Түркістандық тұрғындардың назарына дін және саясатқа қатысты мәселер туралы мәліметтерді ұсынамыз. Зайырлы мемлекетте дін және саясатқа қатысты ұғынылуы шарт танымдар мен тіркестер бар. Олар мыналар “діни саясат”, “дін саясаты”, “саяси дін”. Бұлар мемлекет пен дін қатынастарынан туындайды. Мемлекет пен дін – ұлт болмысы қабатынан орын алған ерекше институт. Екеуі де өзара қоғамдағы орны мен рөлін мойындай отырып, құқықтық, демократиялық ұстанымды басшылыққа алады. Бұл жерде дін құбылысы да мемлекет сияқты (теократиялық емес), құқықтық, демократиялық ерікке бой ұсынып, халықтық билікке бағынады.
Енді осы жердегі “діни саясат” мәселесіне ойысар болсақ, еліміздегі бұл сала Қазақстан мұсылмандар діни басқармасы арқылы жүргізіледі. Бұған мемлекет араласпайды. Діни саясаттың мазмұнында муфтиаттың барлық іс шаралары жатады. Мешіт, медресе салу, діни білім беру және оны ұйымдастыру, мазхабтар аралық келісімді қолға алу, діни тәжірибені жандандыру, діни танымды көтеру, діни сананы насихаттау, діни сенімді түсіндіру шаралары бірақ бұл шаралар да халықтық билік пен құқықтық шеңбер ішінде ғана мүмкін. Бұған еліміздің конституциясы кепілдік береді. Ал енді “дін саясаты” тіркесіне келсек, бұл саланы мемлекет, жоғарыдағы құқықтық конституциялық ұстанымдар мен заңдық қағидалар негізінде жүзеге асырады. Мысалы ата заңымызда дін құбылысына қатысты баптар “діни сенім ар ождан бостандығы” тармақтарымен қорғалады. Бұл зайырлылық ұстанымының басты функциясы. Мемлекет қоғамдық талапты ескере отырып, заңда “ханафи мазхабы мен православия” туралы олардың тарихи, мәдени, рухани тәжірибесін ескеріп бап қабылдады. Бұл мемлекеттің болмыстық, құндылықтық, тарихи, кеңістіктік, өркениеттік қабатына деген міндеті болатын. Бірақ бұл мемлекеттің осы діндерге басымдық беруі ретінде емес, жоғарыдағы құндылықтық қабаттарды негізге алатындығын көрсететін дәстүрлі мемлекеттілік анықтама талабы болатын. Сосын зайырлы елдегі діни білім беру, діни бірлестіктерді тіркеу, олардың діндер аралық қатынастарын реттеу, бақылау, қадағалау сияқты іс шаралар кіреді. Ал енді “саяси дін” тіркесіне қатысты іс шараны да мемлекет өз құзіреті шеңберіне алады. Мысалы саяси ислам деген анықтама ішіне кіретін фундаментализм, экстремизм, терроризм сияқты идеологиялық мазмұндағы, дінді құрал ретінде қолданып, елді тұтастыққа емес, бүлікке, тұрақсыздыққа, лаңкестікке, фанатизмге жетелейтін саяси, партиялық, идеологиялық шаблондағы, түсініктегі, платформалардағы топтарды айтамыз. Мемлекет зайырлы ұстанымды басшылыққа алатын болғандықтан бұл топқа заңмен тыйым салуы тиіс. Мысалы ата заңымызда діни партия, идеологиялық платформа, ұлттық негіздегі саяси құрылымдарға рұқсат бермейді. Енді осы шаблонға сай, саяси сипат алған кез келген діни топтар мен жамағаттар егер бар болса, олардың критериилері табылса, қоғамда көрініс тапса, әрине мемлекет араласып, заңмен тыйып отыруға тиісті.
Діни фактор – философилық сипаттағы қарқынды динамикалық жүйе. Саясатта ол конструктивті яғни жасампаздық мақсатта да, деструктивті, яғни қирату, бұзу бағытында да ықпал ете алады. Жалпы діни фактор жақсы да, жаман да бағытта болуы мүмкін. Мысалы, ол қоғамдағы түрлі ұлттардың басын бір орталыққа біріктіре алатын әсерге ие. Дәл сол сияқты керісінше, қоғам арасында дінаралық жанжал туғызып, араздастыратын да сипатта кездестіріп жүрміз. Міне, осыдан-ақ, саясаттағы діни фактордың орны өте күрделі екенін аңғарамыз. Тарихта қоғамға билік жүргізу үшін діни сенімдердің пайдаланылған кездері болған. Ал қазір діннің саясатты өз мақсатына қолдануға тырысатынын көре аламыз. Мәселен, көптеген ұйым жалған діни ілімдерді насихаттап, тарата отырып, соның тасасында түрлі күштермен өздерінің саяси мақсат мүдделерін жүзеге асыруды көздеуде. Мұнда қандай да бір ресурстарды иеленуге, қоғамда өздерінің ықпалдарын арттыруға, түрлі ұлттар мен азаматтардан қолдау таба отырып, өздерінің жымысқы саяси әрекеттерін іске асыруға ұмтылатындар көп.Діни идеологиялар саяси тәжірибеде діни экстремизм, түрлі терроризм, ксенофобия сияқты көріністермен ерекшеленеді. Мұнда діннің тәрбиелік қызметтері бұрмаланып, өздерінің эгоистік мақсаттарына теріс бағытта қолданылады. Әсіресе, халық қиын жағдайды бастан өткерген тұста, олардың діни сауаты жеткіліксіз кезде жалған ілімдер тез арада тарап, адамдарды адастырып, қоғамда түрлі жанжалдардың туындауына алып келеді. Міне, осылай түрлі экстремистік бағыттар пайда болады.
Дін саласындағы мемлекеттік саясаттың тұжырымдамасын жүзеге асыру үшін өткен және өтетін шаралар нәтижелері туралы төменгідей қорытындылар жасалды:Қоғамдағы экстремизм мен радикализмнің кез келген көрінісіне және біздің азаматтарымыздың конституциялық құқықтарына қысым жасауды көздейтін әрекеттерге қарсы қатаң әрі дәйекті қарсы тұру қамтамасыз етілді. ҚР Конституциясына сәйкес мақсаты немесе іс-әрекеті Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге, оның тұтастығын бұзуға, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге, әлеуметтік, нәсіл, ұлттық, діни, тектік–топтық және рулық араздықты қоздыруға бағытталған қоғамдық бірлестіктер құруға және олардың қызметіне, заңдарда көзделген әскерилендірілген құрамалар құрудың алдын алу шаралары жасалды.Шетелдерде тамырын жайған халықаралық лаңкестік, экстремистік ұйымдардың, қоғамымыздағы тағы басқа тұрақтылықты бұзатын, Қазақстанның ішкі тұрақсыздығын қоздыруды көздейтін күштердің іс-қимылына шек қойылды.Мақсаты мен іс қимылы мемлекетте бір діннің үстемдігін орнатуға бағытталған, діни алауыздық пен дұшпандықты қоздыруға, соның ішінде, күш көрсетумен немесе күш көрсетуге үндеумен байланысты діни бірлестіктер құруға тиым салынады. Республикамыздағы миссионерлік қызмет атқарып жүрген шетел азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғалар қызметін бақылау Қазақстандағы орнықтылықты және түрлі діни қақтығысты болдырмайды.
