Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Egemen Qazaqstan» газетіне берген сұхбатында 2029 жылға қарай ұлттық экономиканың көлемін екі есе арттырып, 450 миллиард долларға жеткізу көзделгені туралы айтты.
«Әрине, бұл – жетуге болатын меже. Халықаралық валюта қорының сарапшылары 2023 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанның Ішкі жалпы өнімі қазіргі бағамен есептегенде 259 миллиард доллардан асады, яғни 2022 жылмен салыстырғанда 15 пайызға артады деп бағалап отыр. Бұл – Орталық Азиядағы ең жоғары ақшалай өсім. Жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнім де өсіп келеді. Бұған қатысты болжамды көрсеткіш былтыр 13 мың долларға жуықтады.
Оның жыл сайынғы өсімі 1,6 мың доллар болады деп бағаланып отыр. Халықаралық валюта қорының болжамына сәйкес, 2028 жылға қарай бұл көрсеткіш отыз пайыздан да көбірек артып, 16,8 мың долларға жетеді. Шын мәнінде, мен үшін макроэкономикалық көрсеткіштер соншалықты маңызды емес, азаматтардың тұрмыс сапасының іс жүзінде жақсаруы одан әлдеқайда маңыздырақ», деді Мемлекет басшысы.
Президент Үкімет экономиканы басқарудың тың тәсілдерін қолдана алса, жаңа айтылған жақсы болжамдар ақиқатқа айналатынын айтты.
«Біріншіден, еліміздің өркендеуіне жол ашатын бірқатар нақты міндетті шешу қажет. Сондай міндеттің бірі – ауқымды өнеркәсіп жобаларын жүзеге асыру. Қыркүйектегі Жолдауда Үкіметке мұндай жобаларды анықтау және Инфрақұрылымды дамыту жоспарын әзірлеу туралы тапсырма берілді. Бұл жобалар ірі бизнес өкілдерімен, институционалды инвесторлармен және сарапшылармен бірге пысықталып, нақты жұмыс атқарылып жатыр.
Тағы бір маңызды міндет – инвестиция тарту. Бұл міндетті орындауға жекешелендіру және активтерді қайтару науқандары да септігін тигізеді. Қомақты инвестиция болса, экономика қарқыны үдейе түседі және жаңа мүмкіндіктер пайда болады. Осы орайда мен жақында Инвестиция штабын құру туралы Жарлыққа қол қойдым. Бұл штабқа еліміздегі инвестициялық ахуалды жақсарту және инвестициялық жобаларды сапалы жүзеге асыру үшін ауқымды өкілеттік берілген.
Екінші бағыттағы жұмыс экономиканың барлық саласына қатысты «ойын тәртібін» белгілейтін жүйелі реформаларды жүзеге асыру шараларын қамтиды. Менің тапсырмаммен Үкімет мемлекет пен бизнестің қарым-қатынасын қайта қарауға мүмкіндік беретін жаңа Салық кодексін әзірлеп жатыр. Салық жүйесін жетілдіргенде тек төлем жинау тәсілімен шектеліп қалмау өте маңызды. Бір жағынан, инвесторларға қолайлы жағдай жасау керек. Екінші жағынан, бюджет кірісінің азайып кетпеуіне мән берген жөн. Яғни таразы басын тең ұстау қажет.
Жаңа Бюджет кодексі де – өте маңызды құжаттың бірі. Біз «қазына қаражатына» деген көзқарасымызды өзгертіп, оны тиімді, жөнімен әрі үнемдеп жұмсауға тиіспіз. Бұл ретте мемлекеттік сатып алу ісін және мемлекет пен жеке сектордың серіктестігін реттейтін жаңа заңдар елеулі рөл атқарады. Осы құжаттар мемлекеттік сатып алу ісінің ашық болуын да қамтамасыз етеді. Сондай-ақ экономиканы дамытуға қажетті қаражат қорын қалыптастыруға септігін тигізеді», деді Президент.
Бұдан соң ол квазимемлекеттік сектордың тиімділігін арттыруға көп көңіл бөлу қажет екенін айтты.
