Түркістандық тұрғындарды ақпараттандыру мақсатында цифрландыруды дамыту, жасанды интеллект технологияларын қолдану жөнінде мәліметтерді ұсынамыз.Қазақстанда жасанды интеллекттің бірнеше бағыттары қолға алынған, ең сұранысқа ие түрі – биометрия. Ақпараттық технологиялар саласының маманы, магистр Айдана Ғазизова:
— Қазіргі уақытта ЖИ ретінде біз қолданып және түсініп жүрген технологиялар сенсорлық деп аталады. Мұндай алгоритм шешетін тапсырмалар тым күрделі емес. Мысалы, суреттегі бетті іздеу, сөйлеуді мәтінге айналдыру және бір тілден екінші тілге аудару. Бірақ ЖИ туралы ғылыми түсінік сенсорлық мүмкіндіктерге қарағанда әлдеқайда кең және өздігінен білім алу қабілетінде жатыр. Экономикада сенсорлық ЖИ тілді өңдеуде және дауыс синтезінде қолданылады. Бұл шешімдер тұтынушылардың үлкен ағыны бар салаларда әзірленуде, олардан деректер автоматтандырылып, сервистік талдау жүргізілуі керек. Бұл негізінен банктер, телекоммуникациялық компаниялар мен бөлшек сауда компаниялары, сондай-ақ мемлекеттік органдарда қолданылады. Цифрлық банкингте бізде кеңес беру жүйелері мен биометрикаға қатысты жобалары бар Kaspi банк бар, — дейді.
Ірі ойыншылар ғана емес, сонымен қатар әртүрлі қызмет салаларындағы салыстырмалы түрде шағын B2B компаниялары ЖИ саласындағы әзірлемелерге инвестиция салуда. Олардың мақсаты — процестерді автоматтандыру және оңтайландыру. MarketsandMarkets, озық технологияларды зерттеу агенттіктерінің бірі, жаһандық ЖИ нарығы өткен жылғы 87 миллиард доллардан 2026 жылға қарай 310 миллиард долларға дейін өседі, болжамды кезеңде жылына орта есеппен 40% өседі деген болжам айтады.
Beeline Қазақстандағы деректерді басқару жөніндегі директоры Андрей Остафичук:
— Жасанды интеллект туралы барлығымыз айтқанменен, оның не екенін түсінетіндер аз, яғни нақты білімді мұғалім ғана біледі. Жақсы жағы – біз оны барлық жерде қолданамыз. ЖИ — бұл адамның қабілетін қайта құру әрекетінің бір түрі: біз алгоритмді адам жасайтын нәрсені әлдеқайда жақсырақ және тезірек жасауға үйретуіміз керек.
Сарапшы маман Beeline-да ЖИ-ды қолданудың мысалын былай келтіреді: «Маркетингте біз оны ұсыныстар жасау және өнімдерімізді жекелендіру үшін пайдаланамыз. Тұтынушыларға қызмет көрсетуде біз мәтіндік немесе дауыстық боттарды пайдаланамыз. Біз сондай-ақ бейне аналитика бағытын белсенді түрде дамытып жатырмыз. Менің ойымша, ЖИ мүмкіндіктерін мәтінмен, фотосуреттермен және бейнелермен жұмыс істеу үшін қолдану көптеген компаниялар ұстанған бағыт.
Компания ЖИ технологияларының үлкен деректерде үлгілерді табуын және адамның орнына жауапты болжауды үйренуін қамтамасыз етуге тырысады. Әдетте, машина адамдар күтпеген үлгілерді табады. Сондықтан, барлық ЖИ негізіндегі шешімдер процесс қайталанатын, массивті және табысқа жетудің нақты критерийлері болған кезде экономикалық тұрғыдан сұранысқа ие.
Жалпы, бізде дамудың орындылығын бағалауға қатаң көзқарас қалыптасқан, сондықтан қаржылық нәтиже әкелмейтін идеялар жүзеге асырылмайды.
