Түркістандық тұрғындарды ақпараттандыру мақсатында Қазақстан Республикасының ғарыш саласын дамытудың 2029 жылға арналған тұжырымдамасын әзірлендігі жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Қазіргі уақытта тұжырымдаманың жобасы бекіту барысында. Тұжырымдама ғарыш саласын дамытудың 5-6 жыл кезеңіне арналған пайымын, сондай-ақ мемлекеттік жоспарлау жүйесінің жоғары тұрған құжаттарында айқындалған мақсаттарға, міндеттер мен тәсілдерге қол жеткізуге (экспорттың өсуіне, импортты алмастыруға, инвестициялар тартуға, сондай-ақ экономиканың сабақтас салаларын дамытуға мультипликативтік әсер етуге) бағытталған тиісті саясатты іске асырудың негізгі қағидаттары мен тәсілдерін (оның ішінде «Байқоңыр» кешені бойынша) айқындауға және Біріккен Ұлттар Ұйымының тұрақты даму мақсаттары үшін (ғарыштық мониторинг нәтижелерін төтенше жағдайлардың алдын алу, климаттық, табиғи және техногендік өзгерістерді талдау, егінді, жер қойнауын, су ресурстарын бағалау үшін пайдалану) мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, 2024 жылы КДБЦП «JerInSpectr» және «Minerals.gov.kz» платформаларының, сондай-ақ кеңістіктік деректерді пайдаланатын кез келген басқа алдыңғы платформалардың тиімді жұмыс істеуі үшін тұрақты жаңартылған кеңістіктік деректермен қамтамасыз етеді.
Бұдан бөлек, «Smart Data Ukimet» ақпараттық жүйесіне қосылған жалпы саны – 8 мемлекеттік орган бойынша 58 ақпараттық жүйе, оның 37- 2019 жылы, 2020 жылы, 1 – 2021 жылы, 19 – 2022 жылы қосылған.
2022 жыл ішінде «Astana Hub» IT-стартаптардың халықаралық технопаркі» КҚ базасында «Techpreneurs» әр түрлі сатыдағы стартап-жобаларды дамытуда үздіксіз қолдау көрсету бағдарламалары, «Silkway Accelerator» акселерациялық бағдарламасы, «Scalerator» экспорттық акселераторы, Астана Хаб (Seed Money) қатысушыларын қаржыландыру бағдарламасы және басқа да бағдарламалар (Tech) іске асырылды Orda, Startup School, Beta Career, no-code School, Teenpreneurs, корпоративтік инновациялар, серіктестер ресурстары, R&D орталықтары Астана Хаб).
Қазiргi уақытта Байқоңыр ғарыш айлағы – әлемдегi бiрiншi және iрi ғарыш айлағы. Ол Қазақстанның Қызылорда облысында орналасқан. Себебi бұл жер жауыны аз, ауа райы тұрақты, елдi мекендерден барынша алшақ, орбитаға зымыранды шығару барысында шығындарды аз мөлшерде қажет ететiн аймақ болып табылады. Қазақстандағы ғарыш саласының дамуы ғарыш кеңістігін игерумен байланысты болды. Елдегі аэроғарыш саласын бүгінде отандық спутниктер, жердегі ғарыштық байланыс жүйесі, спутниктерді құрастыру және Байқоңырда перспективалық жобаларды іске асырумен айналысатын кәсіпорындар құрайды. Бүгінгі таңда ғарыш кеңістігінен Жерді бақылау мен қадағалау бойынша инновациялық міндеттерді жүзеге асырумен «Қазғарыш» компаниясы, «Қазақстан Ғарыш Сапары» ұлттық компаниясы, Ұлттық ғарыштық зерттеулер мен технологиялар орталығы, Республикалық ғарыш байланысы орталығы және «Ғалам» кәсіпорны айналысады. Олар ғарыш жүйесін, жердегі инфрақұрылымдарды пайдалану мен құруды, жобалауды, алыс-жақын ғарыш кеңістігін зерттеуді жүзеге асырады.
«Байқоңыр» кешенiнiң құрамына Байқоныр қаласымен бiрге ғарыш айлағы кiредi және зымыран ұшыру мақсатында 9 түрлi 15 ұшыру алаңы және баллистикалық зымыран ұшыру мақсатында 4 ұшыру үстелiнен, 11 монтаждау-сынау корпустарынан (МИК) және басқа да инфрақұрылымдардан тұрады. «Байқоңыр» ғарыш айлағынан алғашқы жасанды жер серігі 1957 жылы ұшырылды. Әлемдегі тұңғыш ғарышкер Юрий Гагарин де 1961 жылы «Восток» ғарыш кемесімен қазақ даласынан ғарышқа аттанған болатын. Кейіннен АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Италия сияқты елдер де өз азаматтарын ғарышқа ұшыра бастады. 70-жылдардың басында бұл қатарға Жапония, Қытай, Нидерланд, Испания және басқа елдер қосылды. Қазіргі таңда әлемнің 200-ден астам елі ғарыш қызметімен айналысады. Олардың көпшілігінде өздерінің ғылыми және қолданбалы маңызға ие жасанды серіктері бар.
