас болғандықтан, қоршаған ортаның әр сипатты әрекетіне үлкен адамның ойына келмейтін жауап кайтарады. Өз іс-әрекетінің салдарын дұрыс болжамау, жан дүние, мінез-құлық пен дүниетанымның толық калыптаспағандығы, иланғыштық, еліктеушілік алғаш рет спирт ішімдіктері мен есірткінің дәмін көруді тудыратын себептер. Жасөспірімдер өздерінің ержүректігін, дербестігін танытуға болатын топтар мен ұйымдарға бірігеді. Нәтижесінде есірткіге организмнің тәуелділігі қалыптасады.
Оны тоқтатпасақ та, азайтудың жолы бар ма? Емі дегендей… Өзіңіз сияқты психолог немесе дәрігерлер емдей ала ма?
Нашақорлықты алдын-алудың ең тиімді жолы – отбасындағы тәрбие құндылығын арттыру. Отбасының іргесі берік болса, балалар мен жасөспірімдердің сыртқы ортаға алаңдаушылығы азаяды.Жүйелі емдеу шараларын жүргізу арқылы медициналық жолмен нашақорлыққа салынған науқасты толық емдеуге болады. Ол үшін науқастың жазылуға деген үлкен сенімі болуы тиіс. Ал, психолог мамандар науқастың ішкі күйімен жұмыс жүргізеді. Нашақорлық – ең алдымен психикалық дерт. Сондықтан, медициналық жолмен қатар науқасқа рухани қолдау беру арқылы жақсы нәтижеге қол жеткізуге болады. Нашақорлықпен айналысатын адамдар мәжбүрлеп, кейде бақыланбайтын, өздерінің таңдаған препараттарына тәуелді. Әдетте, оларды пайдалану нәтижесінде теріс салдарға тап болғанына қарамастан, есірткі іздеуге және пайдалануға тырысады.
Елімізде көп пе нашақорлар саны. Белгілі бір статистика бар ма? Жыл санап көбейіп жатыр ма?
Қазақстанда 300 мың нашақор ресми тіркелген. Бүгінде нашақорлық мәселесі еліміздің қауіпсіздігі мен ұлт денсаулығына қауіп төндіріп тұр. Көптеген дамыған елде құқықтық, медициналық, әлеуметтік, есірткіге тәуелділікке қарсы оңалтуды қамтамасыз ету және есірткіге қарсы күресті насихаттау жүйесі бар. Қазақстанда, өкінішке қарай, мұндай жүйенің жағдайы мәз емес. Қазір есірткіге тәуелділіктің өсуі, есірткі шегіп алып қылмыс жасаудың көбеюі алаңдатарлық мәселе болып отыр.
Бұл әуестік жасөспірім шақтан бастап туындай ма? Әлде, жас талғамай ма?
Адам сау болуы үшін психологиялық, физикалық, әлеуметтік жағдайы дұрыс болуы шарт. Ал, нашақорда психологиялық проблемалар болады. Яғни, оның жаны жаралы. Ол есірткіні проблемасын ұмыту үшін тұтынады. Бұл денсаулықққа зиянын тигізеді. Есірткіге тәуелділік көбіне жасөспірім шақтан, яғни, отбасындағы келіспеушіліктен туындайды. Отбасы мүшелері балаға тиісті деңгейде көңіл бөлмейді, әрі оған мейіріммен қарамайды. Салдарынан балада психологиялық проблемалар туындайды. Осылайша, ол есірткіні тұтынуы мүмкін. Ал, үйде есірткіге тәуелді адам болса, біреулер оны жасырады. Екіншісі, оны қолдап, ақша береді. Үшіншісі, құрбанның рөлін ойнайды. Сондықтан, отбасындағы тәрбиеге баса мән берген жөн.
Ата-ана, жасөспірім мен жастарға айтарыңыз…
Нашақорлық – адам өмірін жалмайтын қауіпті дерт. Онымен күресте барлығымыз бірге күш біріктіруіміз керек. Ата-аналарға айтарым, балаларыңызбен көбірек уақыт өткізуге тырысыңыздар. Олардың қызығушылықтарымен санасып, үнемі тығыз қарым-қатынас орнатуға тырысыңыздар. Себебі, өз отбасынан жылулық таппаған бала, сыртқы ортаның ықпалына тез бейімделгіш келеді.Жасөспірім шақ – адам өміріндегі ең маңызды шақ. Бұл кезеңді өзін-өзі жетілдіруге, дамытуға, тұлғалық қалыптасуға арнау қажет. Салауатты сана қалыптасқан кезде ғана осындай дерттен сақтана алатынымыз анық.Нашақорлықпен күресуге жалғыз адамның шамасы келмейді. Ата-аналар және сіздер мен біздер, әрбір Қазақстан азаматы біріге күресуіміз керек.
