Түркістандық тұрғындарды ақпараттандыру мақсатында цифрландыруды дамыту, инновацияларды енгізу, электронды үкіметтің игілігі, жасанды интеллект технологияларын қолдану жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Инновацияларды енгізу тек қана жаңа өнімдер мен қызметтерді ұсынумен шектелмейді, ол сондай-ақ өндіріс процестерін оңтайландыру, жұмыс орындарын құру және қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға бағытталған. Мысалы, жасанды интеллект, блокчейн, робототехника және биотехнологиялар қазіргі уақытта көптеген салаларда кеңінен қолданылып, өндірісті автоматтандыруға және қызмет көрсету сапасын арттыруға ықпал етуде.
Қазақстанда инновацияларды коммерцияландыру, ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерді қолдау үшін түрлі мемлекеттік бағдарламалар іске асырылып жатыр. Олардың ішінде «Инновациялық Қазақстан 2020» бағдарламасы аясында инновациялық стартаптарды қолдау, ғылыми жобаларды қаржыландыру және жаңа технологияларды өндіріске енгізу бағыттары ерекше маңызды. Бұл бастамалар еліміздің ғылым мен білім саласын жаңартуға және елдің экономикалық өсуін қамтамасыз етуге ықпал етеді.
Цифрлық экономика — бұл ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы экономиканың барлық секторларын басқару және дамыту үдерісі. Қазіргі таңда цифрлық экономика әлемдік трендке айналды, әрі Қазақстан да бұл бағытта белсенді түрде жұмыс істеп келеді. Цифрлық Қазақстан бағдарламасы аясында еліміздің экономикасын цифрландырудың басты мақсаты — инновациялық технологияларды енгізу және экономиканы «ақылды» жүйелермен басқару.
Цифрлық экономикаға көшу әртүрлі салалардағы өндіріс пен қызмет көрсету процестерін автоматтандыруға мүмкіндік береді. Мысалы, мобильді банкинг, электронды сауда, цифрлық төлем жүйелері және ақылды қалалар жобалары Қазақстанда енгізіліп, халыққа қызмет көрсету сапасын жақсартуға ықпал етуде. Сонымен қатар, жасанды интеллект, блокчейн, IoT (Интернет заттары) сияқты жаңа технологиялар бизнес процестерін оңтайландыруға, шығындарды азайтуға және тұтынушылар үшін жаңа мүмкіндіктер ұсынуға мүмкіндік береді.
Цифрлық экономикаға көшу жұмыс орындарын құруға, жаңа индустриялардың дамуына және елдің әлемдік нарықта бәсекеге қабілеттілігін арттыруға жағдай жасайды. Қазақстанның цифрлық экономикаға өтуі елдің халықаралық деңгейдегі бәсекеге қабілеттілігін арттырады.
Бүгінде инновация саласы экономиканың басты драйвері екені анық. Дегенмен соңғы жылдары отандық инновация саласына көбірек көңіл бөлініп, қолға алған іс-шаралар көп болғанымен, өткен жылы Қазақстан Жаһандық инновация индексінде 132 елдің ішінен 83-орынға ие болды. Бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда, әлдеқайда төмен көрсеткіш. Өйткені 2021 жылы 79-орында болған еді. Жалпы жыл өткен сайын дамып, алға жылжудың орнына, елдегі инновация саласы кері кетіп бара жатқанға ұқсайды. Осыған байланысты «QazInnovations» АҚ инновацияларды дамыту жөніндегі ұлттық агенттігі Инновациялық экожүйені дамыту орталығының директоры Мадияр Абилов Қазақстанның инновациялық әлеуеті, академиялық орта және жеке сектормен байланыс, саладағы мәселелер, сонымен бірге отандық инновацияның болашағы жайлы айтып берді. Оның сөзінше, инновацияны дамыту ел экономикасын, отандық ғылым саласын дамытудың бірден-бір жолы екені белгілі. Осы бағытта Қазақстан қандай іс-шараларды қолға алды? Оны нығайтуға қалай ықпал етіп отыр?
