Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауындағы тапсырмалардың алтыншы бөлігін құқық қорғау институттарын күшейтуге арнады. Азаматтардың құқықтық мәдениеттілігінің деңгейін көрсететін бір белгі ол азаматтардың Ата Заңды біліп, түсініп, сақтауы. «Конституцияның ең жоғары заңдық күші бар. Ата Заңымыз – еліміздің бүкіл құқықтық жүйесінің тірегі..» — дейді ҚР Президенті осы Жолдауда.
Салыстырмалы түрде азаматтардың құқыққа деген құрметінің пайда болып заңды болары сөзсіз. Олардың алған құқықтық білімдері жеке өздерінің сеніміне айналуы қажет, ол келесідей: құқыққа бағынулары, оларды қатаң сақтаулары, одан барып – ішкі қажеттіліктеріне заңдарды жарату және оны әдетке айналдыру, нәтижесінде құқықтық белсенділіктерін көрсетулері яғни күнделікті өмірде жүзеге асырулары керек.
Азаматтардың құқықтық мәдениетін қалыптастырудың келесідей амалдары бар: құқықтық насихат, құқықтық білім беру, заңдылық тәжірибе, яғни өзін — өзі тәрбиелеу немесе құықтық өмірге бейімделу. Жоғарыда көрсетілген амалдардың астарында оның негізгі қайнар көзі құқықтық ақпарат жатыр. Ол арқылы тұлғаның оңды әрекет етуіне ықпал етудің маңызы зор. Бұл жерде ерекше орынға «құқықтық минимум» проблемасы ие болады, әлеуметтік шеңберде әрбір азаматтың мәртебесіне қандай да болсын қоғамда тәуелсіз, құқықтық білімді міндетті деңгейде иеленуі қажет, яғни өзіне қажетті деңгейде иеленуі ықтимал. Бұл процесті тиімді басқару үшін нақты құқықтық ақпарат қайнар көзінің жүйесі болуы керек және оларды азаматтардың іс жүзінде қолдануы, сонымен еңбек ұжымдары, топтардың және тұрғындардың өмір тәжірибесінде қолдануы жатады.
Ш.Монтескье адамзат үшін әділдіктен артық еш нәрсе жоқ деп айтқан. Сондықтан да сотқа деген құрмет және барлық қарама -қайшылықтарды сотта шешу қажеттілігі, құқықтық тәрбиенің компоненті ретінде өз құқығын жүзеге асыруда құқықтық тәрбиенің маңыздылығы туындайды. Сайып келгенде мына амалға көңіл аударуымыз қажет, яғни өзін — өзі тәрбиелеу барлық құқық субъектіледінің құқықтық санасының құрылуына тиімді әсерін тигізеді. Өзін — өзі тәрбиелеудің астарында құқыққа деген құрмет қалыптастыру жатыр, яғни қажеттіліктерін ұйғарымдарға байланысты өзін — өзі оқыта отырып және қатаң сақтап, өз тәжірибесінде жеке басының дербестігі арқылы талдау жасауы керек.
Қоғамның құқықтық өміріне әрбір азаматтың қатысуы, оның құқықтық санасына өз әсерін тигізе отырып, сондай-ақ құқықтық мәдениетін қалыптастыруға себепкер болады. Заңға бағынушылық және әлеуметтік белсенділіктің қалыптасуы, оның құрылуына қоғам мен мемлекет мүдделі болуы қажет. Құқықты үлкен әлеуметтік құндылық деп пайымдайтын болсақ, онда мемлекет бірден-бір жеке тұлғаның бостандығын және сөз бостандығын таратушы ретінде, заңдылықты бекіту құқықтық тәртіпті, қоғамдық тәртіптің қалыптасуына себепкер болады.
Құқықтық сананы тәрбиелеу өнегелі табиғи байланыспен бастау, демократиялық сананың барлық азаматтарға берілуі, қоғамдық мәдениеттің көтерілу үрдісін қалыптастырады, сондай-ақ адамдарға әділеттілікті бостандықты дұрыс иеленуге шақырады. Сонымен қатар демократияның дамуында заңдылықтың және тұлғаның бостандығы, адам құқығы, оның азаматтық жауапкершілік сұрақтары өзекті болып табылады. Адам бостандығы және оның адамгершілігі, құқықтық нысанын мына формада адамдардың тұлғалық әрекетін көруге болады: оның өзгелерге деген, қоғамға, мемлекеттік мүдделерге құрметпен қарауынан, оның дұрыстығы яғни таза, өнегелі, ақылды т.б. сый – құрмет сияқты әрекет негізіндегі қатынастарынан байқай аламыз.
Азаматарды құқықтық рухта тәрбиелеу құқықтық білім берумен шектеліп қалмайды, керісінше азаматтардың заңға деген позитивті қатынастарының қалыптасуына және оның құқықтық мәдениетте құқықтық белсенділігінің артуымен айқындалады.
Азаматтардың құқықтық мәдениеті заңдылық білімінің негізімен сиптталады, яғни құқыққа, заңға деген құрметі, саналы түрде құқық нормасын сақтау, әлеуметтік заңдылық жауапкерішілігін түсіну, құқық бұзушылыққа жол бермеумен, онымен күресуді білдіреді. Олардың мемлекет және қоғам алдындағы жауапкершіліктері және құқықтары мен бостандықтары құқықтық мәдениеттің құрамдас бөлігі екенін түсінуі, құқықтық санасында мемлекет және оның органдары арқылы өз құқығының қорғалуына сеніміділік сезімі қалыптасып, заңдылық мүдделерін қолдануға және мемлекеттің алдына қоятын міндеттерінің әділдігі және ол басқа азаматтармен құқықтық теңдігі, яғни ол басқа азаматтармен заң және сот алдындағы тең екендігіне сенуі.
Құқықтық мәдениет – азаматты өзінің мемлекет және қоғам алдындағы міндетін саналы түрде жүзеге асыруын талап етеді. Құқықтық білім беру және қоғамды жетілдіру мәселелері өзара байланысты. Қоғам дамуының өзі осы мәселелерді оның қажетіне айналдырды, өйткені мемлекетіміздің дамуының түбегейлі жаңа сатысы оның зияткерлік, мәдени және ізгілік әлеуетіне тікелей байланысты. Мұның бәрі өзгерген қоғамдық өмір шындығына сай құқықтық білім берудің ерекше маңызын айқындап отыр.
Білімді адам санатына қосылу үшін қазіргі жасөспірімдерге негізгі пәндерді игеру және талдау қабілетінің сауаттылығы аздық етеді. Ол өмірдің әр тетігіне үңіліп, тығырықтан шығар жолға даяр болуы қажет. Құқықтық білім беруді қалыптастыруда жоғары оқу орындары маманның жан-жақты қалыптасуын, құқықтық мәдениеттің дамуын, әлеуметтік және шаруашылық сұрақтарын шешетін, құқық жағынан сауатты болуын талап етеді. Маманның құқықтық сауаттылығы құқықтық мемлекеттің саяси жағынан хабардар болуына септігін тигізеді. Аталмыш міндеттердің шешімі – ғылыми-теориялық процессті меңгеру, мемлекеттік құқықтық аспектілер және құқықтық тәртіптегі құқық нормаларын бағалау позициясы, жоғары оқу орнына сай маманға құқықтық білім беру, маманның құқық нормаларын толық меңгеруі. Жоғары оқу орындарында құқықтық білім берудің халықаралық – құқықтық аспектілері болуы қажет. Құқықтық сананың құрылымында құқықтық білімнің маңызды орны бар.
