Биыл алғашқы алты айда Қазақстан 10,55 млрд АҚШ доллары көлемінде инвестиция тартты. Геосаяси тұрақсыздыққа қарамастан бұл көрсеткіш елдің әлі де жоғары инвестициялық тартымдылыққа ие екенін дәлелдейді.
Алайда салада жүйелеуді талап ететін және нақты стратегияны қажет ететін мәселелер бар. Kazinform аналитикалық шолушысы оларды сарапшылармен бірге талдады.
Қай ел көп қаржы құйды?
Ұлттық банктің дерегіне сүйенсек, биыл ең көп қаржы құйған елдер қатарында Нидерланды, Швейцария, Ресей, Қытай және БАӘ бар.
Нидерланды халықаралық корпорациялар мен холдингтік құрылымдардың қаржылық хабы ретінде алдыңғы орында, яғни бұл жерде көрсетілген инвестициялар көбіне трансұлттық компаниялардың Қазақстанға бағытталған капиталының «заңды кіру нүктесі». Соңғы үш жылда шығыс және араб капиталымен серіктестік те күшейді.
Қытай Транскаспий дәлізін дамыту, жасыл энергетика, өнеркәсіп және мұнай-химия жобаларына, ал БАӘ мен Қатар қаржы, мұнай-химия, көлік-логистика, банк секторы мен цифрландыру жобаларына стратегиялық инвестиция салды. Ресейден тартылған инвестиция көлемі 1,14 млрд доллар, бұл геосаяси ахуалға байланысты ресейлік бизнестің Қазақстанға көшуі мен жаңа өндіріс, сервистік компаниялардың ашылуымен түсіндіріледі.
Салалар бойынша инвестициялық ағынның құрылымы экономиканың даму стратегиясын көрсетеді. Өңдеу өнеркәсібіне 2,04 млрд доллар инвестиция салынды, бұл – экономиканы әртараптандыруға бағытталған капитал. Көтерме және бөлшек саудаға 2,16 млрд доллар инвестиция құйылды, ол өз кезегінде ішкі сұраныс өсімі, логистика мен халықаралық ритейлдің дамуы арқасында инвестицияның артуын көрсетеді.
Қаржы саласына 1,75 млрд доллар тартылған. Қаражат банктерді капиталдандыруға, сақтандыру және финтех жобаларын дамытуға жұмсалған. Ал құрылыс саласы тек 157,7 млн доллар инвестицияға ие. Бұл тұрғын үй нарығының бәсеңдеуі мен пайыздық мөлшерлемелердің өсуімен байланысты.
Президенттің Жолдауы мен Үкіметтің жаңа экономикалық бағдарламасы
Мемлекет басшысы биылғы Жолдауында өңдеу саласына қаржы тартуды күшейтіп, Үкіметке инвестиция саясатына жаңа көзқараспен қарау қажеттігін ескертті.
– Ірі инвесторлармен қатар орта және шағын инвесторлармен де тығыз жұмыс істеу керек. Қаражаттың қай бағытқа, қандай мақсатпен және қанша көлемде қажет екенін нақты білу қажет. «Инвестицияға тапсырыс» өндірістің сұранысына сай жасалу керек, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Жолдаудың маңызды бөлігі инвесторлардың құқығын қорғауға арналды. Президент Заңсыз шығарылған активтерді қайтару жөніндегі комитеттің атауын Инвесторлардың құқықтарын қорғау комитеті деп өзгерту ұсынысын жасады. Сарапшылар бұл қадам инвестициялық климатты жақсартатынын айтады.
– Еліміздің экспорттық әлеуеті дамыған кезде халықтың әл-ауқаты жақсарады. Инвестицияның тартылуы еңбек өнімділігін арттырып, қосымша құнның өсуіне қолайлы жағдай жасайды, – деді С. Аманжолов атындағы ШҚУ-дың экономикалық мәселелер және цифрландыру жөніндегі проректоры Ерқат Мұқажанов.
Үкімет пен Сенаттың соңғы талқылауларынан кейін алдағы үш жылға арналған экономикалық бағдар айқындала түсті. 2026-2028 жылдарға арналған макроэкономикалық тұрақтандыру және халықтың әл-ауқатын арттыру бағдарламасы, республикалық бюджет пен трансферттер туралы заң жобалары елдің жаңа экономикалық бағытын қалыптастырып отыр.