Сала мамандары қазір OpenAI дүрбелең тудырған кезде мынаны түсіну керек дейді: ЖИ ең жақсысын болжап, есте сақтап, жаңғырта және таңдай алады, бірақ бәрібір жаңа нәрселерді қалай жасау керектігін білмейді, кенеттен дана бола алмайды. ЖИ бөлігі ретінде нейрондық желіні пайдаланатын тағы бір сала — биометрия немесе адамды бірегей биологиялық және мінез-құлық сипаттамалары бойынша сәйкестендіру. Биометрияның ең көп тараған түрлері: саусақ ізі, бет кескіні, дауыс, көз қарашығы мен алақан тамырларының үлгісі.
MarketsandMarkets мәліметтері бойынша, биометрияның жаһандық нарығы 2022 жылы 42,9 миллиард долларды құраған, ал 2027 жылға қарай 82,9 миллиард долларға жетеді деп болжам жасайды. Қазақстанда биометрия технологиясын негізінен банктер, телекоммуникация компаниялары, FMCG ірі желілері пайдаланады. VERIGRAM қазақстандық компаниясының Уахат Бастимиев:
«ЖИ – бұл бірнеше нейрондық желілер, бір сөзбен айтқанда, сұрақтарға жауап беретін құрал. Барлығы әрине қойған сұрағыңызға байланысты. Біздің жағдайда нейрондық желілер көптеген беттердің массивінде оқытылады. Беттің қозғалғыштығына байланысты 100% сәйкестік жоқ, бірақ тексеру үшін 85% жеткілікті. Бұл ретте мұндай өнімді тек жергілікті мамандардың күшімен салу мүмкін емес. Біз әлемнің түкпір-түкпірінен әзірлеушілерді тартуға тырысамыз», деп пікір білдірген екен.
Көпшілігі AI арқылы жұмыс орны көбейіп, адамдардың күнделікті күйбеңмен емес, шығармашылықпен көбірек айналысуға мүмкіндігі молырақ болады деген пікірді ұстанған еді. Дегенмен кейінгі кездері пайда болып жатқан жаңа технологияларға қарап, болжам аздап негатив бағытта да жасалып жүр. Соның ішінде ChatGPT пайда болғалы көңілде күдік те, алаң да көбейген. Осы орайда Түркістан облысының тұрғындары үшін жасанды интеллектінің өмірімізге еніп, болашақта пайда болатын мамандықтар жайлы аз-кем ақпаратты ұсынып отырмыз.
IT-сарапшы Тимур Бектұр AI адамның орнын баса ала ма деген сауалға былай деп жауап берген: «Бұл тақырыпта пікірталас көп. Жақында ғана Стенфорд университетінің Stanford AI Report деген материалы жарық көрді. Жасанды интеллектінің еңбек нарығындағы үлесі туралы айтылған. Айталық, 300 млн жұмыс орнын жояды деседі. Әрине, статистика, сандар шегеленіп қойған дүние емес. Бірақ осындай сандар айтылып жатыр. Есесіне, тағы сол 300-600 млн жұмыс орнын әкелуі мүмкін. Еңбек нарығындағы дүмпуі қатты болады. «Жасанды интеллект адамның орнын баса алмайды. Бірақ оны қолданатын адам қолданбайтын адамның орнын басады» деген әмбебап сөз жиі айтылады.
Смартфон қолданбайтын, компьютерді пайдалана алмайтын журналист пен технология тілін жақсы түсінетін журналисті салыстырсақ, кім жылдам? Бастапқыда телефон шыққан кезде де «адамның орнын басады» деген қорқыныш болды. Дегенмен ол жағдайды жақсартты. Жасанды интеллект те дәл солай. Ғалымдар «егер адам сауатсыз, топас болса, онда жасанды интеллект оның орнын басады» дейді. Ал енді ерттеп міне алса, онда баса алмайды деген сөз».