«Мына мәселеге назар аударғым келеді. Әлемдегі экономикалық ахуал біздің елге де салқынын тигізетіні сөзсіз. Алайда кез келген қиындық жаңа мүмкіндікке жол ашады. Үкіметтің жел қайдан соқса да желкенді өзіне оңтайлы бұра алатындай, жан-жақты ойластырған жоспары болуға тиіс. Экономиканың өсімін ынталандыру шаралары мен құрылымдық реформалар қатар жүруі керек. Нақтырақ айтсақ, кәсіпкерлік пен бәсекені дамыту, жекеменшікті қорғау, әділ сот төрелігі болуы өте маңызды. Сонда ғана көздеген мақсаттарымыздың бәріне қол жеткізіп, белгіленген мерзімде ұлттық экономика көлемін екі есе ұлғайта аламыз», деді Президент.
Мемлекет басшысының көлемді сұхбатының екі тарауы отандық экономикаға қатысты екенін баса айтып өткен жөн.
Президент Үкіметтің қолына барлық қажетті құралдар мен өкілеттілік берілгенін және Үкіметке сенетінін айтты.
Мұнайдың құбылып тұратын бағасы біздің экономикалық өсімнің драйвері саналатыны өте қауіпті, әрі бұл – уақытша дүние. Отандық экономиканы фундаменталды өсірудің екі тетігі ғана бар. Президент оларды нақты біліп отыр. Біріншісі – өндірісті көбейту. Зауыт көбейген сайын, біз мұнайға деген тәуелділіктен алыстай бастаймыз. Екіншісі – сол зауытты салуға келетін, жаңа технологиясы мен ақшасын әкелетін инвестор. Осы екі тетік қосарлана жүреді.
«Инвестиция штабын құру туралы Жарлыққа қол қойдым. Бұл штабқа еліміздегі инвестициялық ахуалды жақсарту және инвестициялық жобаларды сапалы жүзеге асыру үшін ауқымды өкілеттік берілген», деп түсіндірді Мемлекет басшысы.
Бастысы, инвестициялардың қорғалуына берілетін мемлекеттік кепілдік. Ол үшін еліміз рейдерлікті түп-тамырымен жояды. Екіншісі – түсінікті және қолайлы заңнама. Ол – Салық кодексінің жаңаруы, инвесторларды қорғау мен қолдауға арналған баптардың бірнеше заңға толықтыру ретінде енгізілуі. Осы екі өзгеріс бар және Қазақстанның «ВВВ» деңгейіндегі суверенді инвестициялық рейтингі бар, Астанада Британ құқығымен жұмыс істейтін халықаралық арбитражды сот бар, барлығын қоссақ, Қазақстан 2024 жылы Еуразия құрлығы бойынша инвестиция салуға ең қолайлы ТОП-10 елдің қатарына кіретіні сөзсіз. Біздің меже – биыл 50 миллиард доллар инвестиция тарту. Осыны іске асыру – басты мақсат.
Президент біздің биылғы экономикалық стратегиямызды мына пікірімен нақты түсіндірді: «Әлемдегі экономикалық ахуал біздің елге де салқынын тигізетіні сөзсіз. Алайда кез келген қиындық жаңа мүмкіндікке жол ашады. Үкіметтің жел қайдан соқса да, желкенді өзіне оңтайлы бұра алатындай, жан-жақты ойластырған жоспары болуға тиіс. Экономиканың өсімін ынталандыру шаралары мен құрылымдық реформалар қатар жүруі керек. Нақтырақ айтсақ, кәсіпкерлік пен бәсекені дамыту, жекеменшікті қорғау, әділ сот төрелігі болуы өте маңызды. Сонда ғана көздеген мақсаттарымыздың бәріне қол жеткізіп, белгіленген мерзімде ұлттық экономика көлемін екі есе ұлғайта аламыз».
«Kazakh Invest» ҰК» АҚ деректеріне сүйенсек, 2023 жылы Қазақстан өңдеу өнеркәсібіне инвестиция тартуда айтарлықтай серпін болды. Атап айтқанда, осы салаға салынған инвестиция өткен жылғы жалпы инвестицияның 20% құрады, бұл бұрынғы 10% шектен айтарлықтай жоғары.
