Түркістан қаласында қылмысқа қарсы күрес жөніндегі шаралардың бірі – «Қауіпсіз қала» жобасы жүйелі іске асып келеді.
Түркістан қаласының прокуратурасы арнаулы мемлекеттік органға жұмысқа орналастырып беремін деп алдау арқылы ірі мөлшерде алаяқтық жасады деп айыпталған 28 жасар жігітке қатысты қылмыстық істі сотқа жіберді.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысында ол арнаулы органда жұмыс істейтіні туралы жалған айтып алдау арқылы жәбірленушінің 3,5 млн. теңге қаражатын жымқырғаны анықталды.
Тергеу нәтижесімен қалалық полиция басқармасы күдіктінің қылмыс жасағанын дәлелдейтін жеткілікті айғақтар жинақтап, прокурордың келісуімен оның іс-әрекетін ҚР Қылмыстық кодексінің 190-бабы 3-бөлігінің 1-тармағымен (үш жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеу не сол мерзімге бас бостандығынан айыру жазасы көзделген) саралаған.
Қазіргі таңда сот практикасында көбінесе алаяқтық арқылы бөтеннің мүлкін заңсыз айналдыру жалақы, жәрдемақы, зейнетақы және тағы басқа төлеумен айналысатын әртүрлі қоғамдық және мемлекеттік органдарда жасалатынын көрсетті.
Алаяқтық Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 190 бабына сәйкес – бөтеннің мүлкін жымқыру немесе алдау немесе сенімді теріс пайдалану жолымен бөтен мүлікке құқықты иемдену. Ол үшін қылмыскер алдау-арбау амалдарын қолданады немесе басқаның сеніміне кіріп алып, қастық жасайды. Бұл арада мынаны еске алу керек, алдау және сенімге кіру жолымен басқа да қылмыстар жасалуы мүмкін, бірақ олар басқа қылмыстық-құқықтық нормалар бойынша қарастырылады. Алаяқтық әрекеттерінің әрбір жағдайында істің мәнісін жан-жақты қарастырып, оған ұқсас қылмыстардан ажырата білу қажет. Қылмыстық жауапқа тарту және айыпты деп тану үшін сол әрекеттерде қылмыс құрамының болған-болмағаның анықтап алу қажет. Мұның өзі қылмыстық заңда қылмыстық жауапкершілікке тартуға бірден-бір негіз болып табылады.
Алаяқтық жағдайында ақша қол сұғушылықтың басты заты болып табылады. Ақшаны заңсыз алу үшін қылмыскер әдетте болашақ жәбірленушіге шын мәнінде орын алған тәрізді оқиғалар мен жағдайлар туралы, немесе іс жүзінде орын алғанымен, бұрмаланған деректер туралы мағлұмат береді. Осы мақсатпен көбінесе өте қу амалдар қолданылады.
Алаяқтық бөтеннің мүлкін заңсыз айналдырудың ішінде жалған құжаттар арқылы алдау әдісі көп қолданылады. Жалған құжаттарды беріп отырып, алаяқ оған бөтен мүлікті алуға құқық беретін тәрізді алдамшы фактілерді немесе жағдайлардың бар екендігін растайды. Сөйтіп, ол иелігінде мүлкі бар адамды шатастырады.
Алдау арқылы қылмыскердің оған ақшаның, мүліктің және т.б. өз еркімен берілуіне қол жеткізетіні осы қылмыстың ең негізгі және өзіне тән қасиеті болып табылады. Айналасындағы адамдарға алаяқ адал болып көрінеді. Сырттай әдепті болып көрінуі оған тыныш өмір сүруге көмектеседі. Алаяқтықтың зияндылығы да осында.
Сөйтіп, алаяқтық алдау деп өзге тұлғаның шындыққа қатысты ойының шатасуына алып келген ақиқатты бұрмалауды я шындық жайлы айтпай қалуды түсіну керек. Өзге тұлғаның шындыққа қатысты ойының шатасуына алып келмеген ақиқатты бұрмалау я шындық жайлы айтпай қалу – алдауға қастандық болып саналады, яғни аяғына дейін жеткізілмеген, толық емес.
Алаяқтық кезіндегі алдау мазмұны алаяқтық жасамақ тұлғаның әртүрлі жағдайларға байланысты шындықты бұрмалауы я оны айтпай қалуы.