– Қазіргі таңда Қазақстанда түрлі мемлекеттік органдар, даму институттары, ұлттық компаниялар мен холдингтер ұсынатын шағын және орта бизнесті, ірі кәсіпорындарды, инноваторларды, ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерді қолдаудың бірқатар құралы бар. Сонымен қоса инноваторларға ғылыми және технологиялық инновацияларды дамытуды ынталандыруға, сондай-ақ қазақстандық кәсіпорындардың әлемдік нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған түрлі бағдарламалар мен бастамалар арқылы қолдау көрсетіледі.
Қазақстанның инновацияны дамытуға қалай ықпал ететініне тоқталсам, оған бірнеше мысал келтіруге болады. Соның бірі – инновациялық орталықтар құру. Елімізде бірнеше инновациялық орталық, соның ішінде Astana Hub және TechGarden-ді атап өтуге болады. Олар кәсіпкерлер мен стартаптарға өз идеяларын дамытуға және коммерцияландыруға көмек көрсетеді. Егін егу кезіндегі жобаларды қаржыландыруды ынталандыру үшін Дүниежүзілік банкпен бірлесіп іске асатын «Өнімді инновацияларды ынталандыру» жобасы шеңберінде Tumar Venture Fund қаржыландырудың венчурлік қоры құрылды.
Сонымен Неліктен компанияларға инновацияларды енгізу маңызды? Бұл мәселеде қандай кедергілер бар? Стартаптар не үшін қажет? Отандық өнеркәсіп кәсіпорындарының осы және өзге де сұрақтарына «QazIndustry» АҚ мен АSTANA HUB бірлесе Zoom форматында ұйымдастырған дөңгелек үстелі барысында технологиялар жөніндегі сарапшылардың пікірі осындай.
Мамандар цифрлық шешімдерді өндірістік ортаға енгізудің практикалық тәжірибесімен, табысты мысалдары және цифрлық шешімдерді енгізудің нәтижелерімен бөлісті. Дөңгелек үстел барысында қатысушылар “Инновацияларды енгізудегі кедергілер” және “Өнеркәсіптік кәсіпорындардағы жаңа мүмкіндіктерді басқару” тақырыптарын талқылады. Спикерлер кәсіпорындарға жаңа идеялар мен технологияларды енгізу барысында туындауы мүмкін кедергілерді, сондай-ақ инновацияларды енгізудің дұрыс таңдалмаған стратегиясынан, қаржыландырудың болмауынан, ұйымдастыру жұмыстары мен персонал біліктілігінің төмен деңгейінен туындайтын проблемалар жөнінде айтты. Онлайн-кездесуге қатысушыларға спикерлерге сұрақтар қоюға мүмкіндік берілді. Жиын барысында өнеркәсіптік компаниялардың өкілдері нақты инновациялық шешімдерді енгізуге қызығушылық танытты. Онлайн кездесуге жалпы саны 80-ге жуық қатысушы қатысты. Дөңгелек үстелді ұйымдастырушылар атап өткендей, мұндай іс-шаралардың негізгі мақсаты кәсіпорын қызметкерлерінің цифрлық сауаттылықтарын және біліктіліктерін арттыру, Индустрия 4.0 туралы түсінік қалыптастыру, қазақстандық өнеркәсіпте цифрлық трансформация құралдарын қолданудың өзекті мәселелерін талқылау болып табылады. Алдағы уақытта да QazIndustry жоспарына сәйкес осы бағыттағы оқыту- семинарлары тұрақты түрде жалғасатын болады.
ЖИ контентті ұсыну жүйелеріне және олардың медиа плюрализмге әсеріне баса назар аудара отырып, онлайн-бағыттау және жекелендіру үшін қолданылады, сонымен қатар пайдаланушыларды бақылау және адамдарға реттеу арқылы контентті бағыттау және болашақта олардың іс-әрекетін болжау негізінде жарнамада қолданылады.