Премьер-Министрдің орынбасары – Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғариннің айтуынша, қазіргі инвестиция көлемі ЖІӨ-нің 16-17%-ын құраса, негізгі мақсат – бұл көрсеткішті 23-24 пайызға жеткізу.
– 2029 жылға дейін шамамен 280 миллиард доллар инвестиция тартамыз. Ал бізге 400-ге дейін жеткізу керек. 120 миллиард алшақтық «Бәйтерек» холдингі арқылы жүргізіліп жатқан проактивті экономикалық саясатпен байланысты, – деді Премьер-министрдің орынбасары.
Жаңа инвестициялық саясаттың негізгі элементтері ретінде ұлттық инвестициялық платформаны құру, 25 жылдық заңнамалық тұрақтылықты қамтамасыз ететін арнайы келісімдер, сондай-ақ «Бәйтерек» холдингін 1 трлн теңгеге капиталдандыру бастамалары ұсынылды. Бұл – экономикадағы нақты секторды қолдауға бағытталған кешенді шаралар.
Экономист Айбар Олжаевтың пікірінше, Қазақстан алға қойған көрсеткіштерге қол жеткізе алады.
– Инвестицияның бағыттары өзгерген. Баяғыдай тек шикізат емес, терең өңдеу, химия, агроөнеркәсіп, тамақ өндірісі, машина жасау мультипликативтік эффектіні көбірек береді. Біз өңдеу өнеркәсібінің 2-цикліне аяқ басқалы тұрмыз. Инвестициялық заңдарымыз, кепілдіктеріміз дамыған. Британ құқығы бар, даулар халықаралық арбитражда қаралады. Сондықтан инвесторлар бізден қашпайды, – деді Айбар Олжаев.
Қаржы сарапшысы Қазақстанның халықаралық рейтингтердегі позициясының жақсаруы да маңызды фактор екенін атап өтті. S&P агенттігі елдің кредиттік болжамын «тұрақтыдан» «позитивтіге» көтерді.
– Институционалдық және экономикалық реформалар, қатаң фискалдық ережелер бюджет тапшылығын азайтып, мемлекеттік қарыз деңгейін тұрақтандырады. Экономиканы әртараптандыру бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстар – инвесторларға үлкен сигнал, – деді ол.
Сарапшының айтуынша, Үкімет ұсынып отырған жаңа механизмдер Қазақстанның жаңа инвестициялық циклға кіруіне мүмкіндік береді.
– Бізде адами капитал мен халықаралық интеграция жоғары деңгейде. Оның үстіне Қазақстанның ойын ережесі көпке таныс, ашықтық қағидатына сүйенетін ел болып саналады, – деді экономист.
Өңдеу өнеркәсібінде өсім бар
Сыртқы істер министрлігінің Инвестициялар бойынша комитетінің төрағасы Ғабидолла Оспанқұлов өңдеу саласында өсім барын айтады.
– Шикізаттық салаға қарағанда, өңдеу саласы 16 пайыздан 26 пайызға жетті. Машина жасау жолға қойылып келе жатыр. Мәселен, Солтүстік Қазақстан облысында Германияның Glass компаниясы ауыл шаруашылығы техникасын шығара бастады. Саран қаласында қоғамдық көлік пен шиналар жасалып жатыр. Тұрмыстық техника да бар, – деді ол.
Ғ. Оспанқұловтың айтуынша, ауыл шаруашылығы саласында да жағдай тұрақты.
– Бидайды терең өңдеуге Қытайдың ірі компанияларын алып келдік. Олар зауыт соғуды бастады. Бұл арқылы бидай тек шикізат ретінде сыртқа шықпай, терең өңделіп, оның қосымша құны Қазақстанда қалады. Соның нәтижесінде жұмыс орындары ашылып, 200-ден астам тауардың түрі осы бидайдан шығарылып жатыр.
Екінші тауар – жүгері. Оны терең өңдеу үшін қытайлық компания Жамбыл облысында зауыт салуды бастап кетті. Келесі жылы тапсырады. Одан бөлек көмірді терең өңдеу бойынша тағы бір компания іске кірісті, – деді комитет төрағасы.
Оспанқұлов инвесторлардың елді таңдаудағы негізгі критерийлеріне де тоқталды.
– Әр инвестор мемлекетті таңдағанда логистикаға мән береді. Өйткені шығарған тауары үлкен нарыққа арзан әрі тез жетуі керек. Осы тұрғыда Қазақстанның Орта Азиямен салыстырғанда орналасқан жері ұтымды. Тоғыз жолдың торабында тұрмыз. 13 дәліз өтеді, соның ең ірісі – Транскаспий орта дәлізі. Қазіргі тауар тасымалын бір күнге дейін қысқарту жоспарда бар, – деді ол.
