Бүгінгі таңда қазақстандықтар, оның ішінде түркістандықтар үшін балық шаруашылығымен айналысу таңсық дүние емес. Себебі, соңғы жылдарда ауыл шаруашылығының бұл саласына мемлекеттен көрсетілетін қолдау көбейіп, аталған іске білек сыбана кіріскен азаматтардың да қатары қалыңдап келеді. Осы орайда, Түркістан қаласының тұрғындарына түсіндіру жұмыстары бойынша ақпаратты ұсынамыз.
Бәрін басынан бастайтын болсақ, 2020 жылдың басында ҚР Премьер-Министрі Атырау облысына жұмыс сапары аясында елімізде балық шаруашылығы саласын дамыту мәселелері жөнінде кеңес өткізген. Сол кеңесте ҚР балық шаруашылығын дамытудың жай-күйі мен перспективалары туралы Экология, геология және табиғи ресурстар министрі мен «Балық шаруашылығы қауымдастығы – BD» ЗТБ атқарушы директоры, өңірлердегі балық шаруашылығының проблемалық мәселелері туралы Атырау, Шығыс Қазақстан, Қызылорда, Түркістан облыстарының балық бизнесінің өкілдері, сонымен бірге, елімізде балық шаруашылығын дамыту туралы ресейлік профессор А. Литвиненко мен ҚР Парламенті Сенатының депутаты С.Еңсегенов баяндама жасаған. Сол кезеңдегі дерек бойынша, Қазақстанның балық және балық өнімдері нарығының жалпы көлемі шамамен 66 мың тоннаны құрайтын еді. Оның 45 мың тоннасы балық аулау кәсібіне, 7,4 мың тоннасы балық шаруашылығына тиесілі болатын. Сонымен қатар 30 мың тоннасы экспортқа шығарылса, 43,5 мың тонна өнім импортталатын. Дегенмен, орта мерзімді перспективада отандық нарық көлемін 120 мың тоннаға дейін ұлғайту әлеуеті бар екені айтылған. Тиісінше, бұл алабалық пен Атлант ақсеркесін өсуінің арқасында импорт көлемін төмендетуге мүмкіндік беріп, әлемдік нарықтарға, атап айтқанда, Қытайға, Ресейге және Еуропаға экспорт көлемін арттырады делінген. Сол 2020 жылдың өзінде елімізде кәсіпшілік балық аулаумен балық шаруашылығының 1 мыңнан астам субъектісі айналысқан екен. Оларға 1646 балық шаруашылығы су айдындары мен олардың учаскелері бекітілген.
Балық аулау негізінен Каспий және Арал теңіздерінде, Балқаш және Зайсан көлдерінде, Бұқтырма, Қапшағай және Шардара су қоймаларында, Алакөл көлдер жүйесінде, Жайық және Қиғаш өзендерінде қолға алынған болатын. Негізгі кәсіптік өңірлер — Атырау – 13,1 мың тонна (29,2%), Шығыс Қазақстан – 8,2 мың тонна (18,3%), Қызылорда – 7,4 мың тонна (16,4%), Алматы – 6,6 мың тонна (14,6%), Маңғыстау – 2,3 мың тонна (5,2%) және Түркістан облыстары – 2 мың тонна (4,5%) болған.
2020 жылғы ақпаратқа сәйкес, Қазақстанда балық шаруашылығы қарқынды дамып, соңғы 7 жылда өсірілген балық көлемі 9 есе, 800 тоннадан 7 мың тоннаға дейін артқан. Осы ретте, Үкімет басшысы елімізде балық шаруашылығын дамыту үшін жүйелі шаралары қабылдау қажеттігін атап өтіп, ҚР Балық шаруашылығын дамыту тұжырымдамасының жобасын дайындауды тапсырған.