2023 жылы Мемлекет басшысы 2029 жылға қарай тартылған инвестиция көлемін 150 миллиард долларға жеткізу міндетін қойды. 2005 жылдан 2023 жылдың қыркүйегіне дейін Қазақстанға жалпы ТШИ ағыны $402,7 млрд болды. 2017-2022 жылдар аралығындағы тікелей шетелдік инвестицияның динамикасына қарасақ, осы кезеңдегі ТШИ жалпы көлемі $138 031 млрд болды. Осыған сәйкес, сарапшылардың пікірінше, алдағы 6 жылда 150 миллиард доллар тарту қиынға соқпайды.
Өткен жылдың соңында Е-qazyna.kz платформасында электрондық аукцион сәтті өткеннен кейін еліміздің тау-кен өнеркәсібі әлемдегі ең ірі компаниялардың назарына ілікті. Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің хабарлауынша, бұл тарихи сәт елдің өсіп келе жатқан тартымдылығын арттыра түсті. Сәйкесінше қазіргі уақытта «Riotinto» (Аустралия, Ұлыбритания), «Fortescue» (Аустралия), «Kratos Resources» (Ұлыбритания), «Cove Capital» (АҚШ), «Eczacibasi Holding» (Түркия), «Қазақмыс корпорациясы» (Қазақстан), «ERG Exploration» (Қазақстан), NGK «Қазгеология» (Қазақстан) және басқа да алпауыт компаниялардың назары түсті.
«Rio Tinto Group» – аустралиялық-британдық концерн, әлемдегі үшінші ірі трансұлттық тау-кен металлургиялық компаниясы. «Fortescue Metals Group» – аустралиялық темір рудасын өндіруші компания және өндірістік қуаты бойынша әлемнің төртінші ірі темір рудасын өндіруші. «Rio Tinto Group» және «Fortescue Metals Group» сияқты тау-кен компанияларының нарықтық капиталдануы 180 миллиард доллардан асады.
«45 жер қойнауы учаскесінде қатты пайдалы қазбаларды барлау құқығын алуға бағытталған аукцион 2,5 миллиард теңгеге жуық қолтаңба бонусымен аяқталды, бұл стратегиялық маңызды аумақтарға қызығушылықтың жоғары екендігін көрсетеді. Шетелдік ірі компаниялардың қатысуы олардың жаһандық бәсекелестікке деген ұмтылысын көрсетіп қана қоймайды, сонымен қатар аймақтағы барлау құқығы үшін күрестегі үлесті арттырады», деп хабарлады министрлік.
Мемлекет басшысы Жолдауда Үкімет алдына 2026 жылға қарай зерттелетін аумақты 2,2 миллион шаршы шақырымға дейін ұлғайту жөнінде міндеттер қойған еді. Бұл биік бастамалар елдің экономикалық дамуына айтарлықтай ықпал етеді. Геологиялық барлауды кеңейту ел үшін ресурстарды өндіруде, жұмыс орындарын құруда, отандық және шетелдік инвестицияларды ынталандыруда жаңа перспективалар ашады.
Әлемдік нарыққа ірі ойыншылардың сәтті тартылуы Қазақстанның әлемдік аренадағы беделі артып келе жатқанын көрсетеді және шетелдік инвестициялардың келуіне ықпал етеді.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Сауда және даму жөніндегі конференциясының (ЮНКТАД) есебіне сүйенсек, Қазақстанға салынған соңғы 20 жылдағы таза тікелей шетелдік инвестиция (ТШИ) 83%-ға өсіп, 6,1 млрд долларға жеткен. Қазақстан ең ірі 50 елдің қатарына кіреді. ТШИ ағыны бойынша дүние жүзіндегі транзиттік экономикалар арасында, посткеңестік кеңістіктегі 15 ел және теңізге шығаытн мүмкіндігі жоқ 32 дамушы ел арасында көшбасшыға айналды. Сондықтан сарапшылар Қазақстанның өз позициясын сақтап қалуға және жақсартуға толық мүмкіндігі бар екенін айтады.
Ерлан Өтелов,
Еңбек ардагері
Сарыағаш ауданының тұрғыны
