Түркістан қаласының тұрғындарының назарына ғарыш саласының дамуы және Қазақстанның ғарыш сапары жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Қазақстанның ғарышты игеруге бағытталған саясаты еліміздің бұл саладағы бәсекеге қабілетін арттырып, жаңа мамандықтың пайда болуына және сала жетістіктерін пайдалануға мүмкіндік береді. Қазір еліміздің бірқатар оқу орынында аэроғарыш саласының мамандары даярланып жатыр. Сондай-ақ елдегі ғарыш саласы бойынша нысандар мен жерүсті инфрақұрылымдары бірыңғай негізде ұйымдастырылған. Ғарыш саласын дамытудың барлық стратегиялық бағыттары бойынша кәсіпорындар құрылған. Бүгінге дейін ғарыш саласы бойынша кәсіпорындардың ғылыми және инженерлік құрамының білікті кадрлары қалыптасып, ғарыш техникасының арнайы конструкторлық-технологиялық бюросы жинақталған. 2005 жылы жарғылық капиталын 100 пайыз мемлекет өз мойнына алған «КазКосмос» ұлттық компаниясы құрылған еді. Компания 2007 жылы «Қазақстан ғарыш сапары» ҰК» акционерлік қоғамы болып қайта жасақталған. Сол кезден бері бұл компания елге қызмет етіп келеді. Жерді қашықтан зондтау, ғарыш технологиясын дамыту, шетелдік компаниялармен бірлескен жобалар әзірлеу қатарлы қызметтерді осы компания іске асырады. Мәселен, отандық жер серігі 2019 жылы ел аумағынан заңсыз қоқыс төгілген 9 628 орынды тапты. Одан бөлек, жыл сайын өрт шыққан жерлерді анықтап жатады.
Сонымен бірге ғарышты зерттеу мен ғарыш қызметін ұсыну саласымен тізе қоса ІТ саласының да дамып келе жатқанын атап өту керек. 2016 жылы алғаш рет «аэроғарыш өнеркәсібі» дейтін термин ресми мекемелердің атауларының қатарына кірді. Сол жылы Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі құрылса, қазір ол Цифрлық даму, қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі ретінде қызмет етіп келеді. Яғни, аэроғарыш саласы Қазақстан экономикасындағы маңызды салалардың қатарына қосылуда.
Қазақстандағы ғарыш саласының дамуы ғарыш кеңістігін игерумен байланысты болды. Елдегі аэроғарыш саласын бүгінде отандық спутниктер, жердегі ғарыштық байланыс жүйесі, спутниктерді құрастыру және Байқоңырда перспективалық жобаларды іске асырумен айналысатын кәсіпорындар құрайды. Бүгінгі таңда ғарыш кеңістігінен Жерді бақылау мен қадағалау бойынша инновациялық міндеттерді жүзеге асырумен «Қазғарыш» компаниясы, «Қазақстан Ғарыш Сапары» ұлттық компаниясы, Ұлттық ғарыштық зерттеулер мен технологиялар орталығы, Республикалық ғарыш байланысы орталығы және «Ғалам» кәсіпорны айналысады. Олар ғарыш жүйесін, жердегі инфрақұрылымдарды пайдалану мен құруды, жобалауды, алыс-жақын ғарыш кеңістігін зерттеуді жүзеге асырады.
Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының ғарыш саласын дамытудың 2029 жылға арналған тұжырымдамасын әзірленді. Қазіргі уақытта тұжырымдаманың жобасы бекіту барысында. Тұжырымдама ғарыш саласын дамытудың 5-6 жыл кезеңіне арналған пайымын, сондай-ақ мемлекеттік жоспарлау жүйесінің жоғары тұрған құжаттарында айқындалған мақсаттарға, міндеттер мен тәсілдерге қол жеткізуге (экспорттың өсуіне, импортты алмастыруға, инвестициялар тартуға, сондай-ақ экономиканың сабақтас салаларын дамытуға мультипликативтік әсер етуге) бағытталған тиісті саясатты іске асырудың негізгі қағидаттары мен тәсілдерін (оның ішінде «Байқоңыр» кешені бойынша) айқындауға және Біріккен Ұлттар Ұйымының тұрақты даму мақсаттары үшін (ғарыштық мониторинг нәтижелерін төтенше жағдайлардың алдын алу, климаттық, табиғи және техногендік өзгерістерді талдау, егінді, жер қойнауын, су ресурстарын бағалау үшін пайдалану) мүмкіндік береді.
Бұдан бөлек, «Smart Data Ukimet» ақпараттық жүйесіне қосылған жалпы саны – 8 мемлекеттік орган бойынша 58 ақпараттық жүйе, оның 37- 2019 жылы, 2020 жылы, 1 – 2021 жылы, 19 – 2022 жылы қосылған.
2022 жыл ішінде «Astana Hub» IT-стартаптардың халықаралық технопаркі» КҚ базасында «Techpreneurs» әр түрлі сатыдағы стартап-жобаларды дамытуда үздіксіз қолдау көрсету бағдарламалары, «Silkway Accelerator» акселерациялық бағдарламасы, «Scalerator» экспорттық акселераторы, Астана Хаб (Seed Money) қатысушыларын қаржыландыру бағдарламасы және басқа да бағдарламалар (Tech) іске асырылды Orda, Startup School, Beta Career, no-code School, Teenpreneurs, корпоративтік инновациялар, серіктестер ресурстары, R&D орталықтары Астана Хаб).