«Өзендердің суы қорғалатын аймақтарында жұмыс істеуге балық шаруашылықтарына тыйым салуды алып тастау, сондай-ақ балық шаруашылығы субъектілерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін жасайтын төлемдерін қысқартып, тек нақты су шығындары үшін төлемдерді қалдыру мәселесін қарастыру қажет. Төлем мөлшерлемесін азайтуды қоса алғанда, балық ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем жасау тетігін жетілдіру керек. Бір ай ішінде Каспий теңізінде және Жайық өзенінде балық аулау мерзімдерін ұзарту, сондай-ақ түнгі уақытта балық аулауға рұқсат ету бойынша ұсыныстарды әзірлеу қажет. Балық шаруашылығы субъектілерін мемлекеттік қолдау шараларын арттыру және балық шаруашылығын экономиканың басымдықты салаларының қатарына жатқызу керек», — деді сол кезде Үкімет басшысы.
Сонымен бірге, Үкімет басшысы балық шаруашылығы мелиорациясын тұрақты жүргізу мақсатында су түбін тереңдету техникасын сатып алу мәселесін қарастыруды, сондай-ақ балық өсіру зауыттары мен балық шаруашылығының аумақтық инспекцияларын материалдық-техникалық жарақтандыруды қаржыландыру туралы ұсыныстар әзірлеуді тапсырған еді.
Ал, 2020 жылдың орта тұсында ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрі мемлекет балық шаруашылығы саласының дамуына көптеп көңіл бөліп, заңнамалық база тұрақты түрде жетілдіріліп, мемлекеттік қолдау шаралары қамтамасыз етіліп жатқанын айтты. Оның сөзіне сүйенсек, сол тұста елімізде 12 мыңнан астам адам осы салада еңбек етіп, азық-түлік пен экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етіп, елдің экспорттық әлеуетін арттыруға мол үлес қосып жүрген.
«Бүгінгі таңда Қазақстанда балық шаруашылығы балық өндіруші және көліктік флот, балық өнімдерін қайта өңдеу, балықты жасанды өсіру және балық шабақтарын қайта өндіру мен айналысатын кәсіпорындар болып табылады. Аталмыш сала елдің азық-түлік және экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, оның экспорттық әлеуетін арттыруға үлес қосады . Осыған байланысты мемлекет балық шаруашылығы саласын дамыту мәселелеріне көп көңіл бөліп келеді. Мәселен, заңнамалық база үнемі жетілдірілуде, мемлекеттік қолдау шаралары қарастырылуда, тауарлы балық шаруашылығын дамытуға ерекше назар аударылуда», – деді министр өз сөзінде.
Осы мәлімдемеден кейін, ҚР Премьер-Министрі Үкімет отырысында балық шаруашылығын дамыту үшін бірқатар министрлікке тапсырма беріп: «Облыстардың әкімдіктері Экология министрлігімен бірге әзірленген балық өсіруді аймақтандыру схемасын ескере отырып, биылғы 1 қарашаға дейін басым субсидиялау, жер учаскелерін бөлу, инфрақұрылымды жүргізу бойынша нақты индикаторлар мен іс-шараларды және жергілікті жерлердегі басқа мемлекеттік қолдау шараларын көрсете отырып, балық шаруашылығын дамытудың өңірлік бағдарламаларын әзірлесін және бекітсін», – деді.
Сондай-ақ, ол Экология министрлігіне мүдделі мемлекеттік органдармен бірге бір ай мерзімде бизнес қоғамдастықтармен балық шаруашылығы саласын субсидиялауды кеңейту жөніндегі ұсыныстарды пысықтау және келісілген ұсыныстарды Үкіметке енгізу туралы тапсырма берді. Оған қоса, Білім және ғылым министрлігімен бірге жоғары оқу орындарының оқу және тәжірибелік бағдарламаларын қайта қарап, балық өсіруге баса назар аудару қажет екенін айтып, Қаржы министрлігі бизнестің бүгін айтылған ұсыныстарын ескере отырып, Сауда министрлігімен бірге шетелден балықтың бағалы түрлерінің балық өсіру материалын жеткізуді және оларды тасымалдау кезінде шекарада бақылаудың барлық түрлерінен өтуді рәсімдеуді оңайлату жөнінде ұсыныстарды пысықтауды тапсырды.
