Түркістан қаласының тұрғындарының назарына кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жоба жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, Ұлттық экономика министрлігі мемлекеттік органдармен бірлесіп, кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жобаны әзірледі. Еліміз бен ел өңірлерінде кәсіпкерлікті кешенді қолдаудың маңызды құралы – «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы. Осы бағдарлама аясында кәсіпкерлер несие бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау, несиені ішінара кепілдендіру, оқыту, бизнес жүргізуді, шетелде тағылымдамадан өтуді сервистік қолдау түрінде қолдауға ие болады.
Жалпы алғанда, бағдарлама Қазақстан Президентінің «Қазақстан-2030» стратегиясы және «Қазақстан жолы-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты халыққа Жолдауларын жүзеге асыруға, сонымен қатар, елдегі бизнес ахуалды жақсартуға арналған, бұрын қабылданған бірнеше салалық бағдарламаларды біріктіруге бағытталған. Бағдарлама мақсаты – өңірлік кәсіпкерліктің теңгерімді өсімін, тұрақтылығын қамтамасыз ету және жаңа тұрақты жұмыс орындары мен қазіргі жұмыс орындарын сақтау, қолдау. Бағдарламаның негізгі міндеттеріне моноқалалар, шағын қалалар мен ауылдық елді мекендердегі кәсіпкерлікті қаржыландыруға қолжетімділікті арттыру, өнеркәсіптік өндірісте және экономиканың басым секторларында қызметтерді жүзеге асыратын кәсіпкерлерді салалық қолдау жатады. Осы бағыт шеңберінде өнеркәсіптік өндірістен шығатын өнім көлемін арттыру, бәсекеге қабілетті жаңа өндіріс құру, шағын және орта кәсіпкерлікте халықтың жұмысқа орналасуын арттыру қарастырылған. Сонымен бірге, моноқалалар мен шағын қалаларда, ауылдық жерлерде кәсіпкерлердің бизнес-бастамаларын ұлғайту да – басты міндеттердің бірі. Сол мақсатта мемлекеттік гранттар беріледі. Одан бөлек, өнеркәсіптік өндіріс шығаратын өнім көлемін арттыру көзделуде. Осы міндеттерді орындау үшін несиелер, банк қаржылық лизингтері келісімшарттары, лизингктік компания, несиені ішінара кепілдендіру бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау жүзеге асырылады. Сондай-ақ, жаңа бәсекеге қабілетті өндірістер құру көзделуде, бұл кәсіпкерлер мен индустриалды аймақ жобаларының жетпейтін инфрақұрылымын толықтыру үшін керек.
Шағын және орта кәсіпкерлікте халықты жұмыспен қамту көлемін арттыру үшін несие бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау жүзеге асырылады. Шетелдік валютаның ауытқуына байланысты валюталық тәуекелдердің несиелік түріне ауысуына жол бермеу мақсатында аталған субсидиялау жұмыстары жүргізіледі. Одан бөлек кәсіпкерлікті ақпараттық-талдаумен қамтамасыз ету, мемлекеттік қолдау шараларын түсіндіру, Еуразия Экономикалық Одағына мүше мемлекеттердің кәсіпкерлік қызмет жүргізу шарттарын түсіндіру де өте маңызды қызметтердің бірі.
Сонымен бірге, кәсіпкерлердің біліктілігін арттыру үшін кәсіпкерлік қызметтің негіздеріне оқыту, мамандар мен кәсіпорындардың топ-менеджерлерінің біліктілігін арттыру көзделген, қазіргі кәсіпкерлерге сервистік қолдау көрсету, рұқсат құжаттары мен техникалық шарттарын алу мәселелерін шешу бойынша консультация беру қарастырылған.
«Экономикалық зерттеулер институты» АҚ бәсекелес ортаны зерттеу орталығының директоры Салтанат Каменованың айтуынша, Қазақстанда шағын және орта кәсіпкерліктің қалыптасуы ел тәуелсіздігінің алғашқы күндерінен бастап экономикалық саясаттың басым бағыттарының бірі болып келеді. Ол үшін осы жылдар ішінде қажетті шаралардың бәрі жасалған. Ол сондай-ақ экономикалық қиындықтарға қарамастан Қазақстан кәсіпкерлікті дамытудың дұрыс бағытын таңдағанын жеткізді. Соның арқасында тәуелсіздік жылдарында іс жүзінде шағын және орта бизнес секторы дымнан дым жоқ жерден дамып, көтерілді. Бұған шағын және орта бизнес саласында жұмыс істейтіндердің 10 есе артуы айғақ болады. Мәселен, 1999 жылы елде 340 мың ғана кәсіпкер болған болса, 2020 жылы олардың саны 3,3 млн адамнан асты. Шағын және орта кәсіпкерлердің елдің ЖІӨ-не қосар үлесі 2020 жылы 32,8 пайыз болды.