Алаяқтық кезіндегі алдаудың мазмұнын әртүрлі, жәбірленушінің ойын шатастыра отырып алаяқтың шындықты бұрмалауына я айтпай қалуына қатысты, жағдайлар құрайды. Алдаудың мазмұны қылмысты талдауға, атап айтқанда алаяқтықты, еш әсері жоқ, алайда алаяқтық алдауды тіркеуге маңызды болуы мүмкін, атап айтқанда алдауға жатпайтын әрекеттерден бөле қарау үшін, сонымен қатар алдаудың басталған уақыттын және сәйкесінше алдауға дайындықты, алдауға қастандықты және алдау соңын бөліп қарастыру үшін. Сонымен қатар, уақытылы алдау мазмұны жайлы хабардар болған алдаудың бастапқы кезеңінде анықтап, алдаумен байланысты қылмыстың сақтандыруға мүмкіндік береді.
Алаяқтыққа кінәлі тұлға жәбірленушінің мүлкін иелену, пайдалану және билік ету мақсатын көздейді. Қылмыскер әрине, бұл мүлікке меншік құқығын иеленбейді.
Мемлекетіміздің қолданылып жүрген қылмыстық заңында меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылыққа тиісті баға берілген, Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің 6 тарауында мемлекеттік және жеке меншікке қарсы қастандық қылмыстары үшін жауапкершілік тағайындалған. Олардың ішінде, меншікке қарсы қылмыстық қастандықтың кең таралған түрлерінің бірі ретінде, алаяқтық ерекше орын алады.
Соттағы ең көп таралған қылмыстар қатарына жататын меншікке қастандық жасау жекелеген азаматтар үшін ғана емес, жалпы бүкіл қоғам үшін елеулі қауіп тудырады. Меншікке қарсы қылмыстар экономикалық жүйенің негізі – меншікке қастандық жасайды. Объективті түрде олар қоғамның экономикалық саласына зиян келтіреді, мемлекеттің экономикалық дамуын тоқтатады, тұрақтылықты бұзады, азаматтардың өміріне жағымсыз әсер тигізеді.
Алаяқтықтың қылмыс екенін жұрттың бәрі біледі, бірақ, бұл қылмыспен күрестің көкейкестілігін әркім түсіне бермейді. Сондықтан, қоғам дамуының қазіргі жағдайында бұл қылмысты тереңірек зерттеу қажет. Ең маңыздысы, алаяқтықты басқа ұқсас қылмыстардан бөліп алып, дұрыс бағалау жөнінде әркім өз пікірін айтуы қажет деп есептейміз.
Алаяқтық – бұл қылмыскерге заңсыз пайда табуға немесе жәбірленушіге құқығынан бас тартуға бағытталған қасақана алдау әрекеті. Алаяқтықтың түрлеріне салықтық алаяқтық, несиелік карта бойынша алаяқтық, банктік алаяқтық, бағалы қағаздар бойынша алаяқтық және банкроттық бойынша алаяқтық жатады. Алаяқтық әрекетті бір жеке тұлға, бірнеше жеке тұлға немесе тұтасымен іскери фирма жүзеге асыра алады.
Алаяқтық фактілерді жалған ұсынуды білдіреді, мейлі маңызды ақпаратты қасақана жасыру немесе басқа жаққа жалған мәлімдеме берілмеуі мүмкін нәрсе алу үшін жалған мәлімдеме беру.
Көбінесе алаяқтық қылмыскер қасақана зардап шеккен адамның құрбанның алдауына жол беріп, оның құрбан етпейтіні туралы ақпаратты біледі. Негізінде алаяқтық жасаған жеке тұлға немесе компания ақпараттық асимметрияның артықшылығын пайдаланады; ақпараттарды қарастыру мен растаудың ресурстық құны алаяқтықтың алдын-алуға толықтай қаражат құюға тосқауыл қою үшін жеткілікті болуы мүмкін.
Үкімет алаяқтық туралы істі қылмыстық процесстен тыс уақытта шешуге болады деп шешсе де, зиян келтіремін деп үкіметтік емес тараптар азаматтық істі қарауы мүмкін. Алаяқтық құрбандары қылмыскерден ақшаны өндіріп алу туралы талап қоя алады немесе ақшалай шығын болмаған жағдайда жәбірленушінің құқығын қалпына келтіру туралы сотқа жүгіне алады.