Ал, қыркүйек айында Экология, геология және табиғи ресурстар министрі ірі балық өндіруші кәсіпорындардың өкілдерімен кездесіп, кәсіпкерлердің салықтық жеңілдіктер мен субсидиялау бойынша ұсыныстарын қолдайтынын жеткізді.
«Бұл мәселелер Қаржы, Ұлттық экономика министрліктері сияқты басқа да мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп қарауды және келісуді талап етеді. Сондықтан біз тиісті өзгерістер енгізу үшін сіздің тараптан нақты есептеулер мен негіздемелер қажет. Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетіне аталған мәселелерді сіздермен бірлесіп қарауды тапсырамын. Көтерілген мәселелер оң шешімін тапқан жағдайда балық шаруашылығының әлеуеті көтеріліп, кәсіпкерлердің жұмысы одан әрі жанданатыны сөзсіз», – деді министр өз сөзінде.
Сонымен қатар, жыл соңында Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Үкіметке балық шаруашылығын дамытудың 2030 жылға дейінгі бағдарламасын таныстырып: «Еліміздің балық өнімдері нарығының 2019 жылғы жалпы көлемінің құрылымы келесідей: балық аулау – 45 мың тонна, балық өсіру – 7,4 мың, экспорт – 30 мың, ал импорт – 45 мың тонна болды. Балық өсіру балық шаруашылығын дамытудың қарқынды өсіміне айналуға тиіс», – деді.
Министрдің айтуынша осыған орай, министрлік ғалымдармен және сарапшыларымен бірлесіп, балық шаруашылығы саласының дамыту потенциалына талдау жүргізген. Соның нәтижесінде республиканың су айдындарында жылына 600 мың тоннаға дейін балық өсіруге болатыны анықталған.
«Бұны біз кезең-кезеңмен іске асыруды жоспарлап отырмыз. Болжам бойынша әлеуеттің 45%-на 2030 жылы, ал 55%-на 2040 жылға дейін қол жеткізіледі. Министрлік облыс әкімдерімен бірлесіп балық шаруашылығын дамытудың өңірлік бағдарламаларын әзірледі. Олардың негізінде балық шаруашылығын дамытудың 2030 жылға дейінгі салалық бағдарламасы жасалды. Бағдарламаға сәйкес 2030 жылға қарай жылына шамамен 270 мың тонна тауарлы балық өсіру жоспарланып отыр. Жоспарға сәйкес, 545 жаңа балық өсіру шаруашылығы құрылып, жұмыс істеп тұрған 323 шаруашылық толық жобалық қуатына шығады», – деді ол.
Оған қоса, Экология, геология және табиғи ресурстар министрі балық шаруашылығын дамыту жолындағы 4 қадамды атап өткен. Сол кезде мәлім болғандай, балық шаруашылығын дамытудың өңірлердегі жобаларын іске асыру үшін 10 жыл ішінде 345 млрд. теңге жеке инвестиция тарту көзделген. Осы ретте, балық шаруашылығын табысты түрде дамыту үшін 4 негізгі факторын анықтаған. Олар: заңнаманы жетілдіру, сапалы балық шабақтарымен қамтамасыз ету, балық жемінің өндірісін жолға қою, кадрлық қамтамасыз ету болатын. Өз кезегінде, министр осы төрт фактор туралы қысқаша айтып берді. Оның айтуынша, бизнес үшін тиімді шарттар жасауға бағытталған заңнамаларды жетілдіру шеңберінде бірқатар жұмыс атқарылған.
– Біріншіден, балық ресурстарын пайдаланғаны үшін жылдық төлемнің орнына, тоқсан сайынғы төлем енгізілген. Осының алдында бизнес рұқсат алғанға дейін балық аулау төлемдерін төледі. Бұл айтарлықтай қаржылық жүктемеге айналып, көбінесе несие қаражатын алуға немесе айналым қаражатынан жұмсауға итермелеген.
– Екіншіден, балық шаруашылығы су айдындарын балық аулаудан балық өсіруге ауыстыру қағидалары бекітілген. Бұл кәсіпшілік балық аулауды жүзеге асыратын пайдаланушыларға, әсіресе көптеген көлдері бар солтүстік аймақтарда балық өсіруге мүмкіндік береді.
