Бәйдібек ауданының орталығы Шаян ауылындағы сәулет-көркем музейінің ғимараты көне жәдігер болып табылады. Оны ғалымдар он тоғызыншы ғасырдың сәулет өнеріне жатқызады.
Ол әуел баста орта діни білім беретін шағын оқу орны болған. Іргетасы 1845 жылы қаланған деген дерек бар. Кейіннен білім алушылар қатары көбейген сайын ғимарат тарлық етіп, үлкен ғимарат салу ісі қолға алынады. Өңірімізге діни білім мен ілімді таратушы Қосым ишанның ұрпақтары Сейдахметовтер отбасының бастамасымен 1883 жылы жаңа мешіт-медресенің құрылысы басталады.
Мешіт-медресе құрылысының басы-қасында Мақсұм Сейдахметұлы (көпшіліктің құрметпен атаған есімі Аппақ ишан) жүреді. Мешіт-медресе кейін Аппақ ишан есімімен аталады. Мұнда бір мезгілде 150-ге жуық шәкірт білім алған. 1926 жылға дейін сонау Қарқаралыдан, Атбасардан, Жетісу, Іле, Шу өңірлерінен және Талас, Сарысу, Сыр бойынан шәкірттер келіп оқыған. 1926-1927 жылдар аралығында мешіт-медреселерге тексеру жүргізіледі. Сонда Сейдахметовтер отбасы қудаланып, қуғын-сүргінге ұшырайды.
1934-1937 жылдары бұл ғимарат жәй мектеп болып ашылып, онда балалар білім алған. Мектеп кейін басқа жаққа көшіріледі де, тарихи ескерткіш бірнеше жыл қараусыз қалады. 1950 жылы онда ауданның бірнеше мекемелері келіп орналасады. 1961 жылы аудан тарағаннан кейін тарихи жәдігер тағы да қараусыз қалады.
1970 жылы мәдени-тарихи ескерткіштерді қорғау жөнінде заң шығады. Соған сәйкес тарихи ескерткіш, мешіт-медресе мемлекет қарауына өтеді. Араға бес жыл салып, яғни 1975 жылы Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің қаулысымен қайта қалпына келтіру жұмыстары басталады. Тарихи ескерткіштің сақталып қалуына сол кездегі Қазақ КСР Мәдениет министрінің орынбасары міндетін атқарған Өзбекәлі Жәнібеков зор ықпал етеді. Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 1981 жылдың 31 желтоқсанындағы қаулысымен Шаян мешіт-медресе тарихи сәулет кешені «Қазақ халқының ұлттық қолөнері кілем және кілемнен жасалған бұйымдар музейі» болып ашылып, 1982 жылдың қаңтар айынан музей өз жұмысын бастайды. Ғимарат 29 бөлме, 1 мешіт, 1 дәрісханадан тұрады.
Бүгінде музей XIX ғасырдың соңындағы сәулетті ескерткіштердің бірі ретінде Қазақстанның киелі жерлері географиясына енгізілген. Ерекше сәулетімен көз тартатын тарихи ескерткішті өз елімізден ғана емес, шетелдерден де келіп тамашалаушылар көп.
Бақытжан БАЙСАРЫ,
Бәйдібек аудандық сәулет-көркем музейінің директоры
