Түркістан қаласының тұрғындарының назарына ғарыш саласын дамытуға арналған бекітілген тұжырымдамаларды ұсынамыз. Елдегі аэроғарыш саласын бүгінде отандық спутниктер, жердегі ғарыштық байланыс жүйесі, спутниктерді құрастыру және Байқоңырда перспективалық жобаларды іске асырумен айналысатын кәсіпорындар құрайды. Бүгінгі таңда ғарыш кеңістігінен Жерді бақылау мен қадағалау бойынша инновациялық міндеттерді жүзеге асырумен «Қазғарыш» компаниясы, «Қазақстан Ғарыш Сапары» ұлттық компаниясы, Ұлттық ғарыштық зерттеулер мен технологиялар орталығы, Республикалық ғарыш байланысы орталығы және «Ғалам» кәсіпорны айналысады. Олар ғарыш жүйесін, жердегі инфрақұрылымдарды пайдалану мен құруды, жобалауды, алыс-жақын ғарыш кеңістігін зерттеуді жүзеге асырады. Қоса кететіні, Түркістан өңірі де аспан әлемін зерттеруге мейілінше ден қойған. Оған дәлел естеріңізге сала кетейік, осыдан 2 жыл бұрын Түркістандағы Оқушылар сарайында ғарыштық технологиялар бойынша UniSat білім беру хабы ашылған болатын. Бұл – БҰҰ Балалар қорының Қазақстандағы Өкілдігінің әл-Фараби атындағы ҚазҰУ және Түркістан «Оқушылар сарайымен» бірлескен жобасы. Тиісінше, өңір оқушылары STEM курстарына қатысып, инженерлік дағдыларды игеруге мүмкіндік алып отыр. Хаб жұмысы бірінші кезекте түркістандық мектеп оқушылары арасында ғылым, технология, инженерлік-математика (STEM) саласындағы білім мен мансапты танымал етуге бағытталады. Хаб спутниктік технологиялар саласындағы инженерлік дағдыларды дамыту аясында ғылыми білім беру орталықтары жұмысының қағидаты бойынша құрылған. Олар жер мен ғарыштағы радиохабар тарататын құрылғылардан аналогтық және цифрлық радиосигналдарды қабылдауға және беруге мүмкіндік береді. Хаб компьютерлермен, бағдарламалық-анықталатын радиожүйе құрылғыларымен, УҚТ және ҚТ диапазондарындағы қабылдағыш-таратқыштармен және спутниктердің траекториясын көрсетуге арналған үлкен экрандармен жабдықталған. Жалпы Байқоңыр ғарыш айлағынан ғарышқа 150 ғарышкер ұшқан екен.
Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан мен Ресейдің белсенді ынтымақтастығы ғарыштық зерттеулер мен басқарылатын ұшулар саласындағы бірлескен бағдарламаларды іске асыруға ықпал ететініне сенім білдірді. Бұл ынтымақтастық туралы Ресей Сыртқы істер министрі Сергей Лавров пен Қазақстан Сыртқы істер министрі Мұхтар Тілеубердінің кездесуінде де талқыланды. Келіссөздердің қорытындысын шығарған Лавров Қазақстан мен Ресей Юрий Гагариннің ұшуының мерейтойын бірлесіп атап өтуге келіскенін айтты.
«Өткен маусымда Байқоңыр ғарыш айлағы өзінің 65 жылдығын атап өтті. 2021 жылы 4 қазанда Жердің бірінші жасанды серігінің ұшырылғанына бір жыл толды. Ғарышты бейбіт түрде зерттеу саласындағы бірлескен күш -жігердің арқасында қол жеткізген табыстарға құрмет көрсетейік. Бүгінгі біздің бірлескен күн тәртібімізде Қазақстанның жеке ғарыштық әлеуетін құруға бағытталған бастамалар, үшінші тараптарға ғарыш айлағын коммерциялық зымырандар ұшыру үшін қызмет көрсету», — деді Ресей сыртқы істер министрі.
