Түркістандық тұрғындарды ақпараттандыру мақсатында цифрландыруды дамыту, жасанды интеллект технологияларын қолдану жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Күнделікті тұрмыста біз жасанды интеллектің көмегіне жиі жүгінеміз. Өйткені қазірдің өзінде жасанды интеллект адамзаттың сеніміне әбден ие болған. Көптеген сараптау, талдау, есептеу, кескіндеу қызметтері осы AI технологиясы арқылы жүзеге асады. Бірақ оның барысында адамдар жасанды интеллект салдарынан алаңдарлық мәсеселеге тап болуы мүмкін.
«Бірінші кезекте ЖИ жұмыссыздық мәселесін тудыруы мүмкін. Жасанды интеллектің арқасында түрлі интеллектуалды толық автоматтандырылған жүйелер орындай алатын жұмыстардың көбеюі көптеген дәстүрлі салаларда жұмыс орындарының қысқаруына және экономикалық күйзелістерге әкелуі ықтимал. Жеке деректердің қауіпсіздік мәселесі де туындайды. AI әлемінде көптеген дерек сақталады, осы арқылы ол адамдардың жеке құпиялылығы мен жеке деректер қауіпсіздігіне қатер төндіре алады. Адамның ойлау санасы жасанды интеллектінің кесірінен шектелуі мүмкін. Медицина, қаржы, өнер және басқа да салаларда AI технологиясы көптеген шешімдерді бір жақтылы етуге мүмкіндік беріп, бұл адамдардың ойлау және түсіну қабілетіне қауіп төндіруі ықтимал», – дейді Future of Life институтының атқарушы директоры Эн-тони Агирре.
Биыл PSOS GROUP және REUTERS жариялаған сауалнама нәтижесіне сәйкес，америкалықтардың көпшілігі «жасанды интеллект (AI) технологиясының қарқынды дамуы адамзат болашағына қауіп төндіруі мүмкін» деп алаңдайды екен. Open AI зерттеу орталығының ChatGPT чат-боты ең тез қарқынмен дамып келе жатқандықтан，Microsoft және Google сынды техникалық алпауыттарға бәсекелестік туғызып отыр. Сауалнамаға қатысқан адамдардың 61 пайызы жасанды интеллект адамдарға қауіп төндіреді деп санайды, ал 22 пайызы мұнымен келіспейді. 17 пайызы болса әлі қорытынды жасауға дайын емес екенін айтты. AI санасы адам санасынан асып түсуі мүмкін.
Жасанды интеллекттің қарқынды дамуына бірнеше негізгі фактор әсер етті. Бірінші, үлкен деректердің жинақталуы мен желілердің дамуы. Екінші, нейрожелі технологияларының дамуындағы күрт серпіліс. Еліміз жасанды интеллект саласына енді ене бастағанымен, мүлдем қалыс қалған жоқпыз. Оған дәлел – түрлі салаларда іске асырылған жобалар. Мысалы, медицинада инсульт белгілерін диагностикалауға көмектесетін «Cerebra», ортодонттарға жақтың компьютерлік томографиясын жедел оқуға жәрдемдесетін, «ортодонтиялық талдау», электрокардиограмманы қашықтан декодтайтын «Smart ECG» құрылғылары іске қосылды. Сондай-ақ «Smart City» тұжырымдамасындағы көлік, экология, энергетика, деректерді талдау, нөмірлерді, тұлғаларды тану жүйесі және жол қозғалысы ережесін бұзушылықтарды тіркейтін TargetAI ақылды бейне аналитика платформасы жұмыс істеп тұр. Өнеркәсіп саласында жер қойнауын пайдаланушылардың өндірістік үдерісін оңтайландыруға арналған brains.app жасанды интеллект өнеркәсіптік платформасы, оқиғаларды көп факторлы талдау негізінде геологиялық-техникалық іс-шараларды іріктеуге арналған «Neuron Oil» платформасы бар.
Айта кетейік, 2021 жылы DSGI зерттеуінде еліміз цифрлық дағдылар деңгейінде 134 елдің рейтингінде 43-ші орынға ие болды. Бұл елдегі қолданыстағы цифрлық технологияның сенімділігін, тұрақтылығын, жеделдігін көрсетеді.