Цифрлық қоғам — адамдардың өмір жағдайына, олардың біліміне жəне жұмысына, сонымен қатар мемлекет, бизнес жəне қоғам арақатынасына ақпараттық-коммуникациялық технологиялар арқылы шешуші əсер ететін, қоғам өмірінің барлық салаларында білім мен ақпараттық доминантты рөлімен ерекшеленетін өркениет дамуының заманауи кезеңі. Мəдениеттің жаңа түрін қалыптастыру үрдісі қазіргі заманғы университетте білім беру процесін ұйымдастыру тəсілін жаңартуға негізделуі тиіс. Болашақ маманның цифрлық мəдениетін жалпы гуманистік құндылықтарға, цифрлық құзыреттіліктің болуына, цифрлық шынайылыққа оңтайлы бағдарлану технологияларын меңгеруге жəне ақпараттық кеңістіктегі нəтижелі қарым-қатынасқа қайшы келмейтін цифрландыру құндылықтары ретінде анықтау ұсынылған. Мақалада адам өмірінің барлық салаларын цифрландыру жағдайына талдау жасалып, цифрлық мəдениетке көшудің сипаттамалары мен ерекшеліктері сипатталған. «Цифрлық мəдениет» тұжырымдамасын қараудың негізгі деңгейлері ұсынылып, «болашақ маманның цифрлық мəдениеті» түсінігі түсіндірілген. Педагогикалық аспектілердегі зерттеулер жəне зерттелген мəдениеттің негізгі бағыттары айқындалған. ҚР цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібінің бірінші вице-министрі Қаныш Төлеушин Стэнфордтың халықаралық қауіпсіздік және ынтымақтастық орталығының штаттан тыс қызметкері Dr. Micheal Hsieh-мен жасанды интеллект бойынша тәжірибе алмасу мәселесі бойынша кездесу өткізді. Іс-шараға Мәжіліс депутаты Екатерина Смышляева, ведомство қызметкерлері және басқа да мүдделі тұлғалар қатысты.
Тараптар жасанды интеллектті дамыту перспективаларын, ЖИ пайдалану кезіндегі контент қауіпсіздігі мәселелерін, түрлі елдердегі заңнамалық реттеу мен тілдік үлгілерді пайдалану мәселелерін талқылады.
Dr.Micheal Hsieh АҚШ технологиялық индустриясында жиырма жылдан астам тәжірибесі бар. Ол түрлі елдерде ИИ қолдану тәжірибесімен бөлісіп, іс-шара спикерлерінің сұрақтарына жауап берді.
Сарапшының айтуынша, алдын ала бағалау бойынша 2026 жылға қарай ЖИ-нің жаһандық экономикадағы жалпы үлесі шамамен 900 млрд АҚШ долларын құрайды, ал 2030 жылға қарай бұл көрсеткіш 15 трлн АҚШ долларына дейін өседі. Сарапшының айтуынша, егер ЖИ-ді келесі өнеркәсіптік революцияның негізгі бағыттарының бірі ретінде қарастыратын болсақ, онда бұл саяси реттеу арқылы шешуге болатын сын-қатерлерге де әкелетінін мойындау қажет. Кездесу қорытындысы бойынша ҚР цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі бірінші вице-министрі Қаныш Төлеушин Dr.Micheal Hsieh-ке соңғы технологиялық жетістіктерді талқылау және ЖИ дамыту перспективалары жайында білім алу және тәжірибе алмасу мүмкіндігі үшін алғыс білдірді.
Егер соңғы тенденцияларға қарайтын болсақ, жасанды интеллект деген тіркесті жиі естиміз. Үйіміз, көлігіміз, тіпті тостерімізге дейін өзі ойланып, өзі жұмыс істейтін деңгейге жеткен. Ендігі кезекте жасанды интеллектінің қолданыс тапқан салалары мен түрлеріне назар аударсақ: Автоматты үйрену. Енгізілген мәліметті анықтап, классификациялау үшін моделдерді құрастырып, сынақтан өткізіп, кері бағытта қайтару принципімен жұмыс істейтін мәліметтер базасындағы жүйе. Мақсатты үйрену. Белгілі бір мақсатқа жеткен кезде оны қуаттандыратын жүйе. Ол көбінде агенттік жүйелерде қолданылады. Терең үйрену. Бұл жүйелер автоматты үйрену жүйесін құру үшін сызықтық емес нейрондық тармақтармен жұмыс істейді. Жоғарыда айтып кеткен автоматты үйренудің өзгеше нейрондармен жұмыс істейтін түрі. Агенттік жүйелер. Тәуелсіз агенттер белгілі бір ортада қарым-қатынасқа түсіп, массалық әрекеттердің (араның топтасып ұшқаны сияқты) симуляциясын жасайды. Бұл әдіс көбінде ойындарда және басқа да симуляцияларда қолданады.
