Ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаев қолданыстағы заңнамаға балаларды қорқытудан, оның ішінде әлеуметтік желілерден қорғауға бағытталған заңға түзетулер енгізуге қол қойған болатын. Десе де, бұл тақырып әлі де өзекті. Сондықтан да балаларды әлеуметтік желідегі буллингтен қалай қорғау керек, ата-ана мен ұстаздары нені ескеру керек, кибербуллингке ұшыраған балаларды қалай ажыратамыз деген сауалдарға жауап алу үшін педагог-психолог Райгүл Сайлаубаевамен сұхбатты ұсынамыз.
– Жыл өткен сайын интернет пайдаланатын ересектер мен балалар саны артып келеді. Осыған байланысты олардың онлайн кибербуллингке ұшырау қаупі де артып отыр. Жалпы, кибербуллинг дегеніміз не? Оған қандай адамдар, балалар ұшырайды? Осы туралы аз-кем айтып өтсеңіз…
– Қазір әлем өзгеріп жатыр, сондықтан жас жеткіншектерді тәрбилеуде осыған дейін пайдаланылып келген классикалық әдістер жарамайды. Технологияның дамыған заманында жастарды, әсересе балаларды ақпаратпен қамтамасыз ету кезінде сүзгіден өткізу керек. Қазір «кибербуллинг» термині көп қолданылып жүр. Оған тек балалар ғана емес, кез-келген адамның ұшырау қаупі жоғары болып отыр. Оған қысқаша тоқтала кетсек, кибербуллинг дегеніміз – ғаламтор желісінде біреуді қорқыту, кемсіту, ар-намысына тию. Егер ересектердің болсын, баланың болсын әлеуметтік желідегі жеке парақшаларына өзін қорлайтын бейнероликтер, жалған айыптаулар келіп жатса, сонымен бірге оның атынан жалған аккантар құрып, ескі суреттерін салып, ар-намысына тисе, онда бұл – кибербуллингке ұшырағанының белгісі. Сондықтан осындай жайттар орын алған жағдайда, үнсіз қалмай, қорықпай айтып, шешу жолдарын қарастыру қажет.
Жалпы адамды ренжітетін, көңіліне қаяу түсіретін сөздерді бетпе-бет айту оңай емес. Ал керісінше, онлайнда отырып, қалаған дүниеңді айту, ренжіту айтарлықтай қиын жұмыс емес. Ішіндегі барлық жаман нәрсені ақтарып салу оңай. Одан соң ол адамды бетпе-бет көрмегеннен кейін, оның жанынның ауырғанын да көпшілік түсіне бермейді. Өзі ашуланып отырып, оны біреуден алуы мүмкін. Сөйтіп ішкі бір күйзелістерінен арылып, жеңілдеп қалғандай сезінуі мүмкін. Сонымен бірге кибербуллинг қасақана да жасалады. Яғни адамдардың мақсатты түрде бір адамды қаралауы, егер сіз оны бөліссеңіз, сіз де ол адамның кибербуллингке ұшырауына үлес қосқан боласыз. Оның арты жақсы болмайды, ол адамды психологиялық күйзеліске түсіреді. Сондықтан өзі бақытсыз адам, өзінің жан дүниесі тыныш емес адам басқалардың тыныштығын бұзады. Міне, осындай адамдардың буллингке, кибербуллинг жасау ықтималдығы жоғары.
– Интернетте қысым көрген, кибербуллингке ұшыраған балалардың қандай айрықша белгілері болады?
– Қысым көріп, кибербуллингке ұшыраған балалардың мінез-құлқы, іс-әрекеті өзгере бастайды. Мәселен, ашық-жарқын, ақкөңіл, барлық адаммен тіл табыса алатын бала болса, ол тұйықталып, жабылып қалады. Телфонын көрсеткісі келмей, тығып, құпиясөзін өзгертіп, ашылып сөлеспесе, онда алаңдау керек. Сонымен бірге бала бұрынғысынан көбірек ақша сұрай бастаса да ата-ана оған назар аударып, себебін білуге талпынуы қажет. Бұдан бөлек ылғи күдіктеніп, қорқақсоқтап, бөлмесінен шықпай, тіпті мектепке де барғысы келмеуі мүмкін. Сондықтан ата-ана не мектептегі ұстаздары осындай өзгерістерді байқаған кезде, бірден назар аударып, дереу баламен жұмыс істеуді қолға алуы тиіс. Осылайша, оның себеп-салдарына үңіліп, анықтау керек.