Атап айтқанда, 2022 жылы «Techpreneurs» бағдарламасына 141 стартап жоба қатысты. Бағдарлама аясында 9 воркшоп ұйымдастырылды, 591 консультация, 1732 трекшн кездесулер көрсетілді. Бағдарламаны іске асырудың барлық кезеңінде стартап-жобалармен 259 жаңа жұмыс орны ашылды. «Scalerator» экспорттық үдеткіш бағдарламасы бойынша 131 Қазақстандық IT компания қатысты. Бағдарламаға 41 стартап-жоба өтті, оның ішінде 35 стартап-жоба бағдарламаны сәтті аяқтады.
“Қазақстан-2050” стратегиясында елімізде толыққанды ғарыш саласын құру Республика экономикасын жаңғыртудың негізгі міндеттерінің бірі ретінде айқындалған болатын. Алдағы онжылдықта Қазақстан ғарыш қызметтері бойынша әлемдік нарықтағы салмағын арттыру жоспарланған. Елдегі ғарыш саласы бойынша нысандар мен жерүсті инфрақұрылымдары біріңғай негізде ұйымдастырылған. Ғарыш саласын дамытудың барлық стратегиялық бағыттары бойынша кәсіпорындар құрылған. Бүгінгі таңға дейін аталмыш сала бойынша кәсіпорындардың ғылыми және инженерлік құрамының білікті кадрлық ядросы қалыптастырылып, ғарыш техникасының арнайы конструкторлық-технологиялық бюросы жинақталған. Шет елдер мен Қазақстанның жетекші жоғары оқу орындарында Ғарыштық техника және технологиялар бойынша мамандар даярлануда.
Бүгінге дейін елдің қажеттіліктерін қанағаттандыру, ақпараттық қауіпсіздігін, сондай-ақ қызметтер импортын төмендетуді қамтамасыз ету мақсатында “Kazsat-2”, “Kazsat-3” байланыс спутнигінен және “KazEOSat-1”, “KazEOSat-2” жерді қашықтықтан зондтаудың екі спутнигінен орбиталық топтмалар құрылып, пайдалануға берілген болатын.
Елімізде әйгілі ғалымдар, профессорлар мен академиктер жұмыс істейтін үш ғылыми институтты біріктірген ұлттық ғарыштық зерттеулер мен технологиялар орталығы жұмыс істейді. Орталық астрофизика, жер ионосферасы және ЖҚЗ саласындағы ғылыми зерттеулердің дәстүрлі бағыттарын одан әрі дамытумен қатар, жаңа бағыт – Ғарыштық техника мен технологиялардың отандық үлгілерін әзірлеу бойынша табысты қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргізуде.
Қазіргі таңда “Ғарыш-Экология” ғылыми-зерттеу орталығы табысты жұмыс істеуде. Орталық “Байқоңыр” ғарыш айлағынан зымыран-тасығыштарды ұшырудың экологиялық мониторингін жүргізеді. Сондай-ақ, олардың қоршаған ортаға және Қазақстан халқының денсаулығына әсерін бақылауда ұстайды. Бұдан бөлек Алматы, Байқоңыр және Жезқазған қалаларында стационарлық зертханалар, сонымен қатар тасымалдағыш зымырандардан бөлінетін бөліктер құлаған аудандарда жұмыс істеу үшін жылжымалы зертханалар құрылған болатын. 2021 жылдан бастап 2025 жылға дейінгі аралықта “Ғарыштық және геоақпараттық технологиялар – жаһандық бәсекеге қабілеттіліктің жемісі” Еуразиялық технологиялық платформасы аясында ЖҚЗ деректері негізінде ғарыштық және геоақпараттық қызметтер көрсету бойынша ЕАЭО елдерінің кооперациялық жобасын іске асыру белгіленіп отыр.
Қазақстанда атақты ғалымдар жұмыс істейтін ғылыми институттарды біріктіретін ғарыштық зерттеулер мен технологиялардың ұлттық орталығы бар. Астрофизика мен Жер ионосферасы саласындағы ғылыми зерттеулердің дәстүрлі бағыттарын әрі қарай дамытумен қатар, орталық ғарыштық техниканың отандық үлгілерін әзірлеу бойынша қолданбалы зерттеулер жүргізеді.
Спутниктік навигацияға арналған дифференциалды станцияларды шығару ұйымдастырылды. «Ғарыш-экология» ғылыми-зерттеу орталығы Байқоңыр ғарыш айлағынан зымыран ұшырудың қоршаған ортаға және ғарыш айлағы аумағындағы азаматтардың денсаулығына әсеріне мұқият мониторинг жүргізеді.
Ресей, Украина, Франция, Германия, Қытай, Үндістан, Ұлыбритания, Израиль, Нидерланды, Швеция, Жапония, Оңтүстік Корея, Таиланд, Біріккен Араб Әмірліктері, Сауд Арабиясы, Канада елдерімен ғарышты игеру саласындағы ынтымақтастық кеңейе түсуде.
Республика үшін стратегиялық маңызы бар «Бәйтерек» зымыран кешенінің ресейлік-қазақстандық жобасы іске асырылуда, себебі ол Байқоңыр кешенінің сақталуын және одан әрі дамуын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, жобаның мақсаты – зымыран отынының улы компоненттерін қолданатын «Протон» зымыран тасығышын ұшыруды тоқтату және оны экологиялық бейтарап Ангара зымыранына ауыстыру.
