Түркістан облысының тұрғындарының назарына еліміздегі дін саласындағы мемлекеттік саясаттың принциптерін ұсынамыз. Кез келген мемлекет өзінің дін саласындағы саясатын тарихи, мәдени, экономикалық және басқа да факторларын ескере отырып белгілейді. Мемлекеттік саясатты орнықтырудың нысандары – белгілі бір діндерге мемлекеттік мәртебе беру түрі, белгілі бір конфессиялармен келіссөздер жасау түрі, діни бірлестіктердің мәртебесіне байланысты заңнамада арнайы нормалардың бекітілуінен бастап, барлық діни бірлестіктерге либеральды көзқараспен қарауды формалды түрде жариялау түріне дейін әр түрлі болуы мүмкін. Шетелдердің дін саласындағы мемлекеттік саясатын талдайтын болсақ, олар заңдарды қабылдаумен ғана шектеліп қоймайды. Оларда бірнеше кофессиялармен конкордат немесе келісім-шарттардың жасалуы секілді дінге идеологиялық тұрғыда қарауды жүзеге асырудың арнайы технологиялары бар. 1998 жылы АҚШ-та «Religious Persecution Act» заңының қабылдануын да осындай жайттар қатарына жатқызуға болады. Зайырлы режимдегі шет елдер заңдамаларын талдайтын болсақ, олардың діни бірлестіктермен қарым-қатынас мәселесінде қатаң түрде бір жақты ретке салудан бастап , тек таңдаулы конфессияларға ғана ерекше құқықтардың берілуіне дейін әрқайсысының өзіндік моделі бар екендігін көруге болады. Адам құқықтарын қорғау саласында өзара іс-қимыл тұрғысынан алып қарағанда Еуропа елдері мен АҚШ тәжірибесі тартымдырақ болып көрінеді. Қазақстандағы тарихи, мәдени, экономикалық және басқа да факторлар тек өзіне тән діни ахуалды қалыптастыратындығына байланысты, оның басқа елдермен, халықаралық ұйымдармен үн қатысуды жүзеге асыруы тек мемлекеттерге өз елінің мәдени, тарихи мұрасына сәйкес заңдар қабылдап, саясат ұстануына белгілі дәрежеде мүмкіндік беретін ұстаным ескерілгенде ғана мүмкін болады. Бұл ұстаным Халықаралық құқықта қолданылып, ОБСЕ мен басқа да құрылымдар тарапынан ескеріліп жүр, Еуропада дәстүрлі конфессиялар, атап айтқанда, католиктік, лютерандық, православие, протестантизм сенімдері кеңінен таралған. Сонымен қатар, «жаңа» деп атауға боларлық американдық протестанттық ұйымдар, дәстүрлі емес сенімдер және ислам белсенділік танытып келеді. Дін саласындағы Еуропа елдерінің мемлекеттік саясатын талдайтын болсақ, олардың жаңадан пайда болған діндермен бәсекелестік күресте өздерінің дәстүрлі христиан конфессияларына қолдау білдіретіні байқалады. Еуропа елдерін шартты түрде зайырлы және ресми дінге ие елдер деп бөлуге болады. Ресми дінге ие елдерде шіркеулерге мемлекеттік қолдау, ал бірқатар елдерде қаржылай қолдау көрсетіледі. Мұндай мемлекеттерге Ұлыбритания, Дания, Греция, Болгария жатады. Алайда, зайырлы сипаттағы елдер де дәстүрлі конфессияларды қолдау мақсатында әр түрлі конфессиялардың ережелерін қатаң түрде регламенттейді және жіктейді. Бұл үшін төменде көрсетілген жолдар таңдалған: І. Діни қауымдарды шіркеулер мен азаматтардың қоғамдық бірлестіктеріне бөлу. Азаматтардың бірлестіктері өздерінің бастамалары бойынша тіркелуі мүмкін, міндетті түрде тіркелудің қажеті жоқ. Мұндай бірлестіктер ешқандай жеңілдік алмайды. Мысалы, Германияда, Австрияда және Ұлыбританияда саентологтар діни ұйым ретінде тіркелмеген және сол елдердегі жеңілдіктерді пайдалану, бюджетік қаржыландыру мүмкіншіліктері жоқ. Бұл жағдайда тек белгілі бір конфессиялар ғана шіркеу мәртебесін алады және олардың өздерін қауымдастықтардан өзгешелейтін төмендегідей артықшылықтары болады: 1.Жұмыстарын қаржыландыру 2.Мектептерде діни білім беру 3.Христиандық-демократиялық партиялардың жұмыстары; 4.Әскерде дін қызметкерлерінің болуы; 5.ғибадатханаларда қиылған некелердің заңды күшінің болуы ; 6.Діни қоғам мүшелері үшін жылжымайтын мүлік салығын төлеуге байланысты жеңілдіктер, салық шегерімдері. Осылайша, Еуропа елдерінің басым бөлігінде саясатта конфессия мүдделерінің жақталуы, жастар мен әскери қызметкерлерге діни тәрбие берілуі саласында дәстүрлі діндердің ықпалы сезіледі. Бұл іс-шаралар жаңа діни ұйымдармен, әсіресе американдық ұйымдармен болып жатқан қиын бәсекелестік шарттарында дәстүрлі діни құрылымды ұстап тұруға мүмкіндік береді. Бұл тұрғыда шіркеулердің қаржыландырылуы маңызды роль ойнайды. Шіркеу мәртебесін алу үшін мемлекет арнайы талаптар қояды: 1.Мүшелерінің саны. 2.Сенімді дәстүрлі ұғымда қабылдау. 3.Жұмыс жүргізген уақыты 4.Қоғамға әлеуметтік пайдасы.