Жоба шеңберінде ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттер үшін мынадай басшылық ұсынымдар әзірленді:
ЖИ-мен байланысты стратегия мен саясаттың негізгі бағыты ретінде сөз бостандығы мен басқа да адам құқықтарын қорғау және алға жылжыту.Интернетті демократиялық қатысу мен өкілдік үшін, сондай-ақ БАҚ плюрализмі үшін кеңістік ретінде сақтау және дамыту.Пікір бостандығына, ақпарат бостандығына және пікір білдіру бостандығына қатысты мәселелерге жауап беру үшін инклюзивті процестерге негізделген дәлелдеу саясатын жасау.Адам құқықтары мен демократиялық құндылықтарға зиян келтіретін пайданы барынша көбейту басымдығына жол бермеу үшін БҰҰ-ның Адам құқықтары аспектісінде кәсіпкерлік қызметтің нұсқаулықтарын сақтауға жәрдемдесу.
Онлайн-платформаларды адам құқықтарын жан-жақты тексеруді, оның ішінде адам құқықтарына әсерін бағалау (HRIA) арқылы олардың контентті басқару саясатына және автоматтандырылған шешім қабылдауға, сондай-ақ олардың іскерлік тәжірибесіне, мысалы, деректерді жинау, мақсатты жарнама және интерфейс дизайнына қатысты жүргізуге міндеттеу.Мазмұнды модерациялау, контентті бағыттау және мақсатты жарнама үшін ЖИ қолданудың анықтығын, түсініктілігін және қол жетімділігін қамтамасыз ету.Адам құқықтарын қорғау толығымен аутсорсингке берілмегеніне немесе автоматтандырылмағанына көз жеткізу және кез келген мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктің ашықтығын қамтамасыз ету қажет.Ашықтықтың қатаң шеңберлерін енгізу, оның ішінде ЖИ пайдалану туралы егжей-тегжейлі ақпаратты қамтитын ашықтық туралы жан-жақты есептерді көздеу.Цензура мен қадағалаудан, оның ішінде адамдардың тексеру тетіктері мен тәуелсіз шағымдану тетіктері арқылы сенімді қорғаныс тетіктерінің болуын қамтамасыз ету.
Қатаң есеп берушілікке, оның ішінде тәуелсіз қадағалау және тәуелсіз аудит, атап айтқанда адам құқықтарын сақтау және кемсітпеушілік аудиті арқылы кепілдік беру.Жеке өмірге қол сұғылмаушылық және деректерді қорғау құқығын құрметтеу, оның ішінде бақылауға негізделген жарнамаға шектеулер қою және сенімді ашықтықты қамтамасыз ету және пайдаланушылардың қадағалау мен реттеуге негізделген іскерлік практикаға қатысу.Медиа және цифрлық сауаттылықты ілгерілету және пайдаланушылардың өкілеттіктерін, іс-қимыл еркіндігін және контентті басқару мен олардың деректерін пайдалануды бақылауды, оның ішінде кез келген автоматтандырылған шешім қабылдаудан бас тарту мүмкіндігін беру арқылы нығайту.Теңгерілмеген және монополияланған нарықтық күштерге қарсы күрес және плюрализмді, технологиялық және медиа инновацияларды алға жылжыту.Онлайн-контентке жетекшілік ету және модерациялау үшін ЖИ әзірлеу және енгізу кезінде адам құқықтарының сақталуын қамтамасыз ету үшін көпжақты деңгейдегі өзара іс-қимыл.
Қазақстан 1992 жылғы 30 қаңтарда ЕҚЫК (Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі кеңес) қатысушысы болды. Бұл автоматты түрде осы халықаралық ұйымның барлық 48 мүшесінің Қазақстанды тануын білдірді. 1994 жылы Будапешт саммитінде ЕҚЫК ЕҚЫҰ деп аталды. Осылайша, жоғарыда көрсетілген барлық ұсынымдар Қазақстанда ЖИ дамыту саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру кезінде назарға алынуы тиіс.
Қасым-Жомарт Тоқаев жасанды интеллект және деректерге талдау жасаудың өзекті мәселелеріне арналған «Artificial Intelligence Journey» атты онлайн конференцияcында: «Бұл бізге мойын бұруға мұрша бермей, заманауи технологиялар жетектеп апара жатқан мүлдем жаңа әлем. Ол жарқын келешек пе, бұлыңғыр болашақ па? Келешек ұрпаққа не қалдырамыз? Бұл біздің инженерлердің, IT-мамандарының, экономистердің, әсіресе, саясаткерлердің жұмылған күш-жігеріне байланысты», – деп атап өтті.