Сызықтық емес тораптар жүйесі. Агенттік жүйенің түрөзгерісі. Белгілі өлшемдегі тораптар ішкі жағдайды сақтайды, онымен қоса жанындағы ұяшықтардың әсерінен, мәліметті сыртқа шығарады. Конуейдің Game of Life бағдарламасы осы жүйенің бастапқы нұсқасы болатын, кейіннен оның күрделі әрі кері бағытта жұмыс істейтін үлгісі биржадағы акцияларды моделдеу мен болжам жасауға қолданатын болды.
Өздігінен өзгеретін графикалық жүйелер. Ақпараттар базасындағы жағдай ондағы түйіндерді шешудің жаңа әдістерін тапқанда (эвристикалық әдіс) өзгеріп тұрады.
Білім базалары, бизнес интеллект және эксперттік жүйелер. Қалыпты мәліметтер базасындағы кестелерден семантикалық білім спектрумын құрастырады. Кей жағдайларда бұл процесс адамның бақылауымен болса, кейбір бағдарламалар автоматты үйренуге ауысып, мәліметтер өздігінен іріктеліп, топтасып және бір-бірінен бөлінеді.
Ерте заманнан-ақ адам нақты міндеттерді шешу үшін табиғатта бар заттарды түрлендіріп, әртүрлі көмекші құралдарды жасағаны белгілі. Егер осы көмекші құралдар тарихына қысқаша тоқталып, адамзат дамуын тарихи үдеріс ретінде қарар болсақ, онда ХХ ғасырға дейін техниканың жаңаруы мен экономиканың дамуы баяу, яғни экстенсивті жолмен жүргенін байқаймыз, ал ХХ ғасырда ғылыми-техникалық революциясы кезеңінде даму қарқынды (интенсивті) жолға түсті.XX ғасырдың бірінші жартысы мен осы ғасырдың ортасында, технологиялық серпінді дамудың негізін қалайтын ақылға қонымды машиналар туралы көптеген ғылыми болжамдар – гипотезалар жасалды. Осы идеялар математикалық, техникалық, жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдар салаларында ауқымды білімге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Зерттеуші мамандар тірі ағзалардың жүйке жүйесін, оның ішінде адам миын зерттеуде үлкен жетістіктерге жетті. Математикада алғашқы ЭЕМ –электрондық есептеу машиналары өмірге енгізуге мүмкіндік беретін алгоритмдер теориясы пайда болды.
XX ғасырдың ортасында, атап айтқанда 1956 жылы, жаңа ғылыми бағыт ретінде пайда болған «Жасанды интеллект» ұғымын, американдық ғалым Д.Маккарти Дармут университетінде өткен конференцияда ұсынды. Адамның саналы қызметімен қатар өз бетінше ойланатын және мақсатты әрекет жасайтын жүйе – ЖИ, яғни жасанды интеллект туралы қарқынды зерттеулер өз бастауын сол уақыттан алады. Ғылыми әдебиеттерде әлі күнге дейін ЖИ-нің немен айналысатыны, зерттеу пәні туралы бірегей қалыптасқан, ортақ шешімге келген пікір жоқ. Қазіргі уақытта жасанды интеллектіге (Artificial intelligence, AI) түсіндірме беретін бірнеше анықтама қалыптасқан:– дәстүрлі зияткерлік деп саналатын адам қызметі түрлерінің шеңберіне сай келетін аппараттық немесе бағдарламалық модельдеу міндеттері қойылатын және шешімін табатын ғылыми бағыт;– дәстүрлі түрде адамның айрықша құзіретіне жататын функцияларды интеллектуалды жүйелердің орындауы. Бұл ретте зияткерлік жүйе – дәстүрлі шығармашылық деп саналатын, белгілі бір пән саласына тиесілі міндеттерді шеше алатын техникалық немесе бағдарламалық жүйе, ол туралы білім осындай жүйенің жадында сақталады;
– компьютерлік ғылымдар кешеніне кіретін ғылым, оның негізінде құрылған ақпараттық технологияларға арналған технологиялар. Бұл ғылымның міндеті есептеуіш жүйелер мен басқа да жасанды құрылғылар арқылы ақылға қонымды ой мен іс-әрекеттерді жасау болып табылады.