– Үшіншіден, балық шаруашылығын жүргізу үшін 49 жылға шарт жасасудың нақты мерзімі белгіленген. Бұл бизнеске сеніммен инвестиция салуға және ұзақ мерзімді жоспарлар құруға мүмкіндік береді. Бұрын шарттың мерзімі 5 жыл мен 49 жылдың арасында болатын.
– Төртіншіден, даму жоспарлары аясында балық өсірушілерге қойылатын артық талаптар алынып тасталды. Оларға қойылатын жалғыз талап-балық өсірудің жыл сайынғы көлемін орындау. Бұдан басқа, жыл соңына дейін су қорғау белдеуінде балық өсіру шаруашылықтарын орналастыру бойынша шектеулерді алып тастау туралы нормалар қабылданады.
Сонымен қатар, министр Қазақстандағы балық шаруашылығы туралы заңға инвесторларды ынталандыратын нормалар енгізілетінін жеткізді.
«Бизнесті ауыл шаруашылығы мақсатындағы орында балық өсіру шаруашылықтарын салу кезіндегі шығындарды өтеуден босату бойынша нормалар қабылданады. Жалпы 2021 жылы біз қолданыстағы заңнамаға балық өсіру шаруашылықтарын салу рәсімдерін жеңілдету, жобалау-сметалық құжаттаманы әзірлеуді және мемлекеттік сараптамадан өтуді болдырмау бөлігінде өзгерістер енгізуді жоспарлап отырмыз. Нәтижесінде балық тоғандарын орналастыру – жергілікті атқарушы органмен келісілген эскиздік жобалар бойынша жүзеге асырылады. Тиісті заң жобасы Парламент Мәжілісінің қарауында жатыр. Осы түзетулердің барлығы балық өсіру кезінде табиғи артықшылықтарды тиімді пайдалануға, шығындарды азайтуға және өзіндік құнын төмендетуге мүмкіндік береді», – деді ол Үкімет отырысында.
Оған қоса, Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Үкіметтен балық шаруашылығын дамытудың 2030 жылға дейінгі бағдарламасын қолдауды сұрап, бағдарламаны іске асыру арқылы 10 жыл ішінде 2,2 трлн теңгеге 1,1 млн тонна балық өсіруге болатынын атап өтті. Екіншіден, балық өнімдерін ішкі тұтынуды жылына 134 мың тоннаға дейін ұлғайтуға болады екен. Бұл балықты тұтынуды бір адамға төрттен сегіз килограмға дейін арттыруға мүмкіндік береді. Яғни Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсынымдары 50%-ға орындалады деген сөз. Үшіншіден, бағдарлама арқылы экспорттық түсімді 330 млн АҚШ долларына дейін ұлғайтуға қол жеткізуге болады. Төртіншіден, алабалық және бекіре тұқымдас балық өндірісін ұлғайту есебінен импорт көлемі 45 мың тоннадан 25 мың тоннаға дейін төмендетуге мүмкіндік береді. Министр бұдан басқа бағдарлама 50 мың қосымша жұмыс орындарын құруға және басым түрде ауылды жерлерде халықтың табысын арттыруға ықпал ететінін мәлім етті.