Қазақстандағы жеке кәсіпкерліктің дамуын шамамен 5 кезеңге бөліп қарастыруға болады. Олардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. Бірінші кезең – баға либерализациясы жағдайында шағын бизнесті дамыту. Ол кезде нарықтық экономиканың субъектісі – сауда мен қызмет саласындағы кооперативтер мен шағын кәсіпорындар болды. Ал ірі кәсіпорындар өздерінің өнімін шығару, жөндеу, негізгі және қосалқы өндірістерге қызмет көрсету бойынша көптеген коммерциялық құрылымдар құрды. Қазақстан экономикасының ерекше секторы ретінде шағын кәсіпкерлікті құруды құқықтық қамтамасыз етудегі ең алғашқы қадамдардың бірі – 1992 жылы 4 шілдеде ҚР «Жеке кәсіпкерлікті қолдау мен қорғау туралы» заңын қабылдағаны болды. Бұл маңызды құжат жеке кәсіпкерлік ұғымын толықтай бекітті. Бірінші рет заң деңгейінде жеке кәсіпкерлік қызметтің субьектілері нақты анықталды, сонымен қатар оған заңсыз кедергі жасау жауапкершілігі қарастырылды. Енді қалыптасып келе жатқан шағын және орта бизнес мемлекеттік қолдауға мұқтаж болды. Оның нарықтық орта жағдайына бейімделуі үшін 1992-1994 жылдарға арналған ҚР Кәсіпкерлікті дамыту және қолдаудың бірінші Мемлекеттік бағдарламасы қабылданды. Сол бағдарлама аясында кәсіпкерліктің заңдық базасы құрылды. Ол тауар өндірушілерді ынталандырып, жеке мүлікті қорғауды, қолсұқпаушылықты қамтамасыз етті. 1996 жылдың соңында елде жеке кәсіпкерліктің ұлттық негізі қалыптасты, ол ауыл шаруашылығы өнімдерімен 70 пайыз, өнеркәсіптік өнімдермен 40 пайыз, сауда тауар айналымы және қызметтер көлемімен 90 пайыз қамтамасыз етуді көздеді.
Бұл кезеңде біртіндеп жеке кәсіпкерлікті қолдаудың іргетасы қалана бастады. Ол жеке кәсіпкерлік пен өндірушілерді қорғау мен нығайту, жеке кәсіпкерлікті дамыту қорын құру бойынша шараларды қамтыды. 1997 жылы сәуір айында «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры құрылып, жұмысын бастады. Күрделі салық жүйесі мен салық көлемінің көптігі бастапқы кезде ШОК-тың дамуына айтарлықтай кедергі келтірді. Сонымен 90-жылдардың басында республикада салықтың 43 түрі болды, оның 16-сы жалпы мемлекеттік, 10-ы жалпыға міндетті салықтар мен салымдар, 17-сі жергілікті салықтар мен жинақтар болды. Оған қоса, ШОК жағдайы салық заңының тұрақсыздығын күрделендіре түсті. 1994 жылы мемлекетте салық жүйесін құру және салықты реттеу жолында алғашқы нақты қадамдар қабылданды. «Жеке тұлғалардың табыс салығы туралы» және «Заңды тұлғалардың кірістері мен табыс салығы туралы» заңды күшіне ендіретін ҚР Президентінің Жарлығы шықты.
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың екінші кезеңі мемлекеттің қатаң монетарлы және фискалды саясатымен көрініс тапты. Макроэкономикалық тұрақтылыққа жету үшін Үкімет өндірістік қызметті ынталандыратын салық жеңілдіктерін қысқартып, бұл өз кезегінде кәсіпкерлікке теріс әсер етті. Шағын кәсіпорындар мен ЖШС, кооперативтердің өндірістік салаларында жұмыс істейтіндердің саны күрт азайып, несиеге қолжетімділіктің төмендеуі, жеке жабдықтарының жетіспеуі, жоғары инфляция кәсіпкерлік субъектілерінің негізгі бөлігі өндірістік саладан сауда-делдал және коммерциялық қызметтерге қарай жылыстауына алып келді.
Министрліктің мәліметінше, ұлттық жобада 4 түйінді бағыт бойынша 10 міндетті шешуге баса назар аударылмақ. Олар: кәсіпкерлік белсенділікті арттыру; кәсіпкерлердің өсуін ұлғайту; ешкім көп айналыса қоймаған қызмет пен тауар түрлерін қалыптастыру және бәсекелестікті кешенді дамыту.
