Бүгінгі таңда ғарыш кеңістігінен Жерді бақылау мен қадағалау бойынша инновациялық міндеттерді жүзеге асырумен «Қазғарыш» компаниясы, «Қазақстан Ғарыш Сапары» ұлттық компаниясы, Ұлттық ғарыштық зерттеулер мен технологиялар орталығы, Республикалық ғарыш байланысы орталығы және «Ғалам» кәсіпорны айналысады. Олар ғарыш жүйесін, жердегі инфрақұрылымдарды пайдалану мен құруды, жобалауды, алыс-жақын ғарыш кеңістігін зерттеуді жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының ғарыш саласын дамытудың 2029 жылға арналған тұжырымдамасын әзірленді. Қазіргі уақытта тұжырымдаманың жобасы бекіту барысында. Тұжырымдама ғарыш саласын дамытудың 5-6 жыл кезеңіне арналған пайымын, сондай-ақ мемлекеттік жоспарлау жүйесінің жоғары тұрған құжаттарында айқындалған мақсаттарға, міндеттер мен тәсілдерге қол жеткізуге (экспорттың өсуіне, импортты алмастыруға, инвестициялар тартуға, сондай-ақ экономиканың сабақтас салаларын дамытуға мультипликативтік әсер етуге) бағытталған тиісті саясатты іске асырудың негізгі қағидаттары мен тәсілдерін (оның ішінде «Байқоңыр» кешені бойынша) айқындауға және Біріккен Ұлттар Ұйымының тұрақты даму мақсаттары үшін (ғарыштық мониторинг нәтижелерін төтенше жағдайлардың алдын алу, климаттық, табиғи және техногендік өзгерістерді талдау, егінді, жер қойнауын, су ресурстарын бағалау үшін пайдалану) мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, 2024 жылы КДБЦП «JerInSpectr» және «Minerals.gov.kz» платформаларының, сондай-ақ кеңістіктік деректерді пайдаланатын кез келген басқа алдыңғы платформалардың тиімді жұмыс істеуі үшін тұрақты жаңартылған кеңістіктік деректермен қамтамасыз етеді.
Бұдан бөлек, «Smart Data Ukimet» ақпараттық жүйесіне қосылған жалпы саны – 8 мемлекеттік орган бойынша 58 ақпараттық жүйе, оның 37- 2019 жылы, 2020 жылы, 1 – 2021 жылы, 19 – 2022 жылы қосылған.
2022 жыл ішінде «Astana Hub» IT-стартаптардың халықаралық технопаркі» КҚ базасында «Techpreneurs» әр түрлі сатыдағы стартап-жобаларды дамытуда үздіксіз қолдау көрсету бағдарламалары, «Silkway Accelerator» акселерациялық бағдарламасы, «Scalerator» экспорттық акселераторы, Астана Хаб (Seed Money) қатысушыларын қаржыландыру бағдарламасы және басқа да бағдарламалар (Tech) іске асырылды Orda, Startup School, Beta Career, no-code School, Teenpreneurs, корпоративтік инновациялар, серіктестер ресурстары, R&D орталықтары Астана Хаб).
Атап айтқанда, 2022 жылы «Techpreneurs» бағдарламасына 141 стартап жоба қатысты. Бағдарлама аясында 9 воркшоп ұйымдастырылды, 591 консультация, 1732 трекшн кездесулер көрсетілді. Бағдарламаны іске асырудың барлық кезеңінде стартап-жобалармен 259 жаңа жұмыс орны ашылды. «Scalerator» экспорттық үдеткіш бағдарламасы бойынша 131 Қазақстандық IT компания қатысты. Бағдарламаға 41 стартап-жоба өтті, оның ішінде 35 стартап-жоба бағдарламаны сәтті аяқтады.
“Қазақстан-2050” стратегиясында елімізде толыққанды ғарыш саласын құру Республика экономикасын жаңғыртудың негізгі міндеттерінің бірі ретінде айқындалған болатын. Алдағы онжылдықта Қазақстан ғарыш қызметтері бойынша әлемдік нарықтағы салмағын арттыру жоспарланған. Елдегі ғарыш саласы бойынша нысандар мен жерүсті инфрақұрылымдары біріңғай негізде ұйымдастырылған. Ғарыш саласын дамытудың барлық стратегиялық бағыттары бойынша кәсіпорындар құрылған. Бүгінгі таңға дейін аталмыш сала бойынша кәсіпорындардың ғылыми және инженерлік құрамының білікті кадрлық ядросы қалыптастырылып, ғарыш техникасының арнайы конструкторлық-технологиялық бюросы жинақталған. Шет елдер мен Қазақстанның жетекші жоғары оқу орындарында Ғарыштық техника және технологиялар бойынша мамандар даярлануда.