Қазақстанның ғарыштық байланыс жүйесі екі байланыс спутнигін қамтиды- KazSat-2 және KazSat-3. Олар Қазақстанның телехабар тарату мен байланыс саласындағы қажеттілігін толық қамтамасыз етеді. Олардың көмегімен еліміздің барлық аумағында орналасқан мемлекеттік мекемелерге (мектептер, ауруханалар, әкімдіктер) байланыс, деректер беру қызметтері және интернет желісіне қолжетімділік ұсынылады. Сондай-ақ соңғы жылдары байланыс спутниктері арқылы шалғай аудандардың тұрғындары үшін интернетке кең жолақты қолжетімділікті қамтамасыз ету жүзеге асырылуда.
Ғарыш аппараттарын құрастыру-сынау кешені
2019 жылы ғарыш аппараттарын құрастыру-сынау кешенінің құрылысы аяқталды. Ал 2020 жылы халықаралық стандарттарды және ғарыш аппараттарын құрастыру мен сынауға дайындығын растау үшін кешеннің операциялық біліктілігі тексерілді. Кешен жобалаудан бастап, спутниктерді құрастыруға және сынауға, сондай-ақ құрауыштарды дайындауға дейінгі жұмыстардың толық циклін жүргізуге мүмкіндік беріп отыр.
«Байқоңыр» ғарыш айлағын сақтау және дамыту
Байқоңыр – бұл әлемге ғылыми-техникалық прогреске, ал адамзатқа ғарышқа жол ашқан ғарыш айлағы. Дәл осы ғарыш алаңынан ғарыш дәуірінің басталуын жариялаған алғашқы спутник ұшырылды. Бүгінде «Байқоңыр» ғарыш айлағының болашағы екі ірі халықаралық жобамен байланыстырылады. Олардың біріншісі – Ресеймен бірлесіп, орта санатты «Союз-5» зымыран тасығышын ұшыру үшін «Бәйтерек» ғарыш зымыран кешенін құру. Екіншісі – Ресеймен және БАӘ-мен бірлесіп «Союз-2» зымыран-тасығыштарын ұшыру және олардың модификациялары үшін Байқоңыр ғарыш айлағындағы №1 ұшыру алаңын реконструкциялау бойынша «Гагарин старты» жобасы пысықталуда.
Елдегі аэроғарыш саласын бүгінде отандық спутниктер, жердегі ғарыштық байланыс жүйесі, спутниктерді құрастыру және Байқоңырда перспективалық жобаларды іске асырумен айналысатын кәсіпорындар құрайды. 1961 жылы 12 сәуірде Қазақстандағы Байқоңыр аймағынан тұңғыш космос кемесі ғарышқа аттанды. Сөйтіп, Юрий Гагарин – әлемнің тұңғыш ғарышкері, ал Байқоңыр – ғарыш айлағына айналды. Алғашқы ғарыш сапарынан кейінгі жылдары әлемде 500-ден аса ғарышкер аспан әлеміне сапар шегіп, ғылыми зерттеулер жүргізген. Қазіргі таңда еліміз ғарыш технологиясымен жабдықталған 15 елдің қатарына енген. Ғарыштың тылсым сырларына үңілу, жұмбағын шешу, тіпті, қажет болса оны игеру ғылым мен технология қарыштаған заманда ең өзекті мәселе. Осы орайда, ғарышты игеру жолының қалай басталғаны және еліміздегі ғарыш саласының даму қарқыны туралы ҚазАқпарат сарапшысының материалынан оқи аласыздар.
Бүгінгі таңда ғарыш кеңістігінен Жерді бақылау мен қадағалау бойынша инновациялық міндеттерді жүзеге асырумен «Қазғарыш» компаниясы, «Қазақстан Ғарыш Сапары» ұлттық компаниясы, Ұлттық ғарыштық зерттеулер мен технологиялар орталығы, Республикалық ғарыш байланысы орталығы және «Ғалам» кәсіпорны айналысады. Олар ғарыш жүйесін, жердегі инфрақұрылымдарды пайдалану мен құруды, жобалауды, алыс-жақын ғарыш кеңістігін зерттеуді жүзеге асырады.
Атап айтқанда, 2022 жылы «Techpreneurs» бағдарламасына 141 стартап жоба қатысты. Бағдарлама аясында 9 воркшоп ұйымдастырылды, 591 консультация, 1732 трекшн кездесулер көрсетілді. Бағдарламаны іске асырудың барлық кезеңінде стартап-жобалармен 259 жаңа жұмыс орны ашылды. «Scalerator» экспорттық үдеткіш бағдарламасы бойынша 131 Қазақстандық IT компания қатысты. Бағдарламаға 41 стартап-жоба өтті, оның ішінде 35 стартап-жоба бағдарламаны сәтті аяқтады.
