Кез келген мемлекет өзінің дін саласындағы саясатын тарихи, мәдени, экономикалық және басқа да факторларын ескере отырып белгілейді. Мемлекеттік саясатты орнықтырудың нысандары – белгілі бір діндерге мемлекеттік мәртебе беру түрі, белгілі бір конфессиялармен келіссөздер жасау түрі, діни бірлестіктердің мәртебесіне байланысты заңнамада арнайы нормалардың бекітілуінен бастап, барлық діни бірлестіктерге либеральды көзқараспен қарауды формалды түрде жариялау түріне дейін әр түрлі болуы мүмкін.
Осы ретте, Түркістан облысының тұрғындарының назарына Түркістан облысы дін істері басқармасының «Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ теолог маманы Д.Зиябектің “Құдайы ас, жеті шелпек және шариғат үкімі” атты мақаласын ұсынамыз.
Қазақ халқының тұрмыс-салты мен дәстүрлерінде қайтыс болған кісінің артынан жасалатын амалдар ерекше орын алады. Солардың бірі – құдайы ас беру мен жеті шелпек тарату дәстүрі. Бұл амалдар халық арасында кең таралғанымен, олардың шариғаттағы орны туралы түрлі пікірлер бар. Бұл мақалада осы мәселеге тоқталып, шариғат тұрғысынан баға беруге тырысамыз.
Құдайы ас деген не? Құдайы ас – қайтыс болған адамның жетісі, қырқы, жылы сынды күндерде немесе кез келген уақытта оның рухына арналып берілетін ас. Жақындары мен көршілер, туыстар жиналып, Құран оқылады, дұға жасалады.
Халықтық түсінік: Қазақ халқы бұл амалды марқұмның сауабы үшін, артында қалғандардың бірлігін сақтау және марқұмды еске алу ниетімен жасайды.
Шариғаттағы үкімі: Ислам шариғаты бойынша, марқұм үшін дұға жасау, Құран оқу, садақа беру – құптарлық, сауапты амал. Алайда, бұл амалдар риядан, ысыраптан, бәсекелестіктен таза болуы керек. Яғни, ас беру мәжбүрлікке, даңғаза тойға айналмауы тиіс.
Жеті шелпек деген не? Жеті шелпек – бейсенбі және жұма күндері немесе басқа арнайы күндерде, көбінесе жетісі, қырқы, жылы секілді кезеңдерде пісірілетін тағам. Ол таратылып, марқұмға бағышталады.
Қазақ дінмен дәстүді ұштастырған халық болып есептеледі. Исламдағы үлкен кітаптарда садақа мен зекетті алушының мұхтаждығына қарай берген дұрыс болып саналады. Қазақ даласы қаншама ашаршылықты басынан өткеріп, бір үзім нанға мұхтаж болған замандар аз емес. Осы сәтте елдің мұхтаждығы аста болса, оларға жеті шелпек тарату садақаның ең абзал түрі болды. Бұл тағам тек жанұяда ғана емес, көршілерге, жетім-жесірлерге, мұқтаж жандарға таратылып, қоғамдық байланысты нығайтады.
Шариғаттағы үкімі: Шариғатта марқұм үшін садақа жасау, яғни ас тарату, Құран оқу – дұрыс. Бірақ жеті шелпек түрінде белгіленген діни талап жоқ. Бұл – жергілікті дәстүр, егер оған ысырап пен ширк ниеті араласпаса, мәкруһ емес. Алайда, «жеті шелпек міндет», «жасамаса, күнә» деген сенімге салудан аулақ болу қажет тіпті бұл нәрсе діни жаңалық болып саналады. Бірақ, егер жеті шелпек немесе құдайы ас салт ретінде, адамдарды жинап, дұға жасап, садақа беру ниетімен жасалса – рұқсат етіледі. Яғни, ниет пен орындалу мақсаты маңызды.
Қазақтың жеті шелпек пен құдайы ас дәстүрлерінің шариғатқа сай жағы да, қайшы тұсы да бар. Ең бастысы – амалдың негізінде дұрыс ниет пен шариғатқа сәйкес келетін әрекет болу керек. Шариғатта парыз немесе уәжіп етілмеген дүниені міндеттеу – діндегі жаңашылдыққа апарады. Сондықтан әрбір мұсылман осы амалдарды орындай отырып, шариғат өлшемдерін ескергені жөн.
Түркістан облысында бүгінде 752 мешіт елге қызмет етіп жатыр. Сонымен қатар өңірде 6 діни конфессияға енетін жалпы 784 діни бірлестік жұмыс істейді. Олардың қатарында исламдық емес бағыттағы 30 жергілікті діни бірлестіктер мен оның 2 филиалы бар.
Қазіргі уақытта 130-дан астам этнос пен 18 конфессия өкілдері Қазақстанда татулық пен келісімде өмір сүруде. Конфессияаралық келісім саласындағы қазақстандық тәжірибе көп жағдайда бірегей. Республикада дәстүрлі діни бірлестіктерден (ислам және христиан) бастап елде бұрын болмаған жаңа діни нанымға дейінгі діни бірлестіктердің кең ауқымы бар. Түрлі көзқарастардың, дәстүрлер мен мәдениеттердің сан алуан болғанына қарамастан, Қазақстан діни тұрғыдағы қақтығыстар туындамайтын мемлекет болып қалады. Қоғамдағы тұрақтылықтың қамтамасыз етілуі, Қазақстандағы діни дәстүрлердің жаңғыруы мен дамуы, діни сенім бостандығын қамтамасыз етуге, қоғамдық келісім мен қоғамдағы тұрақтылықты сақтауға бағытталған салмақты әрі сындарлы мемлекеттік саясаттың нәтижесі болып табылады. 2019 жылғы әлеуметтік сауалнамалардың деректері көрсеткендей, респонденттердің 76 %-ы елдегі діни ахуалды «қолайлы», «тұрақты» деп бағалайды. Дінаралық қатынастар саласындағы мемлекеттік саясатты азаматтардың 89 %-дан астамы қолдайды.
Бұл көрсеткіштер дін саласында мемлекет қабылдап жатқан шаралардың діни ахуалдың тұрақтануына ықпал ететін және қоғамда кеңінен қолдау табатын шаралар ретіндегі тиімділігі мен нәтижелілігін айғақтайды. Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады деп көрсетілген, өзінің дін саласындағы саясатын мемлекет бүгінде соған сәйкес іске асырады.
Бұған біздің елімізде қолға алынып, іске асырылып отырған дін саласындағы саясат нақты мысал бола алады десем артық айтқандық болмас. Әрине, бұл бүгінгі таңда еліміздің дін саласында ешқандай мәселе жоқ деген сөз емес. Өкінішке орай, жекелеген діни бірлестіктер тарапынан еліміздің заңнама талаптарын сақтамауы, діндар азаматтардың өз ұстанымдарын мемлекеттің зайырлы қағидаттарына қарсы қоюы, діндар топтардың арасында радикалдық көзқарастағы ұстанымның белең алуы тәрізді келеңсіз көріністер орын алуда. Десек те, барлық деңгейдегі мемлекеттік органдардың қоғамдық ұйымдармен, діни бірлестіктермен бірлесе жүргізіп отырған жұмыстарының нәтижесінде мұндай келеңсіздіктер пәрменді еңсеріліп отырғаны туралы толық сеніммен айтуға әбден болады.
