Түркістандық тұрғындарды ақпараттандыру мақсатында цифрландыруды дамыту, елдің киберқауіпсіздігін нығайту, жасанды интеллект технологияларын қолдану жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Киберқауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін жарияланған жолдауда белгіленген басымдықтардың бірі – институционалдық өзгерістер, қауіпсіздік және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес. Жолдауда Президент Үкімет пен Ұлттық қауіпсіздік комитетіне «Қазақстан киберқалқаны» жүйесін қалыптастыру бойынша шара қабылдауларын тапсырған болатын. Киберқауіпсіздік тұжырымдамасы, яғни «Қазақстанның киберқалқаны» жобасын әзірлеу кезінде Малайзия, Сингапур, Великобритания, Германия, Чехия, Франция, Литва, Эстония, Финляндия, Швеция, Швейцария және т.б. секілді елдердің халықаралық тәжірибесі зерделенді.
Айта кетейік Қазақстан Республикасының Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі Елбасының «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: Жаһандық бәсекеге қабілеттілік» Жолдауын іске асыру мақсатында, «Қазақстан-2050» Стратегиясының Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі бойынша тәсілдемелерін ескере отырып, Киберқауіпсіздік тұжырымдамасы, яғни «Қазақстанның Киберқалқаны» жобасын әзірледі.
Президенттің Қазақстан халқына жолдауда киберқылмыспен күрестің өзектілігі барған сайын арта түсетіндігін айтқан болатын. “Қауіпсіздік ахуалы қуатты және әрекет ете алатын мемлекеттің өлшеміне айналып келеді. Қазіргі заманда адамзат терроризмнің белең алуымен бетпе-бет келіп отыр. Бұл ретте деструктивті күштерді қаржыландыратындарға, шетелдік террористік ұйымдармен байланыс жасайтындарға қарсы күрес жүргізу ісі негізгі мәселе болып саналады”, – делінген Жолдауда.
Тұжырымдаманың мақсаты жаһандық бәсекелестік жағдайларында Қазақстан Республикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ететін, электрондық ақпараттық ресурстардың, ақпараттық жүйелер мен ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның сыртқы және ішкі қауіптерден қорғалуына қол жеткізу және сол деңгейде ұстау болып табылады.Қазақстан халқының 85%-дан астамы интернет пайдаланады. Бұл Орталық Азия елдері бойынша ең жоғары көрсеткіш. Олай болатын жөні де бар. Себебі, бүгінде үкімет пен экономиканың негізгі сегменттері цифрлық платформаларға ауысқан. Төлемді де телефон арқылы жасап жүрміз. Осындай ақпараттық технология құралдарын қолдану бойынша да посткеңестік кеңістікте Балтық елдерінен кейінгі орында тұрмыз. Дегенмен, бір медальдің екі беті болатыны сияқты ақпараттық технологияны қолданудың кең өріс алуы киберқылмыстың артуына да алып келеді.
«Касперский зертханасы» тағы бір жағамсыз жайтты айтып, дабыл қақты. Олардың мәліметінше, отызға жуық елдің басты мемлекеттік мекемелерінде жоюға келмейтін қатты дисктегі вирустар табылған. Дискті форматтап, қайта орнатса да ешқандай көмегі болмайды екен. Осындай келеңсіздік бізде де орын алмас үшін дереу «Киберқалқан» құрудың маңызы зор. Тек мемлекеттік мекелемелерде емес, ұлттық компаниялар да желілік технология саласында киберқауіпсіздікке көңіл бөлулері қажет.«Қазақстанның киберқалқаны» жобасының бірінші кезеңінде ақпараттық қамтамасыз ету саласындағы белгіленген талаптарды сақтаудың толық құқықтық тәжірибесі қалыптасып, білім беру бағдарламалары мен кәсіби стандарттарға ревизия жүргізіліп, киберқауіпсіздік саласында оқытылып жатқан мамандардың саны мен сапасы артуда.
