Түркістандық тұрғындардың назарына Қазақстан қоғамындағы діннің орны мен қызметі жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Елімізде дін мәселесіне байланысты, ұлттық және мемлекеттік бірегейлікті қамтамасыз етудің басты бағыттары мен құралдарын анықтау қажеттілігі алға қойылып отыр. Бұл өз кезегінде діни қатынастарды реттеу мен діни әрекеттердің салдарларын болжаудың әдіс-тәсілдерін, тетіктерін жасақтайтын іргелі ғылыми ізденіс жұмыстарын талап етеді. Дінге қатысты мәселелерді ғылыми негізде, ұлттық мәдениетті қалыптастырудағы маңыздылығына баса ден қоя отырып шешсе ғана нәтиже берері анық. Дін қоғамдық сананың формасы ретінде қоғам мен адам өмірінде, халықтың мәдениеті мен дәстүрінде елеулі рөл атқарады. Дін – бұл өркениетті адамзат тарихында көне дәуірден орын алған рухани құбылыс. Діни мәдениет пен діни құндылықтар – дәстүрлі діни жүйелердің адамзат баласының рухани жан дүниесін жетілдіруге және адамға өмір мәндік мәселелерді шешуді ұсынатын тұғыр. Бұл жағдайда дінаралық сұхбаттастыққа басты мән беру әлемдегі тыныштық, бейбіт қатар өмір сүруге жол бастайтын басты ұстаным болуы тиіс. Өйткені соңғы кездері жиі көрініс беріп қалатын саясиланған діни ұстанымдар салдарынан кейбір елдерде конфессияаралық қақтығыстар орын алып отыр.
Сондықтан зайырлы мемлекеттерде діни салаға қатысты заңнамаларда рухани өмірді жүйелі басқару, яғни діни бірлестіктердің қызметін қадағалау мен оларды қаржыландыру, миссионерлік қызметті жан-жақты айқындау – мемлекет қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатынан туындаған қажеттілік. Бұған қоса, діндарлар мен діни бірлестіктер қоғамның рухани әлеуметтік құрылымының ажырамас бөлшегі болып табылатындықтан, мемлекетімізде дәстүрлі діндердің мәдениетті құрушы және жалпыға ортақ, рухани үдеріс әлеуетін дінаралық келісім мен ұлтаралық татулық сақтау мен нығайтудағы алатын орнына ерекше мән беріліп отыр және жаңа заңның қабылдануы дінге байланысты туындайтын мәселелердің оңды шешім табатынына кепіл болатыны анық. Дінаралық келісім мәдениеті толеранттылық, дінаралық келісім, төзімділік, дінаралық сұхбат ұғымдарымен дәріптеле бастады. Толеранттылық ұғымы ғасырлар бойы қалыптасып келеді. Әр ғасырда әр түрлі мағыналарды жинақтай келе, сол заманның шындығын беруге сәйкестеніп отырды. Алғаш рет толеранттылық ұғымының заңдық ресімделуі ЮНЕСКО-ға мүше 185 мемлекеттің Парижде 1995 жылы 16 қарашада «Толеранттылық принциптерінің Декларациясын» қабылдауымен басталды. Осы ресми құжатта толеранттылықтың төмендегідей мағыналары беріледі:
Толеранттылық әлемдегі мәдениеттердің бай көптүрлілігін құрметтеу, қабылдау және дұрыс түсіну, өз-өзімізді көрсету формалары және адамның индивидуалдылығын көрсету тәсілдері дегенді білдіреді. Оған білім, ашық қабылдау, қарым-қатынас және ой, ар және сенім еркіндігі септеседі. Толеранттылық – бұл көптүрліліктегі үйлесімділік. Бұл тек моральдық борыш қана емес, сонымен бірге саяси және құқықтық қажеттілік. Толеранттылық – бұл бейбітшілікке қол жеткізуге және соғыс мәдениетін бейбітшілік мәдениетімен ауыстыруға мүмкіндік беретін игілік.Толеранттылық – (бәріне) жол беру, жоғарыдан қарау немесе жасандылық емес. Толеранттылық – әмбебап құқықтар мен адамның негізгі еркіндіктерін мойындау негізінде қалыптасатын белсенді қарым-қатынас. Толеранттылық ешқандай жағдайда да осы құндылықтарға қол сұғушылыққа қызмет етпейді, толеранттылықты жеке адамдар, топтар және мемлекеттер танытуы тиіс. Толеранттылық – адам құқықтарының бекітілуіне, плюрализмге (соның ішінде мәдени плюрализмге), демократия және құқықтық тәртіпке қызмет ететін міндеттілік. Толеранттылық – бұл догматизмнен, ақиқатты абсолюттендіруден бас тартуды және адам құқықтары саласы бойынша халықаралық актілерде бекітілген нормаларды білдіретін ұғым.
Адам құқықтарын құрметтеуге үндес келетін толеранттылықты көрсету әлеуметтік әділетсіздікке төзімді болу, өз сенімінен бас тарту немесе басқалардың сеніміне жол беру дегенді білдірмейді. Толеранттылық принциптері адамды адам ретінде құрметтеу, адам деген асыл құбылысқа лайықты адамзат баласын жанына жақын тартуға бағытталған. Дегенмен айта кетерлік мәселе, толеранттылықты көп жағдайда «төзімділік» деп түсіну бар. Төзімді болу немесе кең болу, яғни тағаттылық таныту дегенде барлық сенімдерге, барлық діндердегі айтылғанға төзу дегенді білдірмеу керек, бұл арада таңдампаздық қажет. Дін саласындағы толеранттылық мәселесін зерттеу барысында дінаралық келісім, дінаралық сұхбат, үнқатысу ұғымы тиянақтала түседі. Діндер арасында өзара түсінісудің бір формасы ретінде «басқаның» «басқа» екендігін түсіну жолындағы ізденістер болып табылады. Елімізде дінаралық келісімге келу, дін мәселесінде тағатты болу мәдениетінің қалыптасуы, азаматтардың діни сенім бостандығы, ұлтаралық татулықтың маңыздылығы Қазақстан Республикасының Конституциясымен негізделеді. Ата Заңның 14-бабының 2-тармағына «Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды», 39-баптың 2-тармағына сай «Ұлтаралық татулықты бұзатын кез келген әрекет конституциялық емес деп танылады» деп нақты көрсетілген, яғни кез келген азаматтың құқықтарын сақтай отырып, соның ішінде діни сеніміне байланысты еркіндік бере отырып, келісімге келудің заңнамалық негіздері көрсетіледі.Елімізде тәуелсіздік жылдарында келісім, бейбіт қатар өмір сүру құндылықтарының бағалануы халықаралық ұйымдар тарапынан да оң бағасын алып келеді. Атап айтсақ, Қазақстан Республикасының 2010 жылы ЕҚЫҰ төрағалық етуі, ел тарихының бұл кезеңі де толеранттылықты басым бағыт ретінде бекітумен өтіп, «Сенім. Дәстүр.
