Қазақстанда жасанды интеллекттің бірнеше бағыттары қолға алынған, ең сұранысқа ие түрі – биометрия.
Ақпараттық технологиялар саласының маманы, магистр Айдана Ғазизова:
— Қазіргі уақытта ЖИ ретінде біз қолданып және түсініп жүрген технологиялар сенсорлық деп аталады. Мұндай алгоритм шешетін тапсырмалар тым күрделі емес. Мысалы, суреттегі бетті іздеу, сөйлеуді мәтінге айналдыру және бір тілден екінші тілге аудару. Бірақ ЖИ туралы ғылыми түсінік сенсорлық мүмкіндіктерге қарағанда әлдеқайда кең және өздігінен білім алу қабілетінде жатыр. Экономикада сенсорлық ЖИ тілді өңдеуде және дауыс синтезінде қолданылады. Бұл шешімдер тұтынушылардың үлкен ағыны бар салаларда әзірленуде, олардан деректер автоматтандырылып, сервистік талдау жүргізілуі керек. Бұл негізінен банктер, телекоммуникациялық компаниялар мен бөлшек сауда компаниялары, сондай-ақ мемлекеттік органдарда қолданылады. Цифрлық банкингте бізде кеңес беру жүйелері мен биометрикаға қатысты жобалары бар Kaspi банк бар, — дейді.
Ірі ойыншылар ғана емес, сонымен қатар әртүрлі қызмет салаларындағы салыстырмалы түрде шағын B2B компаниялары ЖИ саласындағы әзірлемелерге инвестиция салуда. Олардың мақсаты — процестерді автоматтандыру және оңтайландыру. MarketsandMarkets, озық технологияларды зерттеу агенттіктерінің бірі, жаһандық ЖИ нарығы өткен жылғы 87 миллиард доллардан 2026 жылға қарай 310 миллиард долларға дейін өседі, болжамды кезеңде жылына орта есеппен 40% өседі деген болжам айтады.
Beeline Қазақстандағы деректерді басқару жөніндегі директоры Андрей Остафичук:
— Жасанды интеллект туралы барлығымыз айтқанменен, оның не екенін түсінетіндер аз, яғни нақты білімді мұғалім ғана біледі. Жақсы жағы – біз оны барлық жерде қолданамыз. ЖИ — бұл адамның қабілетін қайта құру әрекетінің бір түрі: біз алгоритмді адам жасайтын нәрсені әлдеқайда жақсырақ және тезірек жасауға үйретуіміз керек.
Сарапшы маман Beeline-да ЖИ-ды қолданудың мысалын былай келтіреді: «Маркетингте біз оны ұсыныстар жасау және өнімдерімізді жекелендіру үшін пайдаланамыз. Тұтынушыларға қызмет көрсетуде біз мәтіндік немесе дауыстық боттарды пайдаланамыз. Біз сондай-ақ бейне аналитика бағытын белсенді түрде дамытып жатырмыз. Менің ойымша, ЖИ мүмкіндіктерін мәтінмен, фотосуреттермен және бейнелермен жұмыс істеу үшін қолдану көптеген компаниялар ұстанған бағыт.
Компания ЖИ технологияларының үлкен деректерде үлгілерді табуын және адамның орнына жауапты болжауды үйренуін қамтамасыз етуге тырысады. Әдетте, машина адамдар күтпеген үлгілерді табады. Сондықтан, барлық ЖИ негізіндегі шешімдер процесс қайталанатын, массивті және табысқа жетудің нақты критерийлері болған кезде экономикалық тұрғыдан сұранысқа ие.
Жалпы, бізде дамудың орындылығын бағалауға қатаң көзқарас қалыптасқан, сондықтан қаржылық нәтиже әкелмейтін идеялар жүзеге асырылмайды.
Сала мамандары қазір OpenAI дүрбелең тудырған кезде мынаны түсіну керек дейді: ЖИ ең жақсысын болжап, есте сақтап, жаңғырта және таңдай алады, бірақ бәрібір жаңа нәрселерді қалай жасау керектігін білмейді, кенеттен дана бола алмайды. ЖИ бөлігі ретінде нейрондық желіні пайдаланатын тағы бір сала — биометрия немесе адамды бірегей биологиялық және мінез-құлық сипаттамалары бойынша сәйкестендіру. Биометрияның ең көп тараған түрлері: саусақ ізі, бет кескіні, дауыс, көз қарашығы мен алақан тамырларының үлгісі.
MarketsandMarkets мәліметтері бойынша, биометрияның жаһандық нарығы 2022 жылы 42,9 миллиард долларды құраған, ал 2027 жылға қарай 82,9 миллиард долларға жетеді деп болжам жасайды. Қазақстанда биометрия технологиясын негізінен банктер, телекоммуникация компаниялары, FMCG ірі желілері пайдаланады. VERIGRAM қазақстандық компаниясының Уахат Бастимиев:
«ЖИ – бұл бірнеше нейрондық желілер, бір сөзбен айтқанда, сұрақтарға жауап беретін құрал. Барлығы әрине қойған сұрағыңызға байланысты. Біздің жағдайда нейрондық желілер көптеген беттердің массивінде оқытылады. Беттің қозғалғыштығына байланысты 100% сәйкестік жоқ, бірақ тексеру үшін 85% жеткілікті. Бұл ретте мұндай өнімді тек жергілікті мамандардың күшімен салу мүмкін емес. Біз әлемнің түкпір-түкпірінен әзірлеушілерді тартуға тырысамыз», деп пікір білдірген екен.
