Түркістандық тұрғындарды ақпараттандыру мақсатында цифрландыруды дамыту, елдің киберқауіпсіздігін нығайту, жасанды интеллект технологияларын қолдану жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Қазақстанда жасанды интеллекттің бірнеше бағыттары қолға алынған, ең сұранысқа ие түрі – биометрия.
Ақпараттық технологиялар саласының маманы, магистр Айдана Ғазизова:— Қазіргі уақытта ЖИ ретінде біз қолданып және түсініп жүрген технологиялар сенсорлық деп аталады. Мұндай алгоритм шешетін тапсырмалар тым күрделі емес. Мысалы, суреттегі бетті іздеу, сөйлеуді мәтінге айналдыру және бір тілден екінші тілге аудару. Бірақ ЖИ туралы ғылыми түсінік сенсорлық мүмкіндіктерге қарағанда әлдеқайда кең және өздігінен білім алу қабілетінде жатыр. Экономикада сенсорлық ЖИ тілді өңдеуде және дауыс синтезінде қолданылады. Бұл шешімдер тұтынушылардың үлкен ағыны бар салаларда әзірленуде, олардан деректер автоматтандырылып, сервистік талдау жүргізілуі керек. Бұл негізінен банктер, телекоммуникациялық компаниялар мен бөлшек сауда компаниялары, сондай-ақ мемлекеттік органдарда қолданылады. Цифрлық банкингте бізде кеңес беру жүйелері мен биометрикаға қатысты жобалары бар Kaspi банк бар, — дейді.
Ірі ойыншылар ғана емес, сонымен қатар әртүрлі қызмет салаларындағы салыстырмалы түрде шағын B2B компаниялары ЖИ саласындағы әзірлемелерге инвестиция салуда. Олардың мақсаты — процестерді автоматтандыру және оңтайландыру. MarketsandMarkets, озық технологияларды зерттеу агенттіктерінің бірі, жаһандық ЖИ нарығы өткен жылғы 87 миллиард доллардан 2026 жылға қарай 310 миллиард долларға дейін өседі, болжамды кезеңде жылына орта есеппен 40% өседі деген болжам айтады.
Beeline Қазақстандағы деректерді басқару жөніндегі директоры Андрей Остафичук:— Жасанды интеллект туралы барлығымыз айтқанменен, оның не екенін түсінетіндер аз, яғни нақты білімді мұғалім ғана біледі. Жақсы жағы – біз оны барлық жерде қолданамыз. ЖИ — бұл адамның қабілетін қайта құру әрекетінің бір түрі: біз алгоритмді адам жасайтын нәрсені әлдеқайда жақсырақ және тезірек жасауға үйретуіміз керек.
Сарапшы маман Beeline-да ЖИ-ды қолданудың мысалын былай келтіреді: «Маркетингте біз оны ұсыныстар жасау және өнімдерімізді жекелендіру үшін пайдаланамыз. Тұтынушыларға қызмет көрсетуде біз мәтіндік немесе дауыстық боттарды пайдаланамыз. Біз сондай-ақ бейне аналитика бағытын белсенді түрде дамытып жатырмыз. Менің ойымша, ЖИ мүмкіндіктерін мәтінмен, фотосуреттермен және бейнелермен жұмыс істеу үшін қолдану көптеген компаниялар ұстанған бағыт.
Компания ЖИ технологияларының үлкен деректерде үлгілерді табуын және адамның орнына жауапты болжауды үйренуін қамтамасыз етуге тырысады. Әдетте, машина адамдар күтпеген үлгілерді табады. Сондықтан, барлық ЖИ негізіндегі шешімдер процесс қайталанатын, массивті және табысқа жетудің нақты критерийлері болған кезде экономикалық тұрғыдан сұранысқа ие.
«GoDays» – жасанды интеллектіге негізделген, жұмыстағы күйзелісті анықтайтын және оның алдын алатын құрал. Ол адамның компьютердегі реакциясының өзгеруін бақылап, жанама әрекеттерді талдайды. Бұл тапсырмалардың жүктемесі мен күрделілігін өзгертуге, қызметкердің ерекше қабілетін табуға, өнімділікті арттыруға мүмкіндік береді. «GoDays» алты ай ішінде «Toyota JP», «Shell US», «Nike US & Spotify» компанияларымен, сондай-ақ Еуропа, Шығыс Азия және АҚШ-тағы 30-дан аса кәсіпорынмен жұмыс істеді. Тіпті «My Ventures» венчурлық қорынан 3 000 000 доллар инвестиция тартты.
Шетелдің алып компаниялары мен қорларынан қаншама млрд ақша тартқан бұл жүйенің қандай ерекшелігі бар? Ойланып қарасақ, әр адамның түрлі жағдайда қозғалыс тұрақтылығы бар. Жағдайға байланысты пернені басу тәсілі өзгереді. Отандастарымыз жасаған жүйеден адам туралы көп ақпарат аласыз. Мәселен, бүгін ұйқысы қанды ма, түскі үзілісте әріптестерінің бірімен ұрысып қалмады ма, күннің қай бөлігінде өзін жақсы сезінеді және т.б.