Өз кезегінде ҚР Сыртқы істер министрі Мұхтар Тілеуберді Ресеймен ынтымақтастық Қазақстанның сыртқы саясатының басым бағыттарының бірі болғанын және солай болып қала беретінін атап өтті:
— Бұл күндері Байқоңыр ғарыш айлағынан адам ғарышқа бірінші рет ұшқанына 60 жыл толуы ерекше оқиға. Бүгінде Байқоңыр – Қазақстан мен Ресей арасындағы стратегиялық серіктестік пен ынтымақтастықтың символы. Космодромды дамыту, «Бәйтерек» ғарыштық зымыран кешенін құру, Жерді қашықтықтан зондтау саласындағы өзара іс-қимыл, сондай-ақ «Гагарин стартын» модернизациялау жобасы бойынша жұмыс жалғасуда, — деді министр.
Сонымен қатар осыдан тура 63 жыл бұрын, яғни 1961 жылы 12 сәуірде Қазақстандағы Байқоңыр аймағынан тұңғыш космос кемесі ғарышқа аттанды. Сөйтіп, Юрий Гагарин әлемнің тұңғыш ғарышкері, ал Байқоңыр ғарыш айлағына айналды. Алғашқы ғарыш сапарынан кейінгі жылдары әлемде 500-ден аса ғарышкер аспан әлеміне сапар шегіп, ғылыми зерттеулер жүргізген. Қазіргі таңда еліміз ғарыш технологиясымен жабдықталған 15 елдің қатарына енген. Ғарыштың тылсым сырларына үңілу, жұмбағын шешу, тіпті, қажет болса оны игеру ғылым мен технология қарыштаған заманда ең өзекті мәселе. Осы орайда, ғарышты игеру жолының қалай басталғаны және еліміздегі ғарыш саласының даму қарқыны туралы Түркістан облысының тұрғындарына толығырақ, баяндамақпыз. Қазақстандағы ғарыш саласының дамуы ғарыш кеңістігін игерумен байланысты болды. Елдегі аэроғарыш саласын бугінде отандық спутниктер, жердегі ғарыштық байланыс жүйесі, спутниктерді құрастыру жұмыстары орындалды.
Қазақстан Республикасының ғарыш саласын дамытудың 2029 жылға арналған тұжырымдамасын әзірленді. Қазіргі уақытта тұжырымдаманың жобасы бекіту барысында. Тұжырымдама ғарыш саласын дамытудың 5-6 жыл кезеңіне арналған пайымын, сондай-ақ мемлекеттік жоспарлау жүйесінің жоғары тұрған құжаттарында айқындалған мақсаттарға, міндеттер мен тәсілдерге қол жеткізуге (экспорттың өсуіне, импортты алмастыруға, инвестициялар тартуға, сондай-ақ экономиканың сабақтас салаларын дамытуға мультипликативтік әсер етуге) бағытталған тиісті саясатты іске асырудың негізгі қағидаттары мен тәсілдерін (оның ішінде «Байқоңыр» кешені бойынша) айқындауға және Біріккен Ұлттар Ұйымының тұрақты даму мақсаттары үшін (ғарыштық мониторинг нәтижелерін төтенше жағдайлардың алдын алу, климаттық, табиғи және техногендік өзгерістерді талдау, егінді, жер қойнауын, су ресурстарын бағалау үшін пайдалану) мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, 2024 жылы КДБЦП «JerInSpectr» және «Minerals.gov.kz» платформаларының, сондай-ақ кеңістіктік деректерді пайдаланатын кез келген басқа алдыңғы платформалардың тиімді жұмыс істеуі үшін тұрақты жаңартылған кеңістіктік деректермен қамтамасыз етеді.
Бұдан бөлек, «Smart Data Ukimet» ақпараттық жүйесіне қосылған жалпы саны – 8 мемлекеттік орган бойынша 58 ақпараттық жүйе, оның 37- 2019 жылы, 2020 жылы, 1 – 2021 жылы, 19 – 2022 жылы қосылған.
2022 жыл ішінде «Astana Hub» IT-стартаптардың халықаралық технопаркі» КҚ базасында «Techpreneurs» әр түрлі сатыдағы стартап-жобаларды дамытуда үздіксіз қолдау көрсету бағдарламалары, «Silkway Accelerator» акселерациялық бағдарламасы, «Scalerator» экспорттық акселераторы, Астана Хаб (Seed Money) қатысушыларын қаржыландыру бағдарламасы және басқа да бағдарламалар (Tech) іске асырылды Orda, Startup School, Beta Career, no-code School, Teenpreneurs, корпоративтік инновациялар, серіктестер ресурстары, R&D орталықтары Астана Хаб).