Өз кезегінде, сол жиында Үкімет балық шаруашылығын дамытудың 2030 жылға дейінгі бағдарламасын мақұлдады. Сөйтіп, Үкімет басшысы: «Ішкі нарықты отандық азық-түлікпен толықтыру – Үкіметтің басты міндеттерінің бірі, сондай-ақ елдің азық-түлік қауіпсіздігінің негізі. Осы тұрғыда балық шаруашылығы әлемде, сондай-ақ Қазақстанда да серпінді дамып келе жатқан перспективалы бағыттардың бірі. Бұл ретте мамандардың пікірі бойынша еліміздің балық саласын дамыту бойынша елеулі әлеуеті бар екенін атап өткім келеді. Балық шаруашылығы саласын дамыту үшін оңтайлы жағдайлар жасауға, балық өсіру шаруашылығы құрылысы кезінде шығындарды қысқартуға, саланы одан әрі дамытуға серпін беретін заңнамалық түзетулер Парламентте қаралуда. Бағдарлама іске асырылса, бұл айтарлықтай экономикалық әсер береді. Мәселен, балық өнімінің экспорты қазір 30 тонна болса, 2030 жылға қарай ол жылына 136 тоннаға дейін өседі деген болжам бар. Демек, өндірісті ұлғайту импортты 45 тоннадан жылына 25 тоннаға дейін азайтуға мүмкіндік береді. Балықты ішкі тұтыну екі есе ұлғаяды. Бұдан басқа, балық саласын дамыту 50 мыңға дейін жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді. Жыл сайынғы балық өсіру көлемі 30 есе артып, ағымдағы жылдағы 9 мың тоннадан 2030 жылы 270 мың тоннаға дейін жетеді. Жалпы Экология министрлігінің ұсыныстарын қолдаймыз. Экология министрлігі мүдделі мемлекеттік органдармен және әкімдіктермен бірлесіп, бағдарламаның іс-шараларының уақтылы іске асырылуын қамтамасыз етуі қажет және балық шаруашылығы саласын дамыту бойынша қойылған көрсеткіштерге қол жеткізілу керек», – деп, бұл міндеттің орындалуын орынбасарына тапсырды.
Осылайша, 2021 жылдың басында 1 жылдық жұмыстан кейін, елімізде балық шаруашылығын ынталандырудың басты жоспары бекітілді. Ол туралы министр: «Балық шаруашылығы әлемде де, Қазақстанда да қарқынды дамып келе жатқан әлеуетті бағыттардың бірі. Мамандардың пікірінше, біздің еліміз 600 мың тоннаға дейін балық өсіруге болады. Қазірдің өзінде өсірілген балық көлемі бойынша оң динамика байқалуда. Оның өндірісі соңғы үш жылда 1,7 есе артты. Бағдарламаға сәйкес 2030 жылға қарай балық өсіру көлемін жылына 9 мың тоннадан 270 мың тоннаға дейін, яғни 30 есе арттыру жоспарлануда. 545 жаңа балық өсіру шаруашылығы құрылып, жұмыс істеп тұрған 323 шаруашылық толық жобалық қуатқа ауысады. Оларды іске асыру үшін 10 жыл ішінде 345 млрд теңге жеке инвестиция тарту көзделіп отыр. Министрлік заңнаманы жетілдіру, сапалы балық өсіру материалдарымен, жеммен, бұдан басқа, кадрлық және ғылыми қамтамасыз ету бойынша тиісті жұмыс жүргізуді жоспарлауда. Өз кезегінде, субсидиялар түрінде мемлекеттік қолдау шараларын көрсету, оның ішінде балық шаруашылығы баптарына жеке нысаналы қаражат бөлу арқылы жұмыстар жүргізіледі. Осылайша, жоспарланған шараларды іске асыру 10 жыл ішінде 2,2 трлн теңгеге 1,1 млн тонна балық өсіруге мүмкіндік береді. Екіншіден, балық өнімдерін ішкі тұтынуды жылына 134 мың тоннаға дейін ұлғайтуға болады. Үшіншіден, экспорттық түсімді 430 млн АҚШ долларына дейін ұлғайтуға қол жеткізе аламыз. Төртіншіден, форель және бекіре тұқымдас балық өндірісін ұлғайту есебінен импорт көлемін 45 мың тоннадан 25 мың тоннаға дейін төмендетуге мүмкіндік береді», – деп мәлімдеді.
Міне, содан бері елімізде балық шаруашылығымен айналысуға қызығушылық танытқандарға мемлекеттен қолдау көрсетіліп келе жатыр. Нақтырақ айтар болсақ, бүгінгі таңда бекіре тұқымдас, тұқы және бахтах балықтарын өсіруге жем сатып алуға жұмсалған қаражат көлемінің 30 пайызын мемлекет субсидиялауда. Одан бөлек, аумағы 50 гектардан асатын су айдындарында тауарлы балық өсірумен айналысатын кәсіпшілік субъектілеріне құрал-жабдықтарды сатып алуға кеткен шығындарының 25 пайызын мемлекет субсидия ретінде қайтарып береді.