Бірінші бағыт шеңберінде кәсіпкерлік белсенділікті арттыруға көңіл бөлініп, халық арасында бизнес-құзыреттерді ұлғайту үшін кәсіпкерлік дағдыларға оқыту мүмкіндігі беріледі. 150 мың жұмыссыз бен нәтижесіз жұмыспен қамтылған адам аталған шарамен қамтылады. Осылайша, қаржылай емес қолдау шараларын алған кәсіпкерлік субъектілерінің саны 637 940 бірлікті құрайды. Сондай-ақ 995,3 мың жұмыс орны құрылады, оның ішінде тұрақты – 335,1 мың, уақытша – 660,2 мың.
Ал кәсіпкерлердің өсуін ұлғайтуды болжайтын екінші бағыт бойынша кәсіпкерлерге түсетін әкімшілік жүктемені ауқымды түрде төмендету жоспарланып отыр. «2025 жылға дейін барлық мемлекеттік реттеу құралдары қайта қаралады. Бизнес үшін мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігі мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін «Бизнеске арналған үкімет» порталымен біріктіру арқылы іске асырылады. Барлық жоспарланған шараларды іске асыру бизнеске түсетін жүктемені түбегейлі азайтуға және жаңа экономикалық ахуал жағдайында іскерлік белсенділікті дамытуға мықты серпін беруге мүмкіндік береді», делінген министрліктің ресми сайтындағы хабарламада.
Ұлттық жоба аясында микробизнес субъектілері үшін микрокредиттер мен гранттар түрінде қаржылай қолдау да жалғасады. 8,6 мыңнан астам азамат өз ісін ашу және дамыту мақсаттары үшін микрокредиттерге қол жеткізе алады. 50 мыңнан астам жас кәсіпкер жаңа бизнес-идеяларды іске асыру үшін гранттарға қол жеткізе алады. Халықтың әлеуметтік осал топтарынан шыққан 50 мың азамат өзінің кәсіпкерлік әлеуетін ашу үшін гранттар ала алады, деп уәде береді министрлік.
Үшінші бағыт шеңберінде туризмді дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған бірқатар шара көзделген. Елдің туристік әлеуетін ашу мақсатында 1000 инвестициялық жоба іске асырылмақ. Соның нәтижесінде, 2025 жылға қарай туризм саласының ІЖӨ-дегі көлемі 1,5 есеге , салаға жеке инвестициялар көлемі 3 еседен аса өседі. Ішкі туристік ағын 4,5-тен 8 млн адамға, сырттан келетін туристер саны 1 млн-нан 3 млн адамға дейін (2019 жылдың көрсеткіштеріне қарағанда) көбейеді. «Сапарлар» жіктемесі бойынша көрсетілетін қызметтер экспорты 6,5 есе 3 млрд АҚШ долларына дейін өседі.
Сондай-ақ гидтер мен экскурсия жүргізушілердің қызметін 95%-ға дейін цифрландыру, туристік маршруттарды мобильді байланыспен қамтуды 1,8 есеге ұлғайту, орналастыру орындарының 95%-ын E-QONAQ ақпараттық жүйесімен қамтуды қамтамасыз ету жоспарлануда.Ал бәсекелестікті кешенді дамыту бағыты үш міндетті іске асырумен жүзеге аспақ. Оның алғашқысы – баға белгілеуді бұрмалауды жою арқылы электр энергетикасы саласындағы нарықтарға қолжетімділікті қамтамасыз ету болса, екіншісі – биржалық сауданы дамыту. 2025 жылға қарай бензин, дизель отыны, авиакеросин, битум, сұйытылған мұнай газы нарықтары биржалық саудамен қамтылмақ.Ал үшінші міндет – экономиканы мемлекет иелігінен алу. Осыған сай 20 монополиялық операторды тарату және қайта ұйымдастыру жоспарланып отыр. 2025 жылға қарай бірыңғай операторлар саны 1,6 есеге 30 бірлікке дейін қысқарады. Бәсекелестікті кешенді дамыту мемлекеттің экономикадағы үлесін 2025 жылға қарай 14%-ға дейін қысқартуға мүмкіндік береді.
Министрліктің мәліметінше, кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған ұлттық жоба толығымен іске асырылса, мемлекет мынадай нәтижеге қол жеткізеді: ІЖӨ-дегі ШОБ үлесі 35%-ға дейін ұлғаяды, 995,3 мың жұмыс орны құрылады; мемлекеттің экономикадағы үлесі 14 пайызға дейін төмендетіледі.Міне, бизнесті қолдау мен дамытудың осындай шаралары нәсібін кәсіптен тауып жүрген миллиондаған адамға көмек болады деген сенімдеміз. Әрине егер бұл қолдаулар нақты иесіне дұрыс жетсе…