Атап айтқанда, 2022 жылы «Techpreneurs» бағдарламасына 141 стартап жоба қатысты. Бағдарлама аясында 9 воркшоп ұйымдастырылды, 591 консультация, 1732 трекшн кездесулер көрсетілді. Бағдарламаны іске асырудың барлық кезеңінде стартап-жобалармен 259 жаңа жұмыс орны ашылды. «Scalerator» экспорттық үдеткіш бағдарламасы бойынша 131 Қазақстандық IT компания қатысты. Бағдарламаға 41 стартап-жоба өтті, оның ішінде 35 стартап-жоба бағдарламаны сәтті аяқтады.
Қазіргі жағдайда мемлекеттердің ғарыш саласын игерудегі көздеген мақсаты әртүрлі болып отыр. Мәселен, Иран Ислам Республикасының ғарыш саласы негізінен мемлекеттің әскери қорғаныс саласын, әскери қауіпсіздігін қамтамасыз етуге негізделген. Ал Ресей, АҚШ, Қытай сынды бірқатар елдер бірнеше бағытта қатар жұмыс жасай береді: байланыс саласы, әскери қорғаныстық, ғылыми-академиялық зерттеулер мақсатында. Ал көптен бері ғарыштық держава атануды өзіне мақсат етіп қойған еліміз Қазақстан ғарыш саласындағы барлық бағыттары бойынша бірдей күш жұмсай алмайды. Біріншіден, бұған өте ауқымды қаржылық ресурстар қажет болар еді. Жалпы, капиталистік заманда кез келген тақырыпқа романтикалық қарым-қатынаста болу мүмкін емес. Яғни кез келген ел «ғарыштық держава» деген жалаң атақ үшін ғана бекер шығындала алмайды. Сондай-ақ еліміз дәл қазіргі жағдайда ғылым-білімнің ғарыш әлемін танып-білуге деген құштарлығы үшін салық төлеушілердің қалтасынан жиналған қаржыдан миллиардтар бөле алмайды. Әзірге ғарыштық ғылыми жобалар үшін қомақты қаражат құю төрт құбыласы түгенделген, дамыған мемлекеттердің қолынан келеді. Онда да әрбірінің емес. Ендеше, Қазақстанның ғарыш саласы үшін Марс пен Венерада не болып жатқаны, «Күн системасында қандай ауытқулар бар», «өзге ғаламшарлар мен жатпланеталықтар бар ма» деген секілді сұрақтар уақытша қызықтырмауы керек. Демек, Қазақстан ғарыш саласын дамыту барысында негізінен өз жерімізді зерттеу мәселесіне көп икемделгені дұрыс.
Атом өндірісін әскери мақсатта пайдалануға болмайтыны секілді, ғарышты да әскери қақтығыс алаңына айналдыруға болмайды. Әрине, бұл БҰҰ деңгейінде қойылатын талап болу қажет. Себебі бұл саланың да теріс мақсатта пайдаланылуы атомдық қарулардан кем зиян әкелмейді. Қазір ғарыш саласын әскери мақсатта дамытуға күш салып жатқан елдер де бар. Әскери қорғаныс саласын жетілдіру жолында АҚШ пен Иран секілді зымырандарға қарсы қорғаныс орнату үшін миллиардтар құю еліміз үшін тиімсіз болар еді. Оның үстіне, еліміз өзінің соңғы 20 жылдық тарихында ешбір әскери амбиция танытқан емес, бейбіт имидж қалыптастыруда.
Ғарышты игеру саласын прагматикалық көзқарасқа салатын болсақ, нақты мемлекет қазынасына пайда түсіріп, ел азаматтарына игілік әкелетін жобалардың ғана маңыздылығы үстем. Мәселен, өткен жылы ресейліктердің қазақстандық қос ғарышкерді ұшырудан бас тартуын кейбір отандық баспасөз құралдары ұлттық трагедия етіп суреттеді. Әсілінде, бұл үшін сезімге беріліп, аталған салада көрші елмен «ат құйрығын кесісудің» тіпті де қажеттілігі жоқ. Себебі дәл қазір Қазақстанның ғарыш саласының дамуы дәл сол екі ғарышкеріміздің көкке көтерілуіне қарап қалған жоқ. Мұны Ұлттық ғарыштық агенттігі де жақсы түсінетіндей.