Комитет төрағасы Президенттің шетелдік сапарларындағы инвестициялық жобаларды іске қосудың маңызын атап өтті.
– Мысалы, Қытайға барған сапарда ірі жобаларға қол жеткіздік. Одан бөлек АҚШ, Нью-Йоркте болған келісімде ІТ саласын дамыту мәселесі қаралды. Сирек кездесетін металдар мәселесінде үлкен келісімдерге қол қойылып жатыр. Оның ішінде шикізат өндірумен қатар америкалық технологияның арқасында терең өңдеу, өнімді экспорттау мәселесі бар. АҚШ – 2005 жылдан бері 50 млрд АҚШ долларынан көп инвестиция салған ірі мемлекет. Алдағы уақытта да осындай ірі жобаларды жүзеге асырсақ, экономикаға үлкен пайда түседі, – деді ол.
Ғабидолла Оспанқұлов жасыл экономикаға қатысты инвестицияларды тарқатты.
– 2060 жылға қарай Қазақстан көміртексіз экономикаға көшуді көздейді. Бұл мақсатта 610 млрд доллар көлемінде инвестиция тарту жоспарланған. Президент жасыл экономикаға қаржы тарту бойынша үкіметке тапсырма беріп, қатаң талап қойып отыр. Қазірдің өзінде елімізде осы бағытта жұмыс істеп жатқан шетелдік инвесторлар жеткілікті, – деді ол.
Инвестиция тартудағы кедергілер қандай?
Экономист Бауыржан Ысқақов Қазақстанның инвестициялық әлеуеті жоғары, алайда оны толық пайдалана алмай отырғанымызға назар аударады.
– Кемшіліктер кедергі болып отыр. Мәселен, әкімшілік рәсімдердің ұзақтығы, бюрократия, сот жүйесіне сенімнің төмендігі және жобаларды іске асырудағы баяулық бәсекелестеріміздің алға шығуына мүмкіндік береді. Шикізат мол, бірақ технологиялық жаңарту баяу, энергия құны жоғары. Мұнай, газ, химия саласында ірі ресурстық база бар болса да терең өңдеу жобалары жай іске асады. Туризмге келсек, әлеует зор, алайда тағы инфрақұрылым, сервис және маркетинг жеткіліксіз, – деді ол.
Экономист өңірлердің жауапкершілігін күшейту қажет деп есептейді.
– Инвестициялық жобаларды сүйемелдейтін кәсіби команданың жоқтығы әкімдердің мотивациясын төмендетеді. Кейде олар инвестиция тартса да жобаның іске асу тәуекелі үшін жауапкершілік алғысы келмейді, – деді Бауыржан Ысқақов.
Мәселені Мемлекет басшысы былтырғы Жолдауда көтерген болатын. Президент Үкімет жанындағы Инвестиция штабына ауқымды құзырет беріп, жобаларды жүзеге асыру қарқынын арттыруға жол ашу керегін айтты.
– Экономикаға салынған тікелей инвестиция көлемін азайтып алмау үшін осы бағыттағы жұмысты күшейту керек. Кейбір әкімдер мен министрлер инвестор тарту ісіне жөнді атсалыспай отырғанын атап өткім келеді. Үкімет бұл шаруаны ретке келтіруге тиіс, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Ғабидолла Оспанқұлов инвесторлардан келетін шағымдардың негізгі себептерін тізбектеді.
– Инвесторлар әкімдікпен бірге жер таңдайды, бірақ бюрократия, инфрақұрылым әлсіздігімен бетпе-бет келуі мүмкін. Мәселені инвестициялық орталық шешеді, олар тұралап қалған жобаларды іске қосуға атсалысады. Штабтың арқасында 80 млрд АҚШ доллары сомасындағы жобалар нақты жүзеге асқан, – деді ол.
Байқағанымыздай, индустриялық жобалардың әлеуеті жоғары болғанмен, олардың нақты нәтижеге жетуі инвестициялық климаттың сапасына, жобаларды сүйемелдеудің тиімділігіне және өңірлердегі жауапкершілік деңгейіне тікелей байланысты болып отыр. Ең бастысы, реформалар тиімді жүзеге асса, индустрияландыру экономикалық өсімді тұрақты қамтамасыз ете алады.дерек көзі:kaz.inform.kz