Осының бәрін білгенде «Бұл идея қайдан келді екен?» деген ойға шомасың. Ел таңғалған ерекше жобаның өмірге келуі де – өзгеше. Естігенде, көңіліміз түсіп, жүрегіміз ауырды. «Toyota» компаниясында жұмыс істегенімде, досым екеуміз алаяқтардың жолын кестік, олар көлік шамдарын ұрлап, соның кесірінен Ресейде автокөлік жинау құны 20 пайызға көтерілген еді. Содан кейін қызметімізде өстік. Алайда көп ұзамай досым өз-өзіне қол салды… Сараптама оның кәсіби тұрғыдан шаршағанын көрсетті. Жүктелген жұмыс пен қысымды көтере алмаған. Ол 3 ай бойы дұрыс тамақ ішпеді, ұйықтамады. Қайғылы оқиға орын алғанда, мейлінше көп адамды осы жағдайдан аман алып қалуға қолымнан келгеннің бәрін істеймін деп өзіме уәде бердім», деп ақтарылды «GoDays» стартапының негізін қалаған директоры Елнұр Қай. Ол досының басынан өткен жағдайдан кейін жұмыстағы күйзеліс туралы зерттеуді қолға алды. Алдымен тақырыпқа қатысты 55 ғылыми жұмысты оқыды. Оған осы ізденіс үстінде Берклидегі (АҚШ) Калифорния университетінің психология профессоры Кристина Маслахтың теориясы ерекше ұнаған. Ол пернетақтадағы пернені басу сипатының өзгеруінен адамның моральды-психологиялық жағдайын бағалауға болады деген болжам жасаған. Сосын стартаптың техникалық директоры Димаш Айтқали профессордың теориясын кодта қалай жүзеге асыруға болатынын зерттей бастаған. Содан плагинді белгілі бір кезеңдегі пернелерді басудағы өзгерістерді бақылайтын пернетақтамен біріктіру керек деген шешімге келген. Пернетақтаны неғұрлым ұзақ басса, соғұрлым жақсы, көп ақпарат жинауға болады. Кейін оны жасанды интеллект өңдеп, нәтижесін көрсетеді. Осының бәрін зерделеп алғаннан кейін, америкалық профессордан ғылыми еңбегін қолдану үшін рұқсат сұраған. Ол кісі келісім берген соң, барлығын реттеп, сынақтан өткізуді бастаған. Солай бәрі рет-ретімен жүзеге асып, адамзатқа ауадай қажет жоба қызметіне кірісіп кеткен. Тіпті Қазақстаннан бөлек, гипотезаны Португалияда да тексерген. Бұл туралы «GoDays» операциялық директоры Динара Өскенбаева: «Мінез-құлық ерекшеліктері ұлтқа байланысты емес екенін түсіндік. «GoDays» Қазақстанда да, Португалияда да жақсы нәтиже көрсетті. Қызметкерлеріміз арасында өнімді сынағанда, бір жігіттің үш айдан бұрынғы эмоционалды күйзелісін болжай алдық. Табысты кейстерден соң, бәрін цифрландыра бастадық. Командасында күйзеліске жақын қызметкер бар деген ақпаратпен бірге, басшы «GoDays»-тен оның жағдайын жақсарту жөнінде кеңес алады.
Цифрлық банкинг, бөлшек сауда және байланыс операторларынан басқа, жасанды интеллект медицинада да белсенді түрде қолданылады. Ең танымал қазақстандық medtech-стартапы Cerebra ишемиялық және геморрагиялық инсульттің автоматтандырылған диагностикасы үшін нейрорадиология саласындағы жасанды интеллектті пайдаланады.
Пандемия кезінде өкпенің патогенді 17 ауруын, соның ішінде пневмония, туберкулез, қатерлі ісік және COVID-19-ды жылдам және дәл анықтау үшін ЖИ негізіндегі PneumoNet платформасы әзірленді. Жүйені Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институты, Forus Data және Crystal Spring кіретін инновациялық консорциум әзірледі. Жобаның донорларының бірі Дүниежүзілік банк болды. Сонымен қатар, ЖИ саласында әртүрлі ғылыми-зерттеу институттары мен университеттер ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысады. 2019 жылы Назарбаев Университетінде Смарт жүйелер және жасанды интеллект институты (ISSAI) құрылды, ол негізінен тұрғындарға, бизнеске, ғылыми қоғамдастыққа және мемлекетке жасанды интеллект көмегімен цифрлық қызметтерді алу мүмкіндігін ЖИ дамытудың ұлттық экожүйесін ұсынуы керек.
ISSAI веб-сайтында команда 400 сағаттан асатын ең үлкен қазақ тілінде сөйлеу деректер жинағын жасағандығы көрсетілген. Деректер жинағы қазақ тілінде сөйлеуді танудың автоматтандырылған жүйесін әзірлеу үшін пайдаланылды. Бұл технология Siri және Alexa виртуалды көмекшілерінде, сондай-ақ ақылды үйлер немесе өздігінен жүретін көліктер сияқты дауыстық немесе мәтінді қолдайтын қолданбаларда қолданылады. Тілдік деректер жинағын Google, Kaspi Bank, Yandex, Beeline Қазақстан сияқты компаниялар жүктеген.
Кез келген жоғары технологиялық жоба үлкен бюджетті қажет етеді. Жасанды интеллектіні дамытуға мұндай соманы тек мемлекет пен квазимемлекеттік компаниялар ғана сала алады. НУ заңнамалық деңгейде еліміздегі ЖИ-ді дамыту бойынша жомарт қаржыландыруы, қажетті мамандары, соның ішінде экспаттары бар жетекші ұйым болып табылғанымен, ЖИ басқа университеттерде де жақсы әзірленуде: СДУ, ҚБТУ, Астана IT университеті, ҚазҰУ. Сонымен қатар, ғылыми-зерттеу институттарында да зерттеулер жүргізіледі.
