Қазақты өзге ұлттан өзгеше ететін екі нәрсе бар. Ол күмбірлеген күйі мен айтысы. Күй құдіретімен өнер әлемінде санасатын, тайталасатын, бәсекеге түсе алатын ешқандай музыкалық аспап жоқ. Қара домбыраны қолға алып шерте бастағанда күй күмбірі сары майдан қыл суырғандай баяулап бауырыңа кіріп, жүректі жайлап, алпыс екі тамырыңды босатып, бойыңды баурап рахат күйге ендіреді. Күмбірлеген күймен бірде жоғары көтеріліп аспанда қалқысаң, бірде төмендеп ылдиға түсіп перне қозғалысымен бірге көңіл шіркін күй шертеді. Құлақтарын бұрап нәшіне келтіріп алған соң құлақтан төмен орналасқан кіші тиекке көз жүгіртесің. Кіші тиекті шайтан тиек деп те атайды. Күй тартып болған соң дыбыс шығаратын ойыққа еріксіз көзің түсіп,домбыраның шанағын сипалап өтіп түймесін бір бұрап өтесіз. Түйме қатты болғанмен басып тұрған сәтіңізде басу айтқандай көңіліңді бір тоқтамға келтіргендей күйге ендіртеді. Ой тоқтатасың,түйін сөз өсы кезде пайда болады. Қара домбыраның басқа жұрт біле бермейтін құдіреті де қасиеті де осында жатыр.
Бүгін қазақ күй өнерінің дүлділі Дина Нұрпейісованың өмірі туралы “САҚ” киностудиясының түсірген “Дина Күй құдіреті” атты телехикаяның шығармашылық тобынмен өтетін кездесуге қатыстым. Домбыраны қадірлемейтін қазақ жоқ. Соның бірі сияқты мен мектеп қабырғасында Дина күйлерін тыңдап өстім. Дина тек Құрмағазының “Қайран шешем”,Дәулеткерейдің “Қосалқасын” керемет орындаушысы ғана емес “Тойбастар”, “Ана бұйрығы”, “Жеңіс”, “Көкөніс”, “Делегат”, “Сауыншы” күйлері кеңес дәуірінде дүниеге келген. Дина ұзатыларда өзінің еншісіне берілген қарақасқаға арнап “Қарақасқа” күйін шығарған. Қыз ғұмырмен қоштасуды осылайша қара домбыраның қос ішегімен жеткізген. Дала философиясын, дәстүрімізді ұрпаққа мирас етіп қалдырған. Дина күйлерін қазақ біткен аудиотаспалардан білеміз. Заманына сай қақпайлап кеңес дәуірі кеңінен көсілуіне мүмкіндік бермеген болар деп пайымдаймын. Басы қасында болмасақ та күйлерді тыңдап өстік. Күй көп адамның сырласы, қара домбыра мүңдасы.
Дина “Әсем қоңырды” шерткенде саусақтарында ерекше салмақ, тазалық, көңілдің дірілі, кеңдік, дала кербездігі, еркіндікке талпынған бұлқыныс ырғақтары сезілетін. Күй құдіреті осы болар.Ұрпаққа деген ұлттық тәрбиенің, ұлттық болмыстың тамыры домбыраның күмбірінде,күйдің құдіретінде жатыр.
Қалыйма ЖАНТӨРЕҚЫЗЫ,
«Amanat» партиясы Түркістан облыстық филиалы төрағасының орынбасары
