Сауран ауданындағы ақпарат сүйер қауымға ақпараттық сайтымыз арқылы халықтың құқықтық мәдениетін, толеранттылығы мен құқықтық санасын қалыптастыру жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Құқықтық сауаттылық қазір әрбір азаматқа керек. Ол заман талабы. Адам өз құқығын және оның шегін жақсы білуі қажет. Бүгінгі құқықтық мемлекет құрамыз деген заманда әрбір адам өз құқықтарын жете біліп, жалпы заң білімі саласынан мағлұмат алғаны жөн. Заң үстемдігі орнықпаса, азаматтардың қауіпсіздігіне кепілдік берілмесе, әлеуметтік-экономикалық дамудың бірде-бір міндеті табысты жүзеге асырылмайды. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың былтырғы Жолдауында әділетті мемлекет құрудың алғышарты осындай жолмен айшықталған еді.
Түркістан облысында бірнеше жыл мамандандырылған экономикалық сотында қызмет еткен Ләззат Кендебайқызының сөзінше ауыл-аймақтағы қарапайым халыққа тегін құқықтық көмек көрсетіп жүрген заңгерлерді біріктірген ортақ қағида бар. Ол – қазақ тіліне деген құрмет, қарапайым халыққа деген қамқорлық. «Қазақы аудиторияны құқықтық сауаттандыру мақсатында контент қалыптастыру бұрыннан ойда жүрген еді, дейді заңгер.
“Себебі заң саласында жүрген 15 жыл ішінде біраз әлеуметтік әлсіз топтарға тегін құқықтық көмек бердік. Сондағы байқағаным әрі жаныма батқаны – қарапайым халықтың құқықтық сауатының өте төмендігі. Кәсіби біліміміз бар, тәжірибеміз жеткілікті. Қазір барлық іс-шара онлайн өткізіледі. Осыған орай біз де халықты онлайн сауаттандыру мақсатында арнайы құқықтық парақшамызды аштық. Бұл бір жағынан білім-біліктілігімізді әлеуметтің сынынан, тұрмыстың тезінен өткізуге туған бір мүмкіндік. Еліміздің түкпір-түкпірінен хабарласатын сан мыңдаған адам сотта, прокуратура секілді мемлекеттік органдарда өкілдік ету, азаматтық, әкімшілік және қылмыстық істер бойынша адвокат болу, сотқа дейінгі тергеу амалдарына қатысу бойынша көмек сұрап жатады. Біздің мақсат – шешілу жолдарын көрсету, бағыт-бағдар беру. Елімізде білікті, кәсіби заңгер және адвокат көп. Бірақ қазақ тілін жетік білетін, заң терминдеріне сауатты, сотта ойын еркін жеткізіп, мемлекеттік тілде іс жүргізе алатын тәжірибелі құқық қорғаушылар саусақпен санарлық”- дейді маман.
Заң тілінің өте қасаң екенін ескертіп өткен адвокат: «Халыққа заңды қарапайым өз тілінде ұғыныңқы етіп түсіндіргені қажет. Кез келген заң нормаларын ана тілімізде жатық, түсінікті етіп жеткізуге болады. Жаттанды заң атаулары мен сан тарау баптармен жұртты жалықтырып алмау керек. Өзі де түсініксіз заңды қойыртпақтап айта бастаса, оны ешкім қабылдамайды», дейді.
Адвокаттың айтуынша, тегін құқықтық көмек беру кезінде халықтан келіп түсетін сұрақтардың басым бөлігі борышкерлерден алимент өндіруге қатысты екен. Бұл елімізде алимент төлемейтін әкелердің проблемасы өзекті екенін аңғартады. Көп қойылатын екінші сұрақ қарыз өндіруге байланысты. Қарапайым жұрт бір-біріне қарыз бергенде, нотариуске барып, займ шартын жасау немесе қолхат алу керектігін біле бермейді. Ауызша жасалған келісіммен қомақты қаржыларын ұстата салады да, кейін қарызын қайтара алмай, сорлап жүреді. Қарызын ауызша мәміле, куәгер, хат алмасу арқылы да өндіруге болатынынан жұрттың дені хабарсыз. Сотта қарызды өндіру бойынша дау туғызу жолдарынан бейхабар. «Қазіргі таңда онлайн займ беретін ұйымдардан аузы күйгендер өте көп», дейді адвокат.
Қылмыстық істер бойынша қаржы пирамидасының құрығына түскендер, алаяқтардың құрбаны болғандар, оның ішінде жер, баспана алып беремін, үйдің кезегін жылжытып беремін, ұлыңды оқуға түсіремін, қызыңды жұмысқа тұрғызамын деп ақшасын алып, алдап соғатындар азаймай тұр. Біреудің жеке мәліметтерін пайдаланып, екінші деңгейлі банктерден несие алатындар да көп. «Егер әр қазақ қаржылық және құқықтық жағынан сауатты болса, ешкімге есесін жібермес еді. Ешкімнен қағажу да көрмес еді. Қарапайым заң талаптарын бала кішкентайынан отбасында біліп өсуі керек. Құқықтық тәрбие жұмыстары мектеп қабырғасынан басталса, оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай құқық негіздері түсіндірілсе, құба-құп», дейді Ләззат Кендебайқызы.
