«Қазір – ғаламтор дәуірі. Ондағы бей-берекет ақпарат тасқыны ұрпақтың санасын улап жатыр. Бір сәттік танымалдылықты көксейтін тамырсыз идеялар жаппай белең алуда. Бұл – аса қатерлі үрдіс». Ел Президенті былтырғы Жолдауында әлеуметтік желідегі жүгенсіздік жайлы осылай деп еді. Сол қатерлі үрдіспен заң жүзінде күресетін уақыт келді. Қоғамда «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне баланың құқығын қорғау, білім беру, ақпарат және ақпараттандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы қызу талқылануда. Жақында бұл құжат Сенатқа келіп түскен-ді.
Бала құқығын қорғау дегенде ойға бірден қорқынышты қаруға айналған кибербуллинг түсетіні анық. Құрбандарының дені жасөспірімдер болып келетін бұл дерт күн санап дендеп барады. Ал бала – қоғамның ең нәзік әрі қорғансыз мүшесі екенін ескерсек, бұл заңның қажет екені даусыз. Алайда кей сарапшылар құзырлы органдар осы заң жобасын желеу етіп цензураны күшейтіп, әлеуметтік желіні бақылауда ұстап отырмақ дегенді алға тартады.
Мәселе мынада. Заң жобасында әлеуметтік желілер мен мессенджерлер «заңды өкілдерін» тағайындауға, сонымен қатар уәкілетті органның, яғни Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі талап еткен кез келген контентті 24 сағаттың ішінде өшіруге міндеттеледі. Егер әлеуметтік желі уәкілетті орган талабын орындамаса, министрлік желінің «Қазақстан аумағында жұмысын шектеуге» құқылы.
Заңда бұл түзету «БАҚ саласындағы уәкілетті орган шетелдік онлайн платформадан Қазақстан заңдарының талаптарын бұзатын ақпаратты жою не оның ел аумағында таратылуына шектеу қою жөнінде шаралар қолдану арқылы жиырма төрт сағат ішінде орындауға міндетті» деп көрсетілген. Бұл талап «Байланыс туралы» заңның 41-1-бабының 1, 1-1 және 1-2-тармақтарында көрсетілген нормаларды орындаудан туындайды. Ал 41-бапта «жеке адамның, қоғамның және мемлекеттің мүдделеріне нұқсан келтіретін қылмыстық мақсаттарда, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды сексуалдық қанауды және балалар порнографиясын насихаттайтын ақпаратты таратқан байланыс желілерінің және (немесе) құралдарының жұмысын, байланыс қызметтерінің көрсетілуін уақытша тоқтата тұру бойынша шаралар қабылдау туралы» жазылған.
Түзету авторларының айтуынша, мұндай қадам балаларды кибербуллингтен қорғау үшін жасалып отыр. Дегенмен заң жобасына қарсы шығып, арнайы петиция жариялағандар «бұл қадамдардың артында сөз бостандығын шектеп, әлеуметтік желіні бақылауды арттыру тұрғаны анық» деген пікірде.
Контенттің заңды не заңсыз екені қалай анықталады? Оны анықтайтын нақты алгоритм қарастырылған ба? «Қазақстан Республикасы заңдарының талабын бұзатын ақпарат» деген ұғымға нені жатқызуға болады? Егер заң жобасына бұл түзетулер енгізілсе, Қазақстан интернет кеңістігінде жұмыс істеу қаншалықты қауіпсіз болмақ? Көпшілік әсіресе цифрлы құқық саласындағы сарапшылар, құқық қорғаушылар, журналистер талқыға салып жүрген бұл сұрақтарға жақында Ақпарат және қоғамдық даму министрі Асқар Омаров Facebook-тегі жеке парақшасы арқылы жауап берген болатын.
Заң жобасындағы бұл түзетулер елдегі сөз бостандығын шектеу емес, керісінше, ел аумағындағы әлеуметтік желілер мен мессенджерлер қызметін заңнамалық реттеуді көздейтінін алға тартқан А.Омаров: «Заңдарда тиісті баптар болмағандықтан Meta, Telegram және т.б. цифрлы алпауыттар физикалық тұрғыдан Қазақстан территориясында тіркелмегендіктен біз олардан заңдарымызды сақтауды талап ете алмаймыз. Заңды өкілді тағайындау осы жағдайды түзетуге мүмкіндік береді», дейді.
