Түркістандық тұрғындарды ақпараттандыру мақсатында ғарыш саласын дамыту мақсатында мәліметтер ұсынамыз. Қазақстанның ғарыш саласы бірнеше кешенмен ұсынылған — ТМД аумағындағы жалғыз ұшыру алаңы, Байқоңыр ғарыш айлағы, соңғы жылдары құрылған жерүсті инфрақұрылымы, ғарыштық зерттеу институттары, екі спутниктік топ — бұл екі жұмыс спутнигі мен жерді қашықтықтан зондтауға арналған (қазіргі уақытта 3 спутник жұмыс жасап жатыр) KazSat байланыс жүйесі.
Қазақстан Президенті, ғарыштық державаның басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев:
— 60 жыл бұрын адамзат тарихында маңызды оқиға болды: ғарыш кеңістігіне батыл шабуыл басталды. Ғарышты бағындыру және кеңестік ғарышкер Юрий Алексеевич Гагариннің алғашқы ұшуы бүкіл әлемдік ғылымның бұрын -соңды болмаған прогресінің жарқын символы болды. Бұл тарихи қадам осында, Қазақстан жерінде жасалды. Ғалымдардың, құрастырушылардың, тестерлер мен инженерлердің ерен еңбегі болмаса ғарышты зерттеу мүмкін емес еді. Осы мүмкіндікті пайдаланып, сала мамандары мен ардагерлеріне ерекше алғысымды білдіргім келеді. Сіздердің кәсіби шеберлігіңіз бен осы күнге дейін берілгендігіңіз қазіргі космонавтиканың дамуына ықпал етеді, — деді.
Жалпы Байқоңыр ғарыш айлағынан ғарышқа 150 ғарышкер ұшқан екен.
Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан мен Ресейдің белсенді ынтымақтастығы ғарыштық зерттеулер мен басқарылатын ұшулар саласындағы бірлескен бағдарламаларды іске асыруға ықпал ететініне сенім білдірді.
Бұл ынтымақтастық туралы Ресей Сыртқы істер министрі Сергей Лавров пен Қазақстан Сыртқы істер министрі Мұхтар Тілеубердінің кездесуінде де талқыланды. Келіссөздердің қорытындысын шығарған Лавров Қазақстан мен Ресей Юрий Гагариннің ұшуының мерейтойын бірлесіп атап өтуге келіскенін айтты.
«Өткен маусымда Байқоңыр ғарыш айлағы өзінің 65 жылдығын атап өтті. 2021 жылы 4 қазанда Жердің бірінші жасанды серігінің ұшырылғанына бір жыл толды. Ғарышты бейбіт түрде зерттеу саласындағы бірлескен күш -жігердің арқасында қол жеткізген табыстарға құрмет көрсетейік. Бүгінгі біздің бірлескен күн тәртібімізде Қазақстанның жеке ғарыштық әлеуетін құруға бағытталған бастамалар, үшінші тараптарға ғарыш айлағын коммерциялық зымырандар ұшыру үшін қызмет көрсету», — деді Ресей сыртқы істер министрі.
Өз кезегінде ҚР Сыртқы істер министрі Мұхтар Тілеуберді Ресеймен ынтымақтастық Қазақстанның сыртқы саясатының басым бағыттарының бірі болғанын және солай болып қала беретінін атап өтті:
— Бұл күндері Байқоңыр ғарыш айлағынан адам ғарышқа бірінші рет ұшқанына 60 жыл толуы ерекше оқиға. Бүгінде Байқоңыр – Қазақстан мен Ресей арасындағы стратегиялық серіктестік пен ынтымақтастықтың символы. Космодромды дамыту, «Бәйтерек» ғарыштық зымыран кешенін құру, Жерді қашықтықтан зондтау саласындағы өзара іс-қимыл, сондай-ақ «Гагарин стартын» модернизациялау жобасы бойынша жұмыс жалғасуда, — деді министр.
Біздің ғарышкерлер әлемдік деңгейде қазақстандық ғылымның жоспарланған ғарыштық эксперименттерін орындап қана қоймай, басқа мемлекеттердің ғарыш саласындағы ғылыми бағдарламаларын орындауда тең құқылы әріптестер болды.