Оған қоса, мемлекет тарапынан жылы суда мекендейтін балық түрлерін, шаян тәрізділерді өсіруге сатып алынған жемнің қаражатын 30 пайыз қайтару, ал балық шабақтарын, балықтардың аталық-аналықтарын күтуге, дәрілік препараттар және биологиялық негіздемелер әзірлеуге жұмсалған қаражаттардың 50 пайызына дейін субсидиялау бойынша қолданыстағы заңнамаға өзгерістер енгізілді.
Нітижесінде, 2022 жылдың басындағы көрсеткішке сәйкес, елімізде балық өсіру субъектілерінің саны 380-ге жетті
. Бұл туралы Үкімет отырысында ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрі мәлім етті. Оның айтуынша, Балық саласын дамыту бағдарламасының арқасында бизнестің іскерлік белсенділігі арта бастаған. Мысалы, 2020 жылмен салыстырғанда балық өсіру субъектілерінің саны 2 есеге өсіпті. Өсірілген балық көлемі 5 жыл ішінде 3 мың тоннадан 5 есе артып, 15 мың тоннаға дейін жеткен.
«Қазір мыңнан астам жаңа шаруашылық құру жоспарлануда. Оның 47-сі ірі бизнес түрі, ал инвестицияның жалпы көлемі – 150 млрд теңге құрайды. Мемлекеттік қолдау іс-шараларын күшейту Мемлекет басшысының Алматы және Атырау облыстары тұрғындарымен кездесу барысында берген тапсырмасына сәйкес пысықталуда. Бизнес үшін қолайлы жағдай жасаудың заңнамалық негізі «Акваөсіру туралы» заң жобасында қарастырылады. Заң тұжырымдамасы қыркүйекте ведомствоаралық комиссияда бекітілді. Заң жобасын Парламентке 2023 жылдың қараша айында енгізу жоспарлануда», – деді ол.
Сонымен бірге, ҚР Премьер-Министрі Әлихан Смайылов Отандық балық өнімдерін сататын арнаулы нысандар құру мәселесін пысықтау қажет екендігін айтып: «Ел экономикасында тез дамып келе жатқан саланың бірі – балық шаруашылығы. Соңғы 3 жылда балықты қолдан өсіру көлемі 2 есе көбейді. Бұған өткен жылы қабылданған Балық шаруашылығын дамыту бағдарламасы айтарлықтай серпін берді. Саланы мемлекеттік қолдау іс-шаралары күшейтілді, оның ішінде қажетті азық қорын ұлғайтуға көңіл бөлінді. Балық өсіруге арналған тоғандарды жобалау рәсімдері жеңілдетілді. Салық кодексі аясында балық кәсіпшілігіне қосылған құн салығын 70 пайызға төмендету көзделді», – деді.
Оның айтуынша, қабылданған іс-шаралардың арқасында соңғы 2 жылда балық өсіретін шаруашылықтардың саны 2 есе өсіп, балық экспорты 13 пайызға ұлғайған.
