Президент Қасым-Жомарт Тоқаев былтыр ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің сыртқы істер министрлерімен кездесуінде киберқауіпсіздік мәселелерін көтерген болатын.

Президент өз сөзінде ұйымның ортақ сын-қатер мен қауіптерді еңсеру ісіндегі әлеуетін арттыру жұмыстары дер кезінде қолға алынып отырғанын атап өтті.

Осы орайда Қасым-Жомарт Тоқаев “үш зұлым күшке” қарсы күрес үйым ынтымақтастығының тұрақты назарында болуға тиіс деп санайды.

“Қазақстан осы бағыттағы ықпалдастықты ұдайы нығайтуға ниетті. Терроризмге, сепаратизмге және экстремизмге қарсы күрес жөніндегі сіздермен келісілген ынтымақтастық бағдарламасы бұл бағытта жасалған нақты қадам саналады. ШЫҰ-ның есірткіге қарсы стратегиясы бойынша жұмыстың аяқталуы, терроризмді қаржыландыру арналарын бұғаттауды қоса алғанда, есірткі қаупіне қарсы күресу үшін өзара қабылданып жатқан шараларды күшейте түседі”, – деді Қ.Тоқаев.

Оның пікірінше, бұл жұмыста киберқауіптерді ерте анықтауға және ШЫҰ елдерінің ақпараттық инфрақұрылымының тұрақты жұмысын қамтамасыз ету тетіктерін әзірлеуге баса мән берілуі керек.

Қазіргі цифрлық ғасырда Интернет пен цифрлық технологиялар өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Желіде көбірек ақпарат сақталғандықтан, бұл деректерді қорғау және құпиялылықты қамтамасыз ету үлкен маңызға ие болды. Осы кезде киберқауіпсіздік көмекке келеді.

Киберқауіпсіздік – сандық әлемдегі деректерді, желілерді, бағдарламалар мен құрылғыларды кибершабуылдардан қорғау процесі. Интернетті пайдаланудың қарқынды өсуіне байланысты киберқауіпсіздік күн сайын маңызды бола түсуде. Бүгінгі таңда цифрлық ортада жеке ақпараттан бастап Корпоративтік деректерге дейін барлығы сақталатын әлемде қауіпсіздік шараларын қабылдау өте маңызды.

Таяуда Ішкі істер министрлігі 2024 жылы құрылған киберқылмысқа қарсы іс-қимыл департаментінің жұмысына қатысты түсінік берді.

– Ішкі істер министрлігі интернет алаяқтықты ашу және оған қарсы күресті тиімді жүргізу мақсатында халықаралық деңгейде Ұйымдасқан қылмысқа қарсы күресті үйлестіру бюросымен (БКБОП) тығыз ынтымақтастықта жұмыс істеп келеді. Бұл өзара әрекеттестік алаяқтық схемаларын уақытылы анықтап, олардың жолын кесуге, сондай-ақ трансшекаралық қылмыстық топтарды жоюға мүмкіндік береді, – делінген министрліктің Kazinform агенттігіне берген жауабында.

Кaz.inform.kz сайтының мәліметінше, осы бағыттағы жұмысты одан әрі жетілдіру мақсатында былтыр Киберқылмысқа қарсы іс-қимыл департаменті құрылды.

– Бөлімшенің міндеттері – киберқылмыстардың алдын алу, жолын кесу және ашу бойынша бірлескен ведомствоаралық жұмыс, қаржы ұйымдарымен, байланыс операторларымен жән ІТ компаниялармен өзара іс-қимыл жасау. Департаменттің жедел қызметі нәтижесінде Украинада қазақстандықтар мен Чехия азаматтарына қатысты қылмыс жасаған 5 алаяқтық байланыс орталығы жойылды (30-дан астам қатысушы ұсталды). Сондай-ақ, Алматыда басқа елдердің (АҚШ, Қытай, Малайзия, Иран) азаматтары құрбан болған тағы 4 орталық анықталып, жойылды. Нәтижесінде, 47 шетелдік (Қытай, Малайзия, Өзбекстан, Тәжікстан) және 5 Қазақстан азаматы ұсталды, – дейді ведомстводан.

Техникалық тосқауыл қою нәтижесінде ауыспалы нөмірлер арқылы жасалған 64 млн телефон қоңырауы бұғатталды. Алаяқтар кейінгі кезде SIM–бокстар (тіркелмеген SIM-карталарды біріктіру құрылғысы – интернет арқылы қоңыраулар) арқылы телефон шалудың басқа әдісін қолдана бастаған. Киберқылмысқа қарсы іс-қимыл департаментінің байланыс операторларымен өзара іс-қимылы аясында еліміздің 5 қаласында осындай 23 құрылғы және 6 мыңнан астам тіркелмеген ЅІМ-карта (Астана, Алматы, Қарағанды, Атырау және Семей қалалары) анықталып, тәркіленді.

– Мәселен, 2024 жылғы 19 қарашада Алматы қаласында еліміз аумағында интернет-алаяқтық жасау үшін пайдаланылған ЅІМ-box құрылғысы анықталды. Сондай-ақ қазақстандық байланыс операторының 300 ЅІМ-картасы тәркіленді. Рұқсат етілмеген байланыстарды ұйымдастырған адам қамауға алынды. Тергеу барысында ол мұндай «жұмысты» Telegram-дағы хабарландыру арқылы тапқаны анықталды. 2024 жылдың 30 қарашасында бір алматылық ұсталып, одан 3 ЅІМ-бокс тәркіленді. Оның «жұмыс берушісі» – Қазақстанға осындай «жұмыстарды» ұйымдастыру үшін келген Ресей азаматы екен. Барлық фактілер бойынша тергеу жүріп жатыр. Алаяқтыққа қарсы күрес алдағы уақытта да белсенді жүргізіледі, – деп аталып өткен министрлік мәліметінде.