Қазақстандық ғарышкерлердің «Мир» ОК мен ХҒС-тағы ғылыми бағдарламаларын орындау арқылы айтарлықтай ғылыми және қолданбалы маңызы бар нәтижелер алынды. Олар өз кезегінде Қазақстанда ғарыш ғылымының дамуында халықаралық деңгейге сәйкес келетін жаңа ғылыми бағыттар құруға негіз болды.
Ғарыш техникасы бұйымдарын жасау кезінде пайдаланылған қорытпалар, полимерлік және керамикалық материалдар бүгінде «Мир» ОК бортындағы көрмеде тұр. Кезінде осылардың көмегімен найзағай белсенділігі бар өңірлер бойынша әртүрлі мақсаттағы ғарыш аппараттарында штаттан тыс жағдайлардың дамуымен жаңа оптикалық құбылыстардың корреляциясы да белгіленді.
Сонымен қатар ғарышкерлердің өздері басқарылатын кешендерде ұшу кезінде ғарыштық медицина және биотехнология саласындағы ғылыми зерттеулердің объектілері болып саналады.
Қазақстандық ғарышкерлердің ұшуы кезінде басқарылатын кешендердің бортында әлемдік ғарышкерліктің негізгі бағыттары бойынша ғарыштық эксперименттер жүргізілді. Мәселен, 1991 жылы «Мир» ОК-де Т.Әубәкіровтің ұшуы кезінде бес ұйымның қатысуымен бес ғарыштық эксперимент орындалды. Ал 1994 жылы Т.Мұсабаевтың ұшуы кезінде ҚР ҰҒА-ның оннан астам институтының қатысуымен 8 ғарыштық тәжірибе жүргізілді. Одан бөлек, 1998 жылы 20-дан астам ұйымның ғалымдары мен мамандарының қатысуымен 23 кешенді (жерүсті және ғарыштық) эксперимент орындалды. Қазақстан 2001 жылы ХҒС бортында ғылыми зерттеулер мен эксперименттер бағдарламасын алғашқылардың бірі болып іске асырды. 2015 жылы А.Айымбетовтің ХҒС-қа ұшуы кезінде Қазақстанның сегіз ҒЗИ мен ЖОО ғалымдарының қатысуымен 10 ғарыштық эксперимент жүргізілді.
Ғарыштық эксперименттерді орындау кезінде әзірленген әдістемелер мен технологиялар экологиялық картографиялауда және өсімдіктер мен табиғи экожүйелерді картографиялауда қолданылды. Сондай-ақ биоалуантүрлілікті бағалау, жайылымдардың антропогендік трансформация дәрежесін және мұнай-газ кен орындарының табиғи-аумақтық кешендерінің де трансформация дәрежесін, төтенше жағдайларды, шөлейттену процестерін бағалау үшін де пайдаланылды.
Ғарышта өсімдік жасушаларының селекциясын қолдана отырып, картоп, бидай сияқты өсімдіктердің экономикалық құнды формалары алынды. Аурулар мен қолайсыз экологиялық факторларға ерекше төзімді картоптың «Тоқтар» деп аталатын жаңа сортын алу жұмыстары аяқталды.
Гендік инженерия бойынша эксперименттер жүргізілді. Ғарыштық ұшу жағдайында бидай жасушаларына бөтен генді беру және трансгенді өсімдіктерді алу мүмкін болды. Жүргізілген зерттеулер ғарыштық факторлардың әсерінен болатын өзгерістер жасуша мен организм өмірінің әртүрлі аспектілеріне, соның ішінде құнды белгілерге әсер етуі мүмкін екенін көрсетті.
Ғарыштық жүйені сонымен қатар еліміздің спутниктік байланыс каналдарына сұраныс қанағаттандырылып және өңірлер көп бағдарламалық телехабарлармен қамтамасыз ету жоспарланған болатын. Әлемдік деңгейдің табысы біршама жоғары көрсеткіштен астам нәтиже берген. Экономикалық ірі компаниялармен құрамдас бөлік иегері және нарық көлемінің орташа есебінің жиынтық көлемін қарастырған болатын. Еліміздегі жоспарлар бағыттын нышандарын байланыстырды.