Есірткі дегеніміз не?
Есірткі – бұл адамның көңіл-күйін, сана-сезімін, мінез- құлқын бұзатын қауіпті, тиым салынған химиялық зат. Ол адамның есін алып, құмарлық жиілігіне ұшыратады. Нашақор – есірткісіз өмір сүре алмайтын бейшара халге түседі.
Грек тілінде ұйқы мағынасын білдіретін «nаrke» сөзі, ағылшын тілінде «narkotik» деген сөзге айналып, ұйықтау, жансыздандыру, сезімсіздендіру деген мағынаны береді.
Есірткінің қандай түрлері бар?
Медицинада ауруды басу үшін қолданылатын өнімдеріне морфин, кофеин, метадон, көкнәр және т. б. заттар жатады. Сора өнімдері: гашиш, анаша, марихуана. Қолдан жасалған эфедрин, фентози тәрізді дәрі, дәрмектер және. Өндірісте және тұрмыста қолданылатын химиялық заттар ( бензин, бензол, толуол және т. б оларды көбінесе иіскейді). Адам организміне ең қауіпті әрі көп қолданылатын есірткінің түрі – анаша. Анаша – сұр түсті химиялық зат, ол ыстық және құрғақ аймақтарда өсетін көкнәр тұқымынан алынады.
Қорыта айтқанда басқа елдермен тереземізді теңестіреміз, алдыңғы қатарлы елдер сапынан табыламыз десек жастарды салауатты өмір салты дағдысы қалыптасқан, рухы биік, жан дүниесі таза, адамгершілігі мол, білімді азамат болып ержетуіміз керек. Қазақстанда жыл сайын нашақорлықпен ауыратын адамдардың саны көбейіп, героин мен синтетикалық есірткілерді тұтыну артып отыр. Дүние жүзін жайлаған нашақорлық дерті күн сайын тамырын жайып барады. Келешек ұрпаққа ақыл, бағыт – бағдар беретін аға – апаларымыз есірткіні “ табыс көзі ” көріп, қаншама адам өмірін құртып отыр. Олардың тіпті мектеп оқушсына алғашқы мөлшерді тегін беріп, қызықтыруы айуандық деп есептеймін. Дәл қазіргі таңда әрбір жанұяның есігі мен терезесіне теңіліп, үй айналасын торып, ғасыр індеті жүр. Бұл індеттің аты – нашақорлық. Халқымыздың денсаулықты байлық пен басқадан да жоғары қоюынан-ақ оның қадірі қаншалықты екенін білуге болады. Осындай баға жетпес байлықтың қадірін түсінбей, өз өміріне өз қолдарымен балта шауып жүрген жандар қаншама! Қазіргі уақытта жастар арасында есірткіге бой ұру етек алып барады. Менің ойымша, оған көптеген себептер бар. Біріншіден, бозбалалар мен бойжеткендердің бұл жаста өздеріне не керек екенін білмей, еліктеушілікке салыну. Екіншіден, бір сәттілік ләззат үшін шоқ басқанын білмей қалған жастардың қателігі. Бүгінгі күні нашақорлық бір адамның ғана басындағы емес, бүкіл қоғамның қасіреті болып отыр. Нашақорлықтың қасіретін тек дәрігерлер ғана емес, күнделікті көріп жүрген әр жан сезеді. Бүгінгі жастардың ой – арманы, мақсат – мүддесі, тілегі, тірішлік – тынысы біздің халықтың ХХІ ғасырдағы бет – бейнесін көп жағдаяттан анықтап берері даусыз. Есірткі қазіргі таңда көп түрі кездеседі мысалы: марихуана, кокаин, морфин, LSD, героин және тағы басқа түрлері адамның миына, психикасына, орталық жүйке жүйесіне қатты әсер етіп, рухани және физикалық тепе – теңдікті бұзатын зиянды заттардың бірі.
