Түркістандық тұрғындарды ақпараттандыру мақсатында цифрландыруды дамыту, елдің киберқауіпсіздігін нығайту, жасанды интеллект технологияларын қолдану жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Билік елдің экономика мен басқарудың цифрлық моделіне жылдам көшуі кибершабуылдар мен ілеспе залалдардың санын азайту үшін қоғам өкілдерін көптеп қатыстыру және оның компьютерлік қауіпсіздік аспектілері туралы хабардар болуын талап ететінін түсінеді. Билік тұрғындардың көпшілігі зиянды бағдарламаны кездейсоқ жүктеу қаупі сияқты киберқауіпсіздіктің негізгі қауіптері туралы аз ақпарат алып отырғанын, бұл онлайн режимде фишингке немесе алаяқтыққа әкеп соғуы мүмкін екенін атап өтеді. Сонымен қатар, елдегі көптеген шағын және орта бизнес компанияларының ақпарат пен коммуникациялық технологияларды қорғау бойынша негізгі білімі жоқ.
Дәл сол себепті мемлекет қазіргі таңда басты назарды қоғамдық ақпараттандыру және адамдарға компьютер мен коммуникациялық технологияларды қорғау мақсатында негізгі құралдарды беру үшін ағартушылық іс-шараларын өткізуге салады. Жақында өткізілген сауалнама нәтижесіне сүйенсек, бұл қадамдар тиімді болған және киберқауіпсіздік қатері туралы қоғамның ақпараттануын арттыруды қамтамасыз етті. Себебі, бұл қатер туралы қазір сауалнамаға қатысқандардың 78 пайызