Түркістан қаласының тұрғындарының назарына Қазақстандағы діни ахуал және діндегі саясат жөнінде мәліметтерді ұсынамыз.
Бүгінгі таңда Қазақстандағы діни ахуал күрделі, әрі үнемі даму үстінде, өйткені халықтың өсіп келе жатқан діни танымы, шетелдік діни миссиялардың үгіт-насихат қызметі және қоғам өмірінің діни саласын реттейтін ұлттық заңнаманың ерекшеліктері әртүрлі жағымды да, жағымсыз да салдарға алып келеді. Халықтың діни сауаттылығы деңгейінің төмендігімен, елдің дінге сенушілер мен атеистік ұстанымдағы азаматтары арасындағы құндылық бағдарларындағы алшақтығымен, сондай-ақ түрлі конфессиялар пайдаланатын діни идеяларды тарату тәсілдерінің әртектілігімен байланысты бірқатар мәселелер орын алуда. Аталған мәселелер халықтың діни бағдарлану деңгейін, түрлі конфессиялар мен діни ағымдар өкілдері арасындағы қатынастардың жай-күйін, Қазақстандағы төзімділік пен конфессияаралық келісім деңгейін айқындау үшін діни ахуалға мониторинг жүргізудің маңыздылығын білдіреді. Осы орайда, елдегі қалыптасқан діни ахуал өте күрделі, оны реттеп, жүзеге асырушы мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігі жоғары деген гипотезаны ұсынып, оны эмпирикалық зерттеу әдістерімен қоғамдық пікірді зерделеп, нәтижесінде оны жүзеге асырушы мемлекеттік органдар қызметіне оң баға анықталып, елдегі діни ахуал тұрақты әрі қолайлы екені дәлелденді. Мақалада Қазақстандағы діни ахуалды зерделеудің кейбір нәтижелері қамтылған.
Дін өркениеттер тарихында мемлекетпен қатар өмір сүріп, қоғамда әлеуметтік тұрғыдан ұйымдастырушы функцияны атқаратын маңызды институт болып табылады. Францияның атақты әлеуметтанушысы, философ ғалымы Э. Дюркгейм дінді кез келген қоғамның құрылымдық элементі деп есептеген. Қазіргі уақытта діннің дүниетаным жүйесі мен өмір салты ретіндегі рөлі артып, азаматтардың қоғамның рухани өмірінің діни құрамдас бөлігіне деген қызығушылығының өсуі байқалады. Ал халықтың діни санасының жандануы әлеуметтік-саяси және рухани тұрғыда қоғамды топтастырушы фактор болып табылады. ХХ ғасырда орын алған тарихи оқиғалардың нәтижесінде қалыптасқан көпэтникалық және көпконфессиялық қоғамда ішкі тұрақтылықты қамтамасыз ету Қазақстанның мемлекеттік саясатының басым бағыттарының бірі болатын. Бұл салада дінаралық келісім мен үнқатысудың алаңына айналған Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі түрлі конфессиялар арасындағы өзара ықпалдасудың жалпыәлемдік үдерісіне оң ықпалын тигізді. Қоғамдағы толеранттылық, дінаралық үнқатысу мен өзара түсіністік Тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік дамуының ұйымдастырушы күші мен негізі болып табылады. 2018 жылы өткен Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының VI съезінде Елбасы Н. Назарбаев: «Дін мәдениет пен әлеуметтік қатынастарды қалыптастыратын негізгі күш болып табылады. Қазір әлем діндер мен оның жалпыға танылған көшбасшыларының рөлі айқындаушы мәнге ие болатын сапалы жаңа өлшемге аяқ басты» – деп атап өтеді. Дін қоғамдық даму мен қазақстандық қоғамның тұрақтылығын сақтауда маңызды рөл атқара бастады. Бұл мемлекеттен діни бірлестіктермен бірдей қарым-қатынас орнатуды талап етті, мемлекеттік-конфессиялық қатынастар Қазақстан Республикасы үшін аса маңызды салалар қатарына енді. Ал ғылыми тұрғыда жалпы республика аумағындағы діни ахуалдың негізгі үдерістері мен бағыттарын, елдегі мемлекет пен конфессиялық қарым-қатынастарды зерттеп жүрген ғалымдар қатарына Е.Бурова, Н.Сейтахметова., Б.Сатершинов., Ғ.Есім., А.Г.Косиченко., Қ.Затов., Қ.Борбасова, Ш.Рысбекова., Е. Байдаров., М.Ю. Онучко., Д.А.Сихимбаева және т.б жатқызуға болады. Ғылыми зерттеулердің жан-жақтылығы діни саясаттың маңызды бөлігі болып табылатын мемлекеттік-конфессиялық қатынастардың әр кезеңде өзекті болғандығын көрсетеді.