Яғни ғарыш саласын дамытуда еліміз ең алдымен байланыс мәселесіне көп көңіл бөледі. Еліміздің азаматтары «Қазсат» ұлттық жүйесін пайдалануға көп көңіл бөледі. Дегенмен бұл саланы айтулы ғарыштық державалардың өзі толық игеріп болған жоқ. Әлемде болып жатқан түрлі стихиялы апаттар адам шығынын болдырмау мақсатында табиғи болжамдарға қаржы құюдың зая еместігін көрсетіп жатыр. Ғарыштағы жалпы саны 23 жерсерігін, әлемдегі ғарыштық ұшулардың 40 пайызын қамтамасыз етіп отырған Ресей де ғарыш саласында өзіндік үлесімен бөліскен болатын. Алдағы шарада ғылыми үрдістің шыңдалуына айдан анық ! Ғарыш кеңістігін ғарыш қалдықтарынан тазарту алдыда тұрған өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Бұл мәселені шешудің ғылымилық техникалық, экологиялық жақтары зерттелуде. Ғарыш кеңістігінің экологиялық жағдайы барлық мемлекеттердің ғалымдарын алаңдатуда. Бұл мәселені көптеген ұлттық зерттеу орталықтары, ғарыш агенттіктері, Халықаралық комитеттер мезгіл – мезгіл талқылап, шешу жолдарын іздестіруде. Ғарышты игеруде сонымен қатар ғарыш қалдықтарының көбеюінің алдын алу жұмыстары жүргізілмесе, онда ғарышқа жол бірнеше жүз жылдар бойына жабылады деп есептейді.
Ғарышты қорғап,жер бетіндегі өмір сүретін адамзат болашағына тікелей әсер етеді. Жер серігіндегі зымыран ракеталарды жөндеу, бөлініп кеткен қалдықтарды жинау, қайта өңдеп шығару жұмысы атқарылуда.Біздің Байқоңыр ғарыш айлағынан екі күн сайын бір зымыран ұшатын болғандықтан,жердің қорғағыш озон қабаты тесіліп,метеориттер мен астероидтардың құлау қаупі пайда болды.Және де жасыл қоршаған ортаның табиғаты бұзылып, жердің өз осінен айналуымен күннен айналу жылдамдығы артты. Сол себептен зымыран ракеталардың ұшуының көптігін азайту үшін екі айда зымыран бір рет ғана ұшырылатын болды. Енді шын үлкен қауіптер төне бастады әсіресе:күннің циклондарының артуы, адамдардың тез өсіп, тез қартаюы, ауа құрамының бұзылуы, адам қанының ластануы, халықтардың саны азаюы. Ғарыш – ол галактика кеңестігінің бөлігі. Оны қорғау әрбір Жер планетасының тұрғыны үшін маңызды болуы тиіс.
Ендеше, біз де елдің индустриялық-инновациялық даму стратегиясының жүзеге асуына, ғарыш индустриясы кластерінің құрылуы мен дамуына, халықаралық маңызды серпінді жобалардың іске асуына, әлемдік ғылыми және ғылыми-техникалық кеңістікте кірігуіне ықпал ететін отандық ғарыш саласын жасауға міндеттіміз. Ғарыш қазірдің өзінде әр түрлі елдер мен әлем аймақтарының экономикасына айтарлықтай үлес қосып отырған келешегі зор қызмет саласы. Оның ерекше белгісі ғарыш кеңістігін игерудегі жедел қарқындылық пен практикалық экономикалық нәтижелер алудағы салыстырмалы жылдамдық болып табылады. Қазіргі заманда экономикалық дағдарыс болып жатса да ғарыш державалары бұл жобаларды қаржыландыруды азайтудың орнына,қайта ұлғайтуда.Сонымен қатар біздін Қазақстан Республикасы ғарышты игеруге зор мүмкіндіктері бар.