Әлем елдері жасанды интеллектіні дамытуда көбіне сапалы деректер жиынтығының болмауы, деректердің қол жетімсіздігі, цифрландырудың төмен деңгейі, интернет сапасының нашар болуы, елді интернетпен толық қамтымау, есептеу қуатының болмауы секілді мәселелерге тап болады. Бұл проблемалардың біразы бізде де бар. «Speedtest Global Index» дерегі бойынша еліміз мобильді интернет жылдамдығы бойынша 67-орында (35,90 Мбит/с) болса, кеңжолақты интернет желісі жылдамдығы бойынша 99-орында (47,53 Мбит/с) тұр. Сондықтан жасанды интеллектіні дамытамыз десек, интернет жылдамдығы жоғары болу керек. Тұжырымдамада «5G желісі бірінші кезекте Астана Хаб өңірлік орталықтары орналасқан жерлерде, «TechGarden-де», жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу ұйымдарының жасанды интеллект зертханаларында қамтамасыз етілетін болады», деп көрсетілген.
Сондай-ақ жаңа үрдістерге ілесіп, озық технологияларды бірден меңгеріп кете қоймайтынымыз да жасанды интеллектінің дамуына үлкен кедергі. Елімізде технологиялық, цифрлық сауаттылық деңгей төмен. IT мамандар да жаңа қосымшалар жасағанымен, сұраныстың аз болатынын айтады. Өйткені көбі олардың қандай артықшылығы бар екенін, технологияның қалай жұмыс істейтінін, оларды әртүрлі салаларда қалай қолдануға болатынын білмейді.
IT саласында жасанды интеллектіні дамыту өзекті мәселе болып табылады. Егер АҚШ-та олар оған сақтықпен қарайтын болсақ, Қазақстанда олар әлі де қызығушылықпен қарайды. Сарапшы Нұрсұлтан Нұрлановтың айтуынша, Қазақстанда және ТМД-ның басқа елдерінде IT мамандары жасанды интеллектке техникалық, кәсіби қызығушылық танытуда.
«Егер жасанды интеллект туралы батыстың пікіріне қарасақ, жасанды интеллект адамның орнын ауыстыратынына сенеді. Яғни, геометриялық тұрғыдан алғанда, прогрессия әртүрлі деректер үлгілерін жасайды. Қазақстанда және ТМД-ның басқа елдерінде IT мамандары жасанды интеллектке техникалық, кәсіби қызығушылық танытуда. Біз жасанды интеллект туралы соншалықты мақтанбаймыз, біз әртүрлі қызмет салаларына қандай да бір жолмен көмектесу, жұмысты жеңілдету, адамның күнделікті, қолмен жұмыс істеуін жеңілдету үшін көбірек оқимыз. Сондықтан жасанды интеллект адамды ауыстырады деген мұндай қорқыныш жоқ», – дейді сарапшы.
Дегенмен сарапшының айтуынша, алдағы 10 жылда технологиялық салада біршама төңкеріс болады, жасанды интеллекттің жаңа әзірлемелері көбірек шығады.
«Иә, кейбір мамандықтар енді өте қажет болмайды. Мен олар өледі деп айтпаймын, бірақ адам назары бұдан былай қажет болмайды. Мысалы, қазірдің өзінде Қазақстанда МРТ және КТ суреттерін оқуға және пациенттерге алдын ала диагноз қоюға қабілетті жасанды интеллект технологиялары қолданылып жатыр. Егер мұндай тәжірибе кеңінен таралса, дәрігерлер суреттерді оқу қажеттілігінен құтылуы мүмкін. Жаңа технологиялар дизайнерлер мен иллюстраторларды да алмастыра алады», – деп санайды сарапшы.
Сонымен қатар, маманның пікірінше, қазір дизайнерлер, иллюстраторларға сұраныс азаюы мүмкін. Өйткені оны жасанды интеллект жасайды.
Сарапшының айтуынша, жасанды интеллект есепшілердің, тұтынушыларға қызмет көрсету менеджерлерінің (телефон операторларының), корректорлардың, копирайтерлердің, аудармашылардың, тіпті такси жүргізушілерінің жұмысын оңай атқара алады.