Алаяқтықтың құрбаны болмау үшін мына ұсыныстарды орындау қажет:

тауарлар мен қызметтерді сатып алу кезінде белгісіз әрі тексерілмеген сайттарға және басқа да дербес деректерге сенбеу. Тексерусіз алдын ала төлем жасамаңыз. Тауарды алғаннан кейін төлем туралы келіссөздер жүргізуге тырысыңыз;

ешкімге дербес деректерді, қолданылу мерзімдерін, банк карталарының CVV-кодтарын, аударымдар туралы түбіртектерді, сондай-ақ СМС-кодтар мен құпия сөздерді банк, полиция қызметкерлері және басқа да өкілетті адамдарға беруге болмайды;

бөгде адамдардың өтініші бойынша өз телефонына қандай да бір мобильді қосымшаларды орнатпау керек, бұл қосымшалар алаяқтарға сіздің мобильді құрылғыңызға кіруге мүмкіндік береді;

күмәнді инвестициялық жобаларға ақша салмаңыз. Инвестиция салмас бұрын, сіз ақша салуды жоспарлап отырған қор нарығын және белгілі бір жобаның заңдылығын мұқият зерделеуіңіз керек.

қосымшаларды орнату үшін тек App Store, Play Market және т. б. ресми жүйелерді пайдаланыңыз;

белгісіз контактілерден СПАМ-хабарламаларда көрсетілген сілтемелер бойынша өтпеңіз. Көбінесе алаяқтар төлем үшін «фишинг» сілтемесіне өтуді ұсынады;

абоненттік нөмірдің қолданылу мерзімі аяқталғанын хабарлайтын және қызметті онлайн-режимде ұзартуды ұсынатын ұялы компаниялар өкілдерінің телефон қоңырауларына сенбеу керек. Сондай-ақ, олар сізге келіп түскен СМС-кодты атауды сұрайды, оны кейіннен олар қосымшаларда авторизациялау үшін пайдаланады;

банкинг қызметтеріне кіру парольдерін үнемі өзгертіп отырыңыз, банктер ұсынатын 3D қорғауды және басқа қауіпсіздік шараларын қолданыңыз;

шоттарыңыздағы ақшаның аударымын жиі тексеріңіз.

Еске салсақ, былтыр Мемлекет басшысының киберқылмысқа қарсы күресті күшейту жөніндегі тапсырмасын орындау шеңберінде Ішкі істер министрлігінде жаңа бейінді департамент құрылды.

Бұл бастама азаматтарды заманауи қауіп – киберқылмыстан қорғауға бағытталған. Департамент киберқылмыстарды анықтаумен және ашумен, олармен күресте стратегиялық қадамдарды әзірлеумен айналысатын болады.

– Технологиялардың қарқынды дамуы және интернет-қатерлер санының артуына байланысты мамандандырылған арнайы бөлініс құру қазіргі заманауи қауіпке неғұрлым тиімді жауап беруге мүмкіндік береді, – деп атап өтті Ішкі істер министрі Ержан Саденов.

ІІМ басшысы жеке құрамға жаңа департамент бастығы полиция полковнигі Жандос Сүйінбайды таныстырды.

Жалпы кейінгі 7 жылда Қазақстанда интернет-алаяқтық 10 еседен астам өскен.

«Еліміздегі барлық киберқылмыстың 90 пайызын интернет-алаяқтық құрап отыр. Қазір осы қылмпыстар барша әлемде кеңінен таралған, соның ішінде ақпараттық технологиялар саласында дамыған елдер де қылмыстың бұл түрінен зардап шегіп жатыр. Кейінгі 7 жылда Қазақстанда осы қылмыстар 10 еседен астам өсті. Мұндай қылмыстар былтыр тіркелген қылмыстардың жалпы санының 19 пайызын, алаяқтық қылмыстарының 50 пайызын құрады. Атап айтқанда, 2023 жылы азаматтарға келтірілген шығын 21 миллиард теңгеге жетті», — деді Парламент Мәжілісінде өткен талқылауда Ішкі істер министрінің орынбасары Айдос Рысбаев.

Оның айтуынша, 2024 жылы 3645 интернет-алаяқтық тіркелді. Бұл көрсеткіш жалпы қылмыс санының 18 пайызын және барлық алаяқтықтың 43 пайызын құрады.

«Қабылданған шаралардың арқасында 4 мың интернет алаяқтық қылмысына қатысы бар 2 мыңға жуық адам ұсталып, жауапкершілікке тартылды. Зардап шеккендерге 850 миллион теңге көлемінде шығын өтелді», — деді министрдің орынбасары.

Оның сөзіне қарағанда, негізінен мұндай қылмыстар шетелден немесе шетелдік интернет ресурстарды пайдалану арқылы жасалады. Бұл ретте қылмысткерлер барынша өздерінің тұрғылықты жерін жасыруға тырысады.

«Хакерлер өздерінің анонимділігін қамтамасыз ету үшін көбіне шет елдердің азаматтарын таңдайды. Мәселен, 2023 жылдың соңында Қазақстанда 4 алаяқтық Call-орталығы анықталды. Олардың қызметкерлері тек шетелдік нөмірлерге хабарласқан», — деді Айдос Рысбаев.