Есірткіге құмарлық ең қауіпті және апатты аурулардың бірі. Есірткіні пайдаланудың кезеңі қоғамдық факторлармен байланысты өзіңнің таныс топтарыңның арасына оларға еліктеу және абырой алу болады. Нашақорлық тұңғиық түбі, адамды еліктіретін аждаһаның бір басы. Адам ағзасына өте тез уландыратын аса қауіпті психикалық дерт. Оны әсіресі жас ағза тез қабылдайды. Бұл адамның көңіл – күйін, сана – сезімін, мінез – құлқын бұзатын қауіпті, тыйым салынған химиялық зат. Ол адамның есін алып, құмарлық желігіне ұшыратады, нащақор есірткісіз өмір сүре алмайтын бейшара халге түседі. Есірткі – аса қауіпті, айығуы үмітсіз әлеуметтік дерт және осыған жету үшін дұрыс жолды білмейтін балалар да бар. Қазақстан құқық қорғау органдары жыл сайын жабайы есірткі өсімдіктері пісіп жетілетін маусым-қараша айлары аралығында «Көкнәр» жедел-іздестіру шараларын ұйымдастырады. Бұл шараның басты мақсаты – тұрғындар арасындағы есірткіге тәуелділікті азайту үшін заңсыз айналымдағы есірткі өнімдерін жою. Ұдайы жүргізілетін «Көкнәр» операциясы өзінің тиімділігін дәлелдеп, нәтижесін беруде.
Былтыр 26 маусымда нашақорлық және есірткінің заңсыз айналымымен күрестің халықаралық күніне 30 жыл толды. 1987 жылдың 7 желтоқсанында БҰҰ-ның Бас ассамблеясына мүше мемлекеттердің есірткіден азат халықаралық қоғам құру жөніндегі алған міндеттерін орындау мақсатында 26 маусымды Халықаралық нашақорлықпен күрес күні ретінде атап өту жөнінде шешім қабылданған болатын. Нашақорлық – барлық халыққа ортақ әлеуметтік проблема.
Жер бетіне миллиондаған өмірлерді жалмайтын наркомания – әлемдік трагедия. Нашақордың жолына түскен жастар біртіндеп адамгершілік қасиеттерінен айырылады, психикалық тұрғыдан өзгереді, айналасындағы достарын, кейін отбасын жоғалтады. Мұны барлығы біледі. Сондықтан нашақорлыққа қарсы күреске, оны таратуға бүкіл адамзат жұмылуда. Қазақстанда да есірткі қылмысы үшін қылмыстық жауапкершілікті арттыратын, бұл қылмысқа барғандарға өмір бойы бас бостандығынан айыруға дейін жаза қолдануға мүмкіндік беретін заң қабылданған. Наркобизнеске қатысы бар қылмыскерді өмірлік бас бостандығынан айыру үкімі бірқатар Азия мемлекеттерінде бұрыннан бар. Иран сияқты кейбір мұсылман елдерінде есірткі сатқандарды өлім жазасына кеседі.
Бүгінгі таңда Қазақстанда есірткі пайдаланушылар мен таралушыларға қатысты жағдай кәмелетке толмағандар, балалар мен жасөспірімдер үшін өте қауіпті болып тұр, олар қазіргі заманның осы әлеуметтік дертіне өте тез шалдығады. Ерте ме, кеш пе, бірақ әрбір нашақордың осы шырмаудан бір ғана шығар жолы бар – мезгілінен бұрын, болмай қалмайтын өлім, шамадан тыс дозадан өзін-өзі жою немесе өзіне-өзі қол салу. Есірткіге тәуелді тұлғаларда жұқпалы аурулар есірткі тұтынбайтындарға қарағанда, жиі кездеседі. Есірткіні көк тамыр ішінен тұтынатын есірткіге тәуелді адамдар мен олардың жыныстық серіктері үшін ЖҚТБ-ны жұқтыру қаупі жоғары болады. Есірткіні арнайы делдалдар арқылы сатып алу да қазіргі кезде өте оңай болды. Әрине, есірткі диллері есірткіні кез келген адамға көшеде жүріп сата салмайды. Ол үшін наркодиллердің «апанын» тауып, есірткі сатушы жақсы танитын адамнан келгенін айтуың керек, «парольді» білу керек. Сонда ғана оның сеніміне кіріп, есірткіні сатып алуға болады. Есірткінің қолдан-қолға өтуі адам аз жүретін көшелерде жүзеге асырылуы мүмкін. Кейбір кездерде есірткіні тапсырыс берген адамның көлігіне жанамалап тоқтаған көліктен береді. Шабарманның рөлін көп жағдайда әйелдер, тіпті жасы келген әжелер де атқарады. Не сатып жүргендерін олардың өздері де білмеуі мүмкін, бірақ үкім шығарған кезде сот оған қарамайды. Осылайша, көптеген адам есірткіге бой алдырған немесе сонымен айналысатын адамдардың кесірінен арандап қалып жатыр.
Шапағат ҒАЙБУЛЛА