Ынтымақтастық немесе қандай да бір жеңілдіктердің берілуі турасында конкордаттардың (римдік католик шіркеуімен Италия, Австрия және тағы басқаларының) және белгілі бір конфессиялармен арнайы келісімдердің жасалуы. Конфессиялармен конкордаттардың немесе келісімдердің жасалуы діни рәсімдерді еркін өткізу құқын, сондай-ақ өздерінің жеке балабақша, мектеп және ЖОО-ларына, медициналық және әлеуметтік мекемелеріне ие болу құқын береді. Сондай-ақ балабақшалар мен мектептерде мемлекет есебінен дінді оқыту мәселесі, шіркеу некесі мен мемлекеттік некені тең деп санау мәселесі орнықтырылады.
Табынушылықпен күрес жөніндегі мемлекеттік ведмоствоаралық комиссияның, Сектанттық ағымдарды бақылау және оларға қарсы іс-қимыл жөніндегі министрлікаралық миссияның құрылуы. Бұл жағдайда арнайы комиссиялар «жаңа» ұйымдардың, дәстүрлі емес сенімдер мен секталардың жұмыстарын қарайды, жалпы ахуал туралы талдау жасап, ұсыныстар дайындайды.
Қазақстандағы діни ахуал. Қазақстан үшін дәстүрлі әрі мәдениетінің құрамдас бөлігі болып табылатын едәуір ірі конфессиялар – исламның суниттік ағымына жататын ханафи мазхабы мен орыс православие сенімі болып табылады. Ислам Қазақстан территориясында 10-ғасырдың өзінде-ақ , ал православие болса, 18-ғасырда ресми дін болып танылған. Сонымен қатар Қазақстан территориясында бірнеше топқа бөліп қарауға болатын басқа конфессиялар да бар. Бірінші топқа иудаизм, буддизм, лютерандық және тб. ұлттық белгілерімен сипатталатын конфессияларды жатқызуға болады. Ал екінші топқа «жаңа», дәстүрлі емес деп атауға болатын діни бірлестіктерді жатқызуға болады. Ал оларды өз кезегінде екі топқа бөлуге болады. Бұлар – 19-20-ғасырларда негізінен АҚШ-та пайда болған діни бірлестіктер және Қазақстанда тәуелсіздіктен кейін пайда болғандары. Діни ахуалды айқындайтын екі басты фактор – Қазақстан үшін дәстүрлі болып табылатын ханафи масхабын күшейту есебінен діни деңгейдің күннен күнге көтеріліп келе жатқаны және «жаңа» протестанттық бірлестіктер тарапынан белсенді түрде жүргізіліп жатқан інжілдендіру әрекеттері болып табылады. Исламдандыру табиғи себептердің ықпалымен жүзеге асуда. Бұл ең алдымен, қазақтар мен басқа түркі халықтарының исламмен тығыз байланысты ұлттық мәдениет бастауына қайта бет бұрулары болып табылады. БАҚ-тардың исламның рухани құндылықтарын насихаттауға байланысты Қазақстан Мұсылмандары Діни Басқармасымен бірге жүргізетін жұмыстары белсенді сипат алды. Сонымен қатар, аталмыш бағыт мемлекет пен исламдық діни бірлестіктердің Қазақстанда исламның рухани күшін нығайтуға арналған серіктестік қарым-қатынастарының әлі қолданылмаған күшіне ие. Мұнымен қоса исламдандыру процесінің жаңа басталғанын, әлі аяқтауға алыс екендігі факторын ескергенде, бұл мәселеге мемлекеттің тұрақты өсу тұрғысынан ықпал етуі тиіс. Қазақстанда жүргізіліп жатқан інжілдендіру ісі нақты жоспарланған және жақсы ұйымдастырылған сипатқа ие. Бұл тұрғыда дінді өзіне жат жерге орнықтырудың әлемдік тәжірибесі қолданылуда. Барлық протестанттық ұйымдардың шетелдік орталықтары бар және дәл солар адептердің қажетті санын белгілейді. Мысалы, Сунн Бок Ым шіркеуінің алдына қойған міндеті – 2010 жылға дейін Қазақстан Республикасында 700 шіркеу ашу болып табылды. Қазақстанның інжілдендірілуі үшін барлық қажетті жағдайлар жасалған. Мәселен, жақсы қаржыландыру, діни әдебиеттің көп мөлшерде әкелінуі мәселелері жолға қойылған, миссиологияның әдіс-тәсілдері дайындалып, дамытылуда, халықаралық және құқық қорғау ұйымдары, елшіліктер тарапынан қолдау көрсетілуде. «Жаңа» шіркеулердің өзіне келушілерді немесе өздерінің жолын ұстанушыларды айқын белгілеп, бөліп алуына және бір-біріне қарсы прозелитизм жұмыстарын жүргізбеу сияқты жарияланбаған ережелерге бағынуына қатысты дәйектер Қазақстанды інжілдендірудің біртұтас жоспары бар екендігін көрсетеді.
