АЙГҮЛ ҚАПБАРОВА: «ЖҰМЫССЫЗДЫҚПЕН КҮРЕСТЕ ЖАСТАР БАҒЫТЫ ТРЕНДКЕ АЙНАЛУЫ КЕРЕК»

706
Республикалық бюджеттің жартысынан астамы әлеуметтік салаға және халықтың өмірін жақсартуға бағытталады. Дегенмен, оны тиімді пайдалануда айқын кемшіліктер бар.
Бұл туралы сенатор Айгүл Қапбарова еліміздің Премьер-Министрінің атына жолдаған депутаттық сауалында мәлімдеді.
Статистикалық деректер бойынша 2020 жылы жұмыссыздық деңгейі 4,9% – ды құрады. Ресми статистика көрсеткендей, жұмыссыздық деңгейі бүгінгі күні өзгеріссіз қалады. Бұл 450 753 адам. Алайда, депутаттың айтуынша, бұл сандарға сену қиын.
Сонымен қатар депутат жұмыссыздықпен күрес бойынша қабылданып жатқан шаралардың тиімділігінің төмендігіне назар аударды.
«Жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шаралары көзделген қазіргі «Еңбек» жұмыспен қамту бағдарламасына қосымша, инфрақұрылым объектілерін салу және дамыту есебінен жұмыс орындарын құру жөніндегі шараларды қамтитын «Жұмыспен қамтудың жол картасы (ЖҚЖК)» бағдарламасына бөлінген 1 трлн теңге қаражаттың дұрыс жұмсалуын қатаң қадағалау және қаржының сапалы игерілуін зерделеу жұмыстарын жүргізу қажет. Бұл екі бағдарлама түпкі мақсатынан ауытқымай, халықты тұрақты жұмыспен қамтуы тиіс», – деді депутат.
Барлық дамыған елдерде эпидемиологиялық ахуалға байланысты еңбек нарығындағы жағдай күрт құбылып, жұмыссыздық көрсеткіші 10 пайыздан кем болған жоқ. Ал Қазақстандағы өзгеріс әрі кетсе, 0,2 пайыз. Бұл цифрларға әлеуметтің де, сарапшылардың сенімі аз.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекеттік органдардың құрғақ цифрлар ойынын доғарып, елдің тұрмысын жақсарту бойынша нақты тапсырма берді. Осыған байланысты еліміздің азаматтары тарапынан Үкімет қазіргі жағдайды ескере отырып, халықты жұмыспен қамту бойынша қандай кешенді шаралар қабылдап жатыр деген сауалдар қойып отыр.
Жұмыссыздық деңгейін төмендету шығындардың едәуір бөлігі уақытша жұмыс орындарын ашуға жұмсалған. Осының салдарынан, адамдарды орташа алғанда небары 1–3 айға ғана уақытша жұмысқа орналастыру үрдісі белең алды. Еңбек министрлігі мен әкімдіктер көп жағдайда жүздеген миллиардтар құйылып жатқан еңбек бағдарламалары аясында тиімділігі аз жобаларға басымдық береді. Сондықтан әлеуметтік саланың әлсіздігін өтейтін негізгі басымдықтар сәтсіздікке ұшырады.
Айталық, Есеп комитетінің дерегінше дағдарысқа қарсы жобалардың бар-жоғы 14%-ы ұзақ мерзімді экономикалық активтерді және объектілерді құруға бағытталған.​ «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде микрокредит беру тетігі арқылы кәсіпкерлерге қаржылай қолдау көрсетіліп келеді.
Оның мақсаты шағын және орта бизнесті дамыту арқылы 2025 жылға қарай оның ЖІӨ-дегі үлесін 35%-ға көтеріп, жұмыспен қамтылғандар санын 4 миллион адамға ұлғайту көзделген. Бірақ микрокредиттерді бөлумен бірнеше мемлекеттік органдардың қосарланған қаржы институттарының айналысуы осы жұмыста бірізділіктің жоқ екенін көрсетті. Осының салдарынан берілетін бюджеттік кредиттер құны 0,01%-дан 6,0%-ға дейін қымбаттады.
Бастау-бизнес» жобасы нәтижелі көрсеткіштерге жетті ме? Мәселен, соңғы үш жыл ішінде олардың орта есеппен тек 24,4%-ы өз бизнесін ашқан.
Жыл сайын ЖОО бітірген жастардың жаңа өндірістердің болмауына байланысты жұмысқа орналасу проблемалары сақталуда, мәселен: 2018 – 2020 жылдары оның деңгейі 76,2%-дан 68,2%-ға дейін төмендеген.
Сенатор өз сөзінде жоғарыда айтылған мәселелерге байланысты мынадай шараларды қолға алу қажеттігін баса айтты.
1. «Еңбек» және «Жұмыспен қамтудың жол картасы (ЖҚЖК)» бағдарламасына бөлінген қыруар қаражаттың дұрыс жұмсалуын қатаң қадағалау және қаржының сапалы игерілуін зерделеу жұмыстарын жүргізу қажет. Аталған екі бағдарламаның түпкі мақсатын халықты тұрақты жұмыспен қамту болуы тиіс.
2. Мегаполистерде халық санының өсуі жыл сайын еңбек нарығына қысымды күшейтті. Қазақстанда соңғы жылдары көп жылдардан бері алғаш рет аймақтық теңсіздікті арттыра бастаған процес байқалды Пандемия бұл процестерді тереңдетіп, жеделдетті. Аймақтық теңгерімсіздікті анықтау үшін Ішкі көші қон процестеріне ауқымды реттеулер керек.
3. Өзін-өзі өнімді жұмыспен, немесе өнімсіз жұмыспен қамтитын топ деп түсініксіз ұғыммен бөліп қарайтын адамдардың күнкөріс деңгейіне әлеуметтік зерттеу жүргізу керек. Оның ішінде өмір сүрудің ең аз мөлшеріне қол жеткізе алмай отырған индивидтерге жағдай жасап, түзеу үшін кешенді жұмыс атқарылуы тиіс.
4. Мемлекеттік гранттар алуға арналған өтініштерді қарау процесін бюрократияландырмау мақсатында «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде микрокредит беру шараларын біріздендіру.
5. Еңбек нарығында ерекше назарға алатын әлеуметтік топ – жастар болуы тиіс. Жастар Қазақстанның жұмысқа қабілетті халқының шамамен 35% құрайды. Олардың басым көпшілігі жұмыссыз. Өзгелерден бұрын бірінші жастар дискриминацияға ұшырайды. Экономика қалыпты кезде, жастар соңынан жұмысқа қабылданса, дағдарыс кезінде бірінші боп қысқартуға ілігуде. Жұмыссыздықпен күресте – жастар бағыты трендке айналуы керек.
Икемді еңбек нарығын дамыту үшін алдымен қоғам дамуының ең басты авангарды жастарды тұрақты жұмыспен қамту мәселесін шешуді қамтамасыз ететін кешенді тәсіл қабылдануы тиіс.