Ал бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігіне қарасты Дін істері комитетінің ақпараты бойынша елімізде 18 конфессия атынан өкілдік ететін ресми тіркелген 3818 діни бірлестік бар. Алайда, қоғамда діннің рөлінің артуымен бірге халықтың кейбір бөлігінің діни өмірінің жағымсыз жақтары да көрініс таба бастады. Дінге деген қызығушылықтың өсуімен қатар қоғам экстремизм мен терроризмге байланысты сын-қатерлерге тап болды. Еліміздің дін саласындағы болып жатқан процестер қазақстандықтардың назарындағы негізгі объектілердің біріне айналды. Бұған себеп ретінде қоғамдағы діндарлыққа және діни экстремизм мен терроризмге қарсы мемлекет тарапынан жүзеге асырылып жатқан шараларды атауға болады. Осы орайда дін саласындағы мемлекеттік саясатқа қатысты қоғамдық пікірді зерделеу, соның нәтижесінде қоғамдық қолдаудың деңгейін анықтау мемлекеттің осы салада тиімді саяси шешімдер қабылдауға септігін тигізеді. Зерттеудің мақсаты – дін саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын іске асырудағы тиісті мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігі туралы қоғамдық пікірді зерделеу. Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келесідей міндеттер белгіленеді: 1) қазіргі уақыттағы қоғамда қалыптасқан діни ахуалдан азаматтардың хабардар болу деңгейін анықтау; 2) дін саласындағы мемлекеттік саясатты және мемлекеттік құрылыстың зайырлы қағидаттарын қоғамдық қолдауды зерделеу; 3) Діни саладағы тиісті мемлекеттік органдардың қызметіне сенім білдіру дәрежесін айқындау. Қазақстанның дін саласындағы мемлекеттік саясаттың басым міндеттері мемлекеттік конфессиялық және конфессияаралық қатынастарды реттеу, сондай-ақ мемлекеттің зайырлы қағидаларын нығайту болып табылады. Бүгінгі таңда Қазақстан қоғамында дін мен діни ұйымдардың беделінің біртіндеп артуы, іс жүзінде барлық конфессиялардың әлеуметтік саладағы қызметінің жандануы байқалады. Діни ұйымдар кең ауқымды әлеуметтік мәселелерді, әсіресе қоғамдық өмірдің зайырлы салаларындағы мәселелерді шешуге қатысуға көбірек ықылас танытуда. Діни фактор халықтың түрлі топтарының этномәдени сәйкестендірілуінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Осы үрдістерді ескере отырып, елдегі діни ахуалды зерттеу барынша өзектілік пен практикалық маңыздылыққа ие. Осыған орай, елдегі діни ахуалға, жалпы алғанда дін саласындағы мемлекеттік саясатты қазақстандықтардың бағалау деңгейін анықтау үшін әлеуметтанулық зерттеу жүргізілді. Ең алдымен мемлекеттің дін саласындағы саясатын жүзеге асыруда өкілетті мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін халық тарапынан бағалануы туралы қоғамдық пікірді зерделеу үшін азаматтардың діни сипаттағы мәселелерге қаншалықты қызығушылық танытатынын және мемлекеттің осы саладағы қызметі туралы қаншалықты түсініктері бар екенін түсінген жөн. Сондықтан респонденттерден елдегі қазіргі діни ахуалдан қаншалықты хабардар екендігі жайында сұралды. «Мені бұл сала қызықтырмайды» және «менде діни ахуал туралы ақпарат жоқ, өйткені менде уақыт жоқ» жауаптарының жиынтығы бойынша респонденттердің үлесі – 32% құрайды. Сұралғандардың үштен бірінен көбі (36,8%) елдегі діни ахуал жайында ақпараты жоқ, дегенмен жалпы түсінігі бар екенін хабарлады. Сауалнамаға қатысқандардың төрттен бір бөлігі БАҚ арқылы қоғамдық маңызы бар мәселелерді белсенді түрде бақылауына байланысты өздерін діни саладағы қазіргі жағдай туралы жақсы хабардар деп санайды. Сондықтан сұралған 62,8% респондеттерді діни ахуалдан хабары бар азаматтар деп санауға болады. Ал сауалнамаға қатысушылардың 5,2% жауап беруге қиналды, оларды респонденттердің діни ахуал туралы ақпараты жоқ бөлігіне жатқызуға болады.