Алаяқтық болғанын дәлелдеу қылмыскерден нақты әрекеттерді жасауды талап етеді. Біріншіден, қылмыскер маңызды факт ретінде жалған мәлімдеме ұсынуы керек. Екіншіден, қылмыскер бұл мәлімдеменің шындыққа жанаспайтынын білуі керек еді. Үшіншіден, қылмыскер жәбірленушіні алдауды көздеуі керек еді. Төртіншіден, жәбірленуші жалған мәлімдемеге сүйенгенін көрсету керек. Бесіншіден, қасақана жалған арыз бойынша әрекет ету нәтижесінде жәбірленушіге залал келтірілуі керек еді. Интернет арқылы ақша табуға болады деген түсінік қазақ тілді ғаламторды тұтынушылар арасында жыл өткен сайын кең тарап келеді. Иә, шынында да интернет арқылы жақсы табыс табуға болады. Жұмыстың бәрін тастап интернет арқылы күреп ақша тауып, бақуаттылыққа жетіп жатқандар осыны айғақтайды. Дегенмен, интернетте жерде шашылып жатқан ақша жоқ және табыс табу үшін біраз тер төгу, ең бастысы білім мен біліктілік қажет.
азір интернетте «жұмыс береміз, күнінен бірнеше сағат уақытыңызды бөлсеңіз, күреп табыс табасыз» деген мазмұндағы жарнамалар жиі кездеседі. Бұндайлардың 95 пайызы алаяқтар. Оған күмәніңіз болмасын. Ал қалған 5 пайызы көп уақытыңызды алатын және азын-аулақ тиын-тебен төлейтін, яғни еңбегіңізге тұрмайтын жобалар.
Таяуда осындай жарнамалардың бірін ашып, арнайы терезеге электронды поштамды көрсетіп тіркелген едім. Ойым – қосымша табыс көзін жасаудың зияны болмас деген үміт. Содан Андрей Рубанов (кейін білдім осындай аттас жазушы бар екен, сол жазушының атын иемденген алаяқтың көздегені не десеңші) деген біруден хат келді. Мына сілтеме арқылы мынадай сайтқа кіресің, сосын өз атыңнан тіркелесің дейді. Айтқанын орындадым. Келесі хатында тағы бір сайтқа мына кілтсөз арқылы кіріп, «старт» деген кнопканы басасың – бар жұмысың сол деді. Оны да орындадым.
Бұрын интернетте біраз жұмыс істеп үйренген маған әлгі сайттың басқа емес, әп-сәтте ақша түсіріп немесе ақшаңнан айыратын валюта саудасына арналған бинарлық опцион платформасы екенін түсіну қиын болған жоқ. Сол платформаға тегін робот, яғни валюта айырбасымен сауда жасайтын прогамма орнатылыпты. Әлгі қас қағым сәтте Рубанов мырза салған 500 долларды 1000-нан асырды.
Маған ақшаны қалай төлейсің деген хатыма ол 5 жұмыс күнін істейсің, содан кейін электронды кошелегіңе ақша аударамын. Аптасына 500-1000 доллар көлемінде деп жауап берді. Соны оқығанда «бұл не деген батпан құйрық» деген қазақ нақылы ойыма оралды.
Содан әлгі сайттың не екенін білейін деп іздеу терезесіне салып көріп едім, нағыз лохотрон дегеннің өзі болып шықты. Бұл жоба туралы теріс пікірлер баршылық екен. Алаяқтардың қалай алдайтыны, оның алдау жүйесі жайлы нақтылып жазылыпты. Содан «аш пәледен қаш пәле» деп бұл жобадан бас тартуға тура келді.
Бұдан бұрынырақ тағы бір ақша салмай табыс табасың деген бір жарнамамен хабарласып көргенім бар. Ол спорт ойындарына бәс тігетін букмекерлік кеңсе болып шықты. Біздің айтқанымызды жасасаң, ақшаға қарық боласың деп жылмыңдатты біреу. Содан тағы да іздеу терезесі арқылы бұл не қылған мекеме деп қарасам, талайларды сазға отырғызған алаяқтардың өзі екен.