«Дегенмен, біз әлі күнге дейін өз нарығымызды отандық балықпен толық қамтамасыз ете алмай келеміз. Импорттың үлесі әлі де жоғары. Кейбір өңірлер бағдарламадағы жоспарлы көрсеткіштерді қамтамасыз ете алмай отыр. Балық өсіру көрсеткіші ең төмен өңірдің ішінде Атырау облысы да бар. Сонымен қатар Қарағанды, Алматы және Павлодар облыстарында да балық өндірісі төмен. Аталған өңір әкімдіктері жоспарланған көрсеткіштерге қол жеткізу бойынша жұмысты күшейтіп, бизнестің бастамаларына қолдау көрсетуі қажет. Кәсіпкерлерді балық өнімдерін терең өңдеуге ынталандыру, тиісті мемлекеттік қолдау шараларын акваөсіру жөніндегі заң жобасы аясында ескеру, табиғи су қоймаларындағы балық қорының көбеюіне назар аудар қажет. Бірінші, өңір әкімдіктері балық шаруашылығы саласына инвестициялар тарту жұмысын күшейтуі қажет. Балық өсіретін шаруашылықтарды ұйымдастыру үшін учаскелерді беру рәсімін жеңілдету аса маңызды. Екінші, Сауда министрлігі өңір әкімдіктерімен бірлесіп, отандық балық өнімдерін сататын арнаулы объектілер құру мәселесін пысықтасын. Жергілікті өнімге сұранысты арттыру үшін жағдай жасауға тиіспіз. Үшінші, Мемлекет басшысы Атырау облысындағы мемлекеттік бекіре зауыттарының техникалық жағдайын жақсарту қажеттілігін ерекше атап өтті. Сондықтан Экология, Индустрия министрліктері мен облыс әкімдігі осы зауыттарды реконструкциялауды бюджеттік инвестициялық жобалар тізбесіне енгізу мәселесін пысықтасын», – деді Әлихан Смайылов өз сөзінде.
Сондай-ақ, биыл мемлекеттік балық өсіру кәсіпорындарының қызметкерлерінің жалақысы екі есеге өсетіні айтылды. Себебі, бұған дейін Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігінің Балық шаруашылығы комитетінің қарамағындағы мемлекеттік балық өсіру кәсіпорындарының қатардағы қызметкерлерінің жалақысы шамамен 90 мың теңгені құрап келген. Осыған байланысты, тұрақты еңбек ұжымын қалыптастыру және жас мамандарды тарту арқылы кадрлық әлеуетті нығайту үшін кәсіпорындардың салалық қызметкерлерінің жалақысын арттыру мәселесі пысықталған болатын.
Осы орайда, Түркістан өңірінде де балық шаруашылығын дамыту ісінің қарқын алғанына біраз уақыт болғанын айта кету керек. Тиісінше, облыстағы жергілікті маңызы бар 84 су айдыны табиғат ресурстарын пайдаланушыларға беріліп, бүгінде 156 кәсіпкерлік нысан тауарлы балық өсірумен айналысуда.
Мәселен, Ордабасы ауданына қарасты «Алина» шаруа қожалығы 6 жылдан бері балық өсірумен айналысып келе жатыр. Әдепкіде кәсіпті африкалық жайын өсіруден бастаған шаруашылық бүгінде балықтың дөңмаңдай, беломур, карп, сазан сияқты түрлерін де өсіріп жатыр.
– Біздің 6 тоғанымызда шамамен 200 мыңдай африкалық лақа және 1 тоғанымызда 10 мың дөңмаңдай, беломур, карп, сазан балықтары өсірілуде. Шабақ өсіруден бастап, тауарлы балыққа дейінгі жұмыстың барлығын өзіміз атқарамыз. Тиісінше, жылына 500 тоннадай балық өнімдерін шығарып, жергілікті базарларға, реті келсе экспортқа жөнелтеміз. Сондай-ақ, алдағы уақытта балықты қайта өңдеп, дайын өнімдер және балық өсіруге қажетті жем шығаруды жоспарлап отырмыз. Осы ретте мемлекет тарапынан жем шығындарына 30 пайыз көлемінде субсидия алып жатқанымызды да атап өту қажет. Сонымен қатар, жаңа технологиялар арқасында сазандар 2 жылда жинайтын салмағын 6 айда жинайтын тәжірибені енгізбекпіз. Тағы бір айта кетерлігі, қазір балық шаруашылығын меңгерген мамандар тапшы. Дегенмен, елімізде бұл кәсіптің қыр-сырын игеріп жатқан азаматтар біртіндеп көбейіп келе жатыр, – дейді шаруа қожалығының бас маманы Данияр Рахымжанов.