«Жасанды интеллект күн сайын үйренеді. Ол қазір өте үлкен көлемдегі ақпаратты қорытады. Ал сіз бұл процестерді енді сезбейсіз. Болашақта жасанды интеллектімен өзара әрекеттесуді үйреніп, оған тапсырмаларды дұрыс қоятын мамандар бағаланады. Енді жаңа шындыққа бейімделіп, жаңа мамандық туралы ойланатын уақыт келді.Менің ойымша, жасанды интеллект туралы ақпаратты оқып шығу өте маңызды, оны сіздің қызмет саласыңызбен қандай да бір жолмен байланыстырып көріңіз. Жасанды интеллект сіздің салаңызға қалай көмектесетінін түсінуге тырысыңыз. Болашақта жасанды интеллект тапсырмаларын дұрыс қоя алатын, жасанды интеллект түзетуді қажет етпей өте дәл сұраныс пен өнімді шығаратын болады», – дейді маман.
Сарапшы маман балалары бар және жоғары білім алуды жоспарлап жүрген қазақстандықтарға IT және жасанды интеллектіні үйрену туралы ойлануға кеңес береді. Сондай-ақ, жасанды интеллект жылдам қарқынмен дамып келе жатқандықтан, жаңарып отыру үшін көбірек зерттеу жұмыстарын оқу маңызды.
Естеріңізге сала кетейік, бүгінде жасанды интеллект әлемді жаулап бара жатқаны жасырын емес. Ал Қазақстандағы жасанды интеллект қайда барады? Ult.kz порталы 2024 жылы елімізді болашақта не күтіп тұрғанын анықтап көрді. Белгілі болғанындай, әлемнің көптеген елдерінде адамның жасанды интеллектпен әрекеттесуін реттейтін нақты ережелер әлі жасалмаған.
«Жасанды интеллект » термині 1956 жылы пайда болды. Жалпы жасанды интеллект деп адамға ұқсас қызмет атқара алатын кез — келген машиналар мен жүйелердің әрекетін айтамыз. Жасанды интеллекттің алғашқы түрлері компьютерлерге дойбы сияқты адамзатқа қарсы ойнауға мүмкіндік берді. Бірақ оның мүмкіндігі дәл қазіргі уақыттағыдай кең ауқымда болмай, тек нақты деректер көлемін ұлғайту және деректерді салыстыру, есептерді шығару сынды мүмкіндіктермен шектеліп, символдық есептеу жүйелерін дамытуға бағытталған еді. Осылайша жасанды интеллект ең алдымен АҚШ қорғаныс министрлігінің қызығушылығын тудырып, олар адамның психикалық әрекетіне технологияларды үйретуге бел буды.Мысалы, ең алдымен АҚШ Қорғаныс министрлігінің зерттеу жобалары агенттігі виртуалды көше карталарын жасау үшін бірқатар жобаларды атқарып,1970 жылы бұл идеяны іске асыра бастайды. 2003 жылы біршама интеллектуалды жеке көмекшілерді жасай алды.Бұл жұмыстар заманауи компьютерлерде, атап айтқанда, адамның сан қилы мүмкіндіктерін толықтыруға, жақсартуға және жеңілдетуге арналған шешімдердің алды болды.Ежелгі грек мифологиясында да алғашқы рет роботтар мен жасанды нысандар пайда болды. Аристотельдің силлогизмді құру және оның дедуктивті пайымдауларды қолдануы адамзаттың өз интеллектін түсініп,тануға маңызды қадамы болды. Тамырының ұзақ және тереңдігіне қарамастан, біз білетін жасанды интеллект бар болғаны 1 ғасырдан аз уақыт болды.
Жасанды интеллектің маңыздылығы туралы бастау үшін, оның тарихына назар аударғанымыз жөн болар. Ең алдымен, Уоррен МакКаллок пен Уолтер Питс 1943 жылы жасанды интеллект бойынша алғашқы жұмыс болып саналатын «Жүйке әрекетіндегі идеялардың логикалық есебі» атты мақаласын жариялады. Олар бұл мақалада, жасанды нейрон үлгісін жасауды ұсынады. Одан кейін,1949 жылы Дональд Хебб өзінің «Мінез құлық ұйымы: нейропсихологиялық теория» кітабында нейрондар арасындағы байланыс күшін өзгерту теориясын ұсынған болатын. 1950 жылы ағылшын математигі Алан Тьюринг «Есептеу машиналары және интеллект»кітабын жариялады,онда ол машинаның адам мөнез құлқын көрсету мүмкіндігі бар жоғын анықтауға арналған сынақты ұсынды. Бұл сынақ Тьюринг сынағы деп аталады. Оның тарапынан ұсынылған бұл сынақ қазіргі таңда да жасанды интеллект үшін маңыздылығын жоғалтпай, қолданысқа енген. Тьюринг сынағының негізді мақсаты – жасанды интеллекттің адаммен дұрыс сөйлесе алуын бақылау. Адам жасанды интеллектті қолдану барысында, оның жасанды екенің еш сезінбеуі басты қағида.Осы қағидаға сүйене, жасанды интеллект табиғи тілді өңдеу, сәтті қарым – қатынас жасау, сұрақтарға сапалы жауап беру сынды қасиеттерге ие болуға тырысады.