Қазақстанның киберқауіпсіздік саясаты 2013 жылғы «Қазақстанның киберқалқаны» бағдарламасынан бастау алды. Сол уақыттағы киберқауіпсіздік стратегиясы Қазақстанның ұлттық мүддесіне сай келді. Дегенмен, ақпараттық технология күн санап дамып келеді. Демек, киберқауіпсіздік саласында уақыт көшінен, заман талабынан қалмау керек.
2017 жылы Қазақстан кибершабуылдар мен гибридтік баса көктеп кірудің алдын алу, тежеу және тойтару жолдарын көрсететін, сондай-ақ күш салу арқылы анағұрлым тиімді нәтижеге қол жеткізу үшін елдің заңнамалық базасын жетілдіруді нұсқайтын мемлекеттік саясат әзірледі. Осы тұжырымдаманы қабылдау кезінде билік халықаралық сарапшылармен кеңесіп, киберқауіпсіздік саласындағы ең озық тәжірибені алды. «Қазақстанның қиберқалқаны» бағдарламасының бірінші кезеңі 2017-2018 жылдары өтті, ал екіншісі 2019 жылдан 2020 жылға дейін созылды. Бүгінде бағдарламаны жүзеге асыруға 28 млрд теңге жұмсалды. Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі қазіргі уақытта Инвестициялар және даму министрлігіне қарайтын «Мемлекеттік техникалық қызмет» бірлескен кәсіпорнымен ынтымақтастықта «Киберқалқан» іс-қимыл жоспарын іске асыруға жауапты негізгі үкіметтік мекеме болды.
«Қазақстанның қиберқалқаны» бағдарламасы электронды ақпараттық ресурстарды, ақпараттық жүйелерді және телекоммуникациялық желілерді қорғау сияқты салалардағы мемлекеттік саясатты айқындайды, ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қауіпсіз пайдалануды да қамтамасыз етеді. Бұл тұжырымдама киберқауіпсіздіктің барлық алдыңғы тәсілдерін біріктіруге көмектеседі. Бағдарламада ақпараттық қауіпсіздік саласындағы, оның ішінде төтенше жағдайлар кезіндегі инциденттердің алдын алу мақсатында шұғыл ден қою тетіктері әзірленді. Киберқауіпсіздік дегеніміз – компьютерлік жүйелерді, деректерді, бағдарламалық жасақтарды және адамдарды киберқауіптер мен киберқылмыстардан қорғауға бағытталған технологиялар, үдерістер мен тәжірибелердің жиынтығы.
Компьютерлік қауіпсіздік — есептегіш құрылғылар (компьютерлер, смартфондар және басқа), сондай-ақ компьютерлік желілерді (жеке және көпшілік желілерді, Интернетті қоса алғанда) қорғау үшін қолданылатын қауіпсіздік шаралар. Жүйелік әкімшілердің қызмет өрісі барлық үдерістер мен механизмдерді, олардың көмегімен цифрлық құрал-жабдық, ақпараттық өріс және қызмет кездейсоқ немесе рұқсат етілмеген кіру, өзгерту немесе деректерді жоюдан қорғалады, және дамыған қауымдастықта компьютерлік жүйелердің тәуелділігінің өрбуіне байланысты көптеген маңызға ие болуда.
Қазіргі таңда бұлтты технология, заттар интернеті (ІоТ), жасанды интелект (АІ) және мобильді құрылғылар сияқты заманауи технологиялар даму мүмкіндіктерін арттырып қана қоймай, киберқауіптерге де жол ашып отыр. Соның салдарынан хакерлер, вирустар мен фишингтік шабуылдар, жеке ақпаратты ұрлау және киберқылмыстың басқа да түрлері жеке пайдаланушыларға да, ірі корпорацияларға да қауіп төндіріп жатыр. Әлем елдері киберқылмыстың алдын алу үшін көптеген тәсіл қолданады. АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Аустралия, Қытай, Германия, Израиль, Эстония секілді мемлекеттер ұлттық киберқауіпсіздік стратегияларын әзірлеп, халықаралық ұйымдармен киберқауіптер туралы ақпарат алмасу және шабуылдардың алдын алу бойынша бірлескен келіссөздер жүргізу арқылы ынтымақтастық орнатқан. Қауіп-қатерлерді ұдайы бақылауда ұстау мақсатында арнайы орталықтар жұмыс істейді. Сондай-ақ білікті мамандарды даярлау және азаматтарды ақпараттандыру үшін киберқауіпсіздік бойынша білім беру бағдарламаларын қарастырған.