Ал, Сайрам ауданы, Тоған ауылына қарасты 259 гектар аумақта орналасқан «Көмеш балық» шаруа қожалығы 2017 жылдан бері жұмыс істеп келеді, 30-дан астам азамат жасанды түрде шабақ өндіру, тауарлы балық өндіру және қыстау тоғандарында аталық-аналық балықтарын күтіп-баптау бағыттары бойынша жұмыс істеуде. Жылына 700-800 тонна өнім өндіретін шаруашылықта қазір ақ дөңмаңдай, ақ амур, судак, карп және сазан балықтары өсіріледі. Мамандардың айтуынша, мұнда уылдырықты шабаққа айналдыру, кіші көлдерде шабақ өсіру және үлкен көлдерде тауарлы балық бағу жұмыстары жүргізіледі. Заманауи аппараттармен, жұмысшыларға арналған жатын орындармен және жұмысқа қажетті барлық техникамен жабдықталған шаруашылықта үлкенді-кішілі 17 көл бар екен.
Сондай-ақ, Арал–Сырдария облысаралық бассейндік балық шаруашылығы инспекциясы басшысының орынбасары Мейіржан Өмірәлиев балық өсірумен айналысып жатқан кәсіпкерлерге көрсетілетін қолдауларды да атап өтті. Оның айтуынша, қазір бюджеттен қажетті техникаларды сатып алуға 25 пайыз, жем алу үшін 30 пайыз және аталық–аналық балықтарын күтіп-баптау, шабақ сатып алу мен биологиялық негіздеме жасауға 50 пайыз көлемінде субсидия беріліп жатыр.
– 2020 жылы Үкімет тапсырмасына сәйкес, Балық шаруашылығы комитеті құрылды. Сосын, арнайы «2021-2030 жылдарға арналған балық шаруашылығын дамыту бағдарламасы» бекітіліп, 2030 жылға дейін облыстағы тауарлы балық өндіру көлемін 20 мың тоннаға жеткізу тапсырылған. Биыл жоспарға сәйкес, өңірде 6640 тонна балық өндіріледі деп жоспарлап отырмыз. Тауарлы балық өндіру бойынша Түркістан облысы республикада көш бастап тұр. Акваөсіру бойынша 2023 жылға жергілікті бюджеттен 500 млн. теңге бөлініп, бүгінде 30 шаруашылыққа субсидия беріліп, қаржы толығымен игерілді. Бұдан бөлек, инвестициялық салымдарды субсидиялау үшін республикалық бюджеттен 226 млн. теңге қарастырылған. Қазір тиісті жұмыстар атқарылуда. Бағдарламада бекітілген тауарлы балық өндіру көлеміне қол жеткізу мақсатында 2023-2025 жылдары аудан, қала әкімдіктеріне жаңадан 91 балық шаруашылығын ашу бекітілген. Бүгінде жоспарға сәйкес, жаңадан 30 тоғанды балық шаруашылығы ашылды. Балық шаруашылығын дамытуға мемлекеттік қолдау көрсету жалғаса береді, – деді Мейіржан Ибрагимұлы.
Жалпы, қазіргі уақытта балық шаруашылығын қарқынды түрде дамытып, нормаға сәйкес 2-3 жылдың ішінде өңір тұрғындарының жылына 16 келі балық өнімдерін тұтынуын қамтамасыз ету және балық өнімдерінің экспортын арттыру жоспарланып отыр. Осы ретте балық шаруашылығымен айналысатын 14 кәсіпкер «Түркістан ӘКК» акционерлік қоғамы арқылы 5,4 млрд. теңге көлемінде жеңілдетілген несие алу бойынша құжат өткізген. Оның ішінде 4 шаруашылыққа 1,6 млрд. теңге несие беру қарастырылуда.
Бүгінде облыста жалпы қуаттылығы жылына 15 мың тоннаны құрайтын 7 балық өңдеу зауыты жұмыс істеп тұр. Сондай-ақ, 2023-2024 жылдары жеке инвесторлар есебінен 1 млрд. 700 млн. теңгеге балық жемін шығаратын, қуаттылығы жылына 10 мың тоннаға жететін 2 зауыт ашылмақ.