«Жасанды интеллект » термині 1956 жылы пайда болды. Жалпы жасанды интеллект деп адамға ұқсас қызмет атқара алатын кез — келген машиналар мен жүйелердің әрекетін айтамыз. Жасанды интеллекттің алғашқы түрлері компьютерлерге дойбы сияқты адамзатқа қарсы ойнауға мүмкіндік берді. Бірақ оның мүмкіндігі дәл қазіргі уақыттағыдай кең ауқымда болмай, тек нақты деректер көлемін ұлғайту және деректерді салыстыру, есептерді шығару сынды мүмкіндіктермен шектеліп, символдық есептеу жүйелерін дамытуға бағытталған еді. Осылайша жасанды интеллект ең алдымен АҚШ қорғаныс министрлігінің қызығушылығын тудырып, олар адамның психикалық әрекетіне технологияларды үйретуге бел буды.Мысалы, ең алдымен АҚШ Қорғаныс министрлігінің зерттеу жобалары агенттігі виртуалды көше карталарын жасау үшін бірқатар жобаларды атқарып,1970 жылы бұл идеяны іске асыра бастайды. 2003 жылы біршама интеллектуалды жеке көмекшілерді жасай алды.Бұл жұмыстар заманауи компьютерлерде, атап айтқанда, адамның сан қилы мүмкіндіктерін толықтыруға, жақсартуға және жеңілдетуге арналған шешімдердің алды болды.Ежелгі грек мифологиясында да алғашқы рет роботтар мен жасанды нысандар пайда болды. Аристотельдің силлогизмді құру және оның дедуктивті пайымдауларды қолдануы адамзаттың өз интеллектін түсініп,тануға маңызды қадамы болды. Тамырының ұзақ және тереңдігіне қарамастан, біз білетін жасанды интеллект бар болғаны 1 ғасырдан аз уақыт болды.
Жасанды интеллектің маңыздылығы туралы бастау үшін, оның тарихына назар аударғанымыз жөн болар. Ең алдымен, Уоррен МакКаллок пен Уолтер Питс 1943 жылы жасанды интеллект бойынша алғашқы жұмыс болып саналатын «Жүйке әрекетіндегі идеялардың логикалық есебі» атты мақаласын жариялады. Олар бұл мақалада, жасанды нейрон үлгісін жасауды ұсынады. Одан кейін,1949 жылы Дональд Хебб өзінің «Мінез құлық ұйымы: нейропсихологиялық теория» кітабында нейрондар арасындағы байланыс күшін өзгерту теориясын ұсынған болатын. 1950 жылы ағылшын математигі Алан Тьюринг «Есептеу машиналары және интеллект»кітабын жариялады,онда ол машинаның адам мөнез құлқын көрсету мүмкіндігі бар жоғын анықтауға арналған сынақты ұсынды. Бұл сынақ Тьюринг сынағы деп аталады. Оның тарапынан ұсынылған бұл сынақ қазіргі таңда да жасанды интеллект үшін маңыздылығын жоғалтпай, қолданысқа енген. Тьюринг сынағының негізді мақсаты – жасанды интеллекттің адаммен дұрыс сөйлесе алуын бақылау. Адам жасанды интеллектті қолдану барысында, оның жасанды екенің еш сезінбеуі басты қағида.Осы қағидаға сүйене, жасанды интеллект табиғи тілді өңдеу, сәтті қарым – қатынас жасау, сұрақтарға сапалы жауап беру сынды қасиеттерге ие болуға тырысады.