«Сіз үшін қандай істерді қарау ауыр?» деген сұрағымызға сәл ойланып барып жауап берген адвокат: «Отбасындағы зорлық-зомбылық – қазақ әйелі ретінде жүрекке ауыр салмақ салатын істердің бірі. Әдетте ауылдағы нәзік жанның көбі «Ел не дейді?», «Ұят болар», «Бала-шағам үшін көнемін» деп отбасындағы бұл мәселені жабулы күйінде қалдырғысы келеді. Күйеуінен қорлық көріп, жұдырығына төзіп жүрген әйелдердің көбінде психологиялық жарақат бар, ал отбасындағы осындай қатыгездікті көріп өскен баланың жүрегінде қаталдық ұялары сөзсіз», деді.
Рас, тұрмыстық зорлық-зомбылықтан ең көп зардап шегетіндер – әйелдер мен балалар. «Бірақ сонда да қыз-келіншектердің көбі бұл туралы айта алмайды, күйеуінің үстінен арыз жазбайды, іс қозғатпайды, «балам үшін шыдаймын» деп отбасының ішкі жарасын жасыруға тырысады. Әйелге қол көтеретін еркектердің өзі бала кезінде осындай тәрбиені көріп өскендер
болуы да мүмкін. Отбасындағы зорлық-зомбылық тұрмыстық деңгейге қарамайды. Қара нан жеп, қара су ішіп отырса да, барына қанағат етіп бақытты өмір сүріп жатқандар бар. Зәулім сарайда тұрса да, ішінде берекесі жоқ, уақыт өте сезімдері суып, сыйластықтары құрып жатқан шаңырақтар да жетерлік. Түптеп келгенде, осының барлығы тәрбиеге келіп тіреледі», деді құқық қорғаушы.
«Жекеге жазып, жағдайын айтқанымен, аты-жөнін жасырып қалғысы келетіндер өте көп. Бұл қазақы әйелге тән мінез ғой. «Ел не дейді?», «Ұят болады» деп үйіндегі мәселені жалпақ жұртқа жайғысы келмейді. Оның үстіне «Ұрса, әкесі ғой, шыда», «Бала-шағаңды әкесіз өсірмексің бе?» деп жан-жақтан қыспаққа алатындар тағы бар. Мұндай әйелдер көбіне заңдық қана емес, психологиялық тұрғыдан көмек пен қолдауға зәру. Сол себепті олармен профилактикалық жұмыс жүргіземіз, қандай жағдайда не істеу керектігін, қандай құқықтық, әлеуметтік басымдықтары бар екенін айтып, түсіндіреміз. Әкімшілік істер бойынша полицияға арызды қалай беру керек екенін көрсетеміз. Осы мәселеге қатысты арыз-шағымдардың дені еліміздің қазақы менталитеті сақталған оңтүстік және батыс аймақтарынан көп келеді», деді мәселенің түп-тамырына үңілген заңгер.
Тілдік барьер мен заңдағы шикілік – қазақтілді құқық қорғаушылар бетпе-бет келетін басты мәселелердің бірі міне, осылар. Мұны адвокат та жоққа шығармайды. «Қазақ тіліндегі заңдарға реформа жасау керек. Заң мемлекеттік тілде әзірленсе, қазіргі көп мәселенің түйіні шешілер еді. Себебі екі түрлі заңда бір-біріне қарама-қайшы келетін нормалар да кездеседі. Парламентте отырғандардың басым бөлігі кәсіби заңгерлер емес. Ал заңды әнші, спортшылар емес, кәсіби білікті заңгерлер
жазуы керек. Заң – адам тағдырын шешуде маңызды мәнге ие құжат. Ал бұл құжат науқаншылыққа салынып, қалай болса, солай дайындалып, сауатсыз аударылып қабылданса, оның зардабын қарапайым халық тартады. Халықтың мұң-мұқтажы мен заңды мүддесін құр қағазбен, бір-біріне нормалары қайшы бап пен екіұшты тармақпен шектеп қоюға болмайды», деді.
Қазақ қызына тән қайсарлық пен өжеттілік әр сөзінен сезіліп тұрған Ләззат Кендебайқызы: «Алдағы уақытта ауыл-аймақты, түкпірдегі елді мекенге дейін аралап, қолымыздан келгенше көмегімізді беріп, халықтың құқықтық сауатын арттырғымыз келеді. Заңдық көмек, қарапайым жұрт күнделікті бетпе-бет келетін заң нормаларын түсіндірудің ауадай қажет екеніне көзіміз жетті», дейді. Сол себепті бір мақсатқа бірігем деген білікті заңгерлер қатарларына қосыламыз, елжанды азаматтар қолдау көрсетеміз деп сенім білдірсе, пікірлес, әріптес болуға дайын екенін де жеткізді.