Киберқауіпсіздік кез келген елдің ақпараттық қауіпсіздігінің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады. Заманауи ақпараттық технологиялардың қарқынды дамып келе жатқаны сонша, оны пайдаланушылардың өздерін қорғауға уақыты жоқ. Хакерлердің шабуылдары шындыққа айналып, елге де, қарапайым қазақстандықтарға да орасан зор зиян келтіруде. Сондықтан мемлекет пайдаланушылардың қорғалуын қамтамасыз етуді «ұстап отыруға» ұмтылады. Демек, «Киберқалқан» – бұл пайдаланушыларды, олардың ақпараттық жүйелерін, желілерін және бағдарламаларын цифрлық шабуылдардан қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған қызмет.
Мұндай кибершабуылдардың негізгі мақсаты хакердің жеке мақсаттары үшін осы ақпаратты одан әрі теріс пайдалану үшін пайдаланушының құпия ақпаратын алу немесе бүкіл бизнес-процестің жұмысын бұзу болуы мүмкін. Сондықтан, әсіресе, мемлекеттік органдар мен ірі жеке ұйымдар жағдайында Қазақстан үшін, сондай-ақ әлемнің басқа елдері үшін Интернетте тиімді және қауіпсіз болу үшін негізгі міндеттердің бірі дәл киберқауіпсіздік саласын дамыту болып табылады. Сонау 2017 жылы мемлекет киберқылмыспен күрес мәселесінің өзектілігіне назар аударған болатын. Бұдан кейін Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ұлттық қауіпсіздік комитетіне «Қазақстанның киберқалқаны» жүйесін құру бойынша шаралар қабылдау тапсырылды. «Қазақстанның киберқалқаны» Тұжырымдамасының мақсаты электрондық ақпараттық ресурстардың, ақпараттық жүйелердің және ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның сыртқы және ішкі қауіптерден қауіпсіздік деңгейіне қол жеткізу және қолдау, Қазақстан Республикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ету болып табылады.
Ақпараттық қауіпсіздік мәселесі әсіресе коронавирустық пандемия кезінде өзекті болды. Пандемия киберқылмыстың түрлері мен ауқымын кеңейтті. Жұқтыру қаупінен қорқып, адамдар өмірлік процестерінің көпшілігін іс жүзінде азық-түлік сатып алудан бастап жұмыс қатынастарына дейін, деректердің ағып кету ықтималдығы жоғары онлайн платформаларға ауыстырды. Мұндай жағдайларда ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, өсіп келе жатқан киберқауіптерге қарсы тұру, азаматтардың жеке деректерін, ақпараттық инфрақұрылымды, стратегиялық маңызды объектілерді қорғау және тұтастай алғанда ұлттық ақпараттық кеңістіктің қауіпсіздігін арттыру қажет болды. Осы міндеттердің барлығын шешу үшін бұл тұжырымдама бекітілді.
Тұжырымдама мемлекеттік органдарды ақпараттандыру, мемлекеттік қызметтерді автоматтандыру саласындағы ағымдағы жағдайды бағалауға, «цифрлық» экономиканы дамыту перспективаларына және өнеркәсіптегі өндірістік процестерді технологиялық жаңғыртуға, ақпараттық қамтамасыз ету аясын кеңейтуге негізделген. Құжат электрондық ақпараттық ресурстарды, ақпараттық жүйелер мен телекоммуникация желілерін қорғау, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырудың негізгі бағыттарын айқындады.