Компанияның қызметі кескінді талдау және іздеу үшін компьютерлік көру (computer vision) технологиясын пайдаланады және терең оқыту технологияларына негізделген. Бұл өнім 2021 жылы тану алгоритмдеріне маманданған АҚШ Сауда министрлігінің құрамында Ұлттық стандарттар және технологиялар институтында (NIST) сыналған Қазақстаннан шыққан бірінші өнім болды және құжаттағы фотосуреттен адам түрін тану бойынша үздік ондыққа кірді.
Өнімді қазақстандық және шетелдік мамандар әзірлеген. Қазақстан нарығынан басқа, Verigram Ресей Федерациясында, Қырғызстанда, Өзбекстанда бар және Оңтүстік-Шығыс Азия нарығына шығу бойынша жұмыс істеуде.
Жалпы, жоғарыда айтылғандай, ЖИ бағытталған компаниялардың негізгі клиенттері – банктер мен телекоммуникациялар. Halyk банк, Magnum супермаркеттер желісімен, Jusan банкімен жұмыс жасап жатыр.
Яғни, ЖИ елімізде технологияларының бірте-бірте үйреншікті болып келе жатқанын байқауға болады. Мәселен, цифрлық банкингте, бөлшек саудада және ұялы байланыста қосымшаларды енгізу үшін биометрика кезеңдерін өту керек, бұл өз кезегінде компаниялардың шығындарын үнемдейді. Әзірге биометрия тек технологиялық компанияларда ғана сұранысқа ие.
Төлем процедуралары (Face Pay) кезінде бетті биометриялық тануды енгізу арқылы қосымша бағыт ашылуы мүмкін. Әзірге мұндай технологиялар Қазақстанда кеңінен қолданылмаған, бірақ сарапшылардың айтуынша, олар Visa және MasterCard сияқты электронды төлемдер саласындағы, сондай-ақ бөлшек сауда саласындағы әлемдік көшбасшылардың қызығішылығын тудырып отыр
Техникалық тұрғыдан алғанда, Қазақстан тұлғаны сыртқы келбетінен тану негізіндегі төлем әдістерін енгізуге дайын. Бірақ мұнда қауіпсіздік мәселесі әлі де өзекті болып отыр. Мәселен, метродағы төлемдер үшін биометрика орнатқысы келген тұтынушылар бар, бірақ құқық қорғау органдары бұған тыйым салып отыр.
Цифрлық банкинг, бөлшек сауда және байланыс операторларынан басқа, жасанды интеллект медицинада да белсенді түрде қолданылады. Ең танымал қазақстандық medtech-стартапы Cerebra ишемиялық және геморрагиялық инсульттің автоматтандырылған диагностикасы үшін нейрорадиология саласындағы жасанды интеллектті пайдаланады.
Пандемия кезінде өкпенің патогенді 17 ауруын, соның ішінде пневмония, туберкулез, қатерлі ісік және COVID-19-ды жылдам және дәл анықтау үшін ЖИ негізіндегі PneumoNet платформасы әзірленді. Жүйені Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институты, Forus Data және Crystal Spring кіретін инновациялық консорциум әзірледі. Жобаның донорларының бірі Дүниежүзілік банк болды.
Сонымен қатар, ЖИ саласында әртүрлі ғылыми-зерттеу институттары мен университеттер ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысады. 2019 жылы Назарбаев Университетінде Смарт жүйелер және жасанды интеллект институты (ISSAI) құрылды, ол негізінен тұрғындарға, бизнеске, ғылыми қоғамдастыққа және мемлекетке жасанды интеллект көмегімен цифрлық қызметтерді алу мүмкіндігін ЖИ дамытудың ұлттық экожүйесін ұсынуы керек.
ISSAI веб-сайтында команда 400 сағаттан асатын ең үлкен қазақ тілінде сөйлеу деректер жинағын жасағандығы көрсетілген. Деректер жинағы қазақ тілінде сөйлеуді танудың автоматтандырылған жүйесін әзірлеу үшін пайдаланылды. Бұл технология Siri және Alexa виртуалды көмекшілерінде, сондай-ақ ақылды үйлер немесе өздігінен жүретін көліктер сияқты дауыстық немесе мәтінді қолдайтын қолданбаларда қолданылады. Тілдік деректер жинағын Google, Kaspi Bank, Yandex, Beeline Қазақстан сияқты компаниялар жүктеген.
Кез келген жоғары технологиялық жоба үлкен бюджетті қажет етеді. Жасанды интеллектіні дамытуға мұндай соманы тек мемлекет пен квазимемлекеттік компаниялар ғана сала алады.
НУ заңнамалық деңгейде еліміздегі ЖИ-ді дамыту бойынша жомарт қаржыландыруы, қажетті мамандары, соның ішінде экспаттары бар жетекші ұйым болып табылғанымен, ЖИ басқа университеттерде де жақсы әзірленуде: СДУ, ҚБТУ, Астана IT университеті, ҚазҰУ. Сонымен қатар, ғылыми-зерттеу институттарында да зерттеулер жүргізіледі.