Бүгінге дейін елдің қажеттіліктерін қанағаттандыру, ақпараттық қауіпсіздігін, сондай-ақ қызметтер импортын төмендетуді қамтамасыз ету мақсатында “Kazsat-2”, “Kazsat-3” байланыс спутнигінен және “KazEOSat-1”, “KazEOSat-2” жерді қашықтықтан зондтаудың екі спутнигінен орбиталық топтмалар құрылып, пайдалануға берілген болатын.
Елімізде әйгілі ғалымдар, профессорлар мен академиктер жұмыс істейтін үш ғылыми институтты біріктірген ұлттық ғарыштық зерттеулер мен технологиялар орталығы жұмыс істейді. Орталық астрофизика, жер ионосферасы және ЖҚЗ саласындағы ғылыми зерттеулердің дәстүрлі бағыттарын одан әрі дамытумен қатар, жаңа бағыт – Ғарыштық техника мен технологиялардың отандық үлгілерін әзірлеу бойынша табысты қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргізуде.
Қазіргі таңда “Ғарыш-Экология” ғылыми-зерттеу орталығы табысты жұмыс істеуде. Орталық “Байқоңыр” ғарыш айлағынан зымыран-тасығыштарды ұшырудың экологиялық мониторингін жүргізеді. Сондай-ақ, олардың қоршаған ортаға және Қазақстан халқының денсаулығына әсерін бақылауда ұстайды. Бұдан бөлек Алматы, Байқоңыр және Жезқазған қалаларында стационарлық зертханалар, сонымен қатар тасымалдағыш зымырандардан бөлінетін бөліктер құлаған аудандарда жұмыс істеу үшін жылжымалы зертханалар құрылған болатын. 2021 жылдан бастап 2025 жылға дейінгі аралықта “Ғарыштық және геоақпараттық технологиялар – жаһандық бәсекеге қабілеттіліктің жемісі” Еуразиялық технологиялық платформасы аясында ЖҚЗ деректері негізінде ғарыштық және геоақпараттық қызметтер көрсету бойынша ЕАЭО елдерінің кооперациялық жобасын іске асыру белгіленіп отыр.
«Байқоңырдан» ұшып шығатын зымырандардың ауаны ластайтыны жөнінде, экологияға тигізген зардаптары жөнінде аз айтылған жоқ. Дегенмен оның әлемдік деңгейдегі беделі талай адамды тамсандыратыны да жасырын емес. Қазір «Байқоңырды» Қазақстаннан Ресей жалға алып отыр. Көптеген келісім-шарттар жасалды. Ғарыш айлағын Қазақстанның да тиімді пайдалана білуі үшін Елбасының сіңірген еңбегі зор.
1991 жылы қазанның 2-сі күні қазақ ғарышкері Тоқтар Әубәкіров ғарышқа көтеріліп, халқымыздың жүздеген жылдар бойы армандаған биігіне қол жеткізді. Дәл сол сәттен кейін Елбасы қатысушыларға ғарыш агенттігінің құрылуы туралы хабарлаған болатын. Сондықтан біздегі ғарыш саласының да, мемлекет ретінде қалыптасуымыздың да тарихы бір-бірімен тығыз байланысты. Әлемдік экономикалық дағдарысқа қарамастан, барлық дерлік ғарыш державалары «жұлдызды» жобаларды қаржыландыруды азайтудың орнына, қайта ұлғайтып отырғандығы соның дәлелі болса керек.
Осылай NASA америкалық агенттігі ғарыш саласына салған әрбір доллардың 5-6 доллар болып қайтатындығын хабарлаған. Мамандардың бағалауынша, соңғы жылдары Ресейдің ғарыштық зымыран саласындағы пайдасы үш есеге, ал оның қайтаымы екі есеге өскен. Әр салынған рубль экономиканың бір-бірімен байланысты салаларында 6-7 рубльге дейін үнемдеуге мүмкіндік береді екен. Соңғы кездегі мұнай бағасының түсуіне орай қайтымына қатысты тайталаса алатын ғарышпен салалардың көп болуы неғайбыл.
Осы «ғарыш бәліші» бөлісуінен сырт қалмас үшін көптеген мемлекеттер өзінің әлеуметтік-экономикалық жағдайына қарамастан, ғарыштық державалар қатарына қосылуға талпынуда. Ал бұған қол жеткізгендер қатары толысуын қаламайтынын байқатып қалады. Ағымдағы жылдың сәуір айындағы солтүстіккорейлік жер серігінің ұшырылуына қазіргі ғарыш державаларының әдеттен тыс теріс көзқарасы осымен түсіндіріледі. Бұл олардың айтуынша, ықтималды қарсыласты жоғары дәлдікті ұзақ қашықтық зымыран жасаудан тежейміз дегенінен гөрі, жаңа бәсекелеспен күреске көбірек ұқсайды. Себебі ғарыш қазірдің өзінде тарлық етуде – жер орбитасы «шексіз емес» болып шықты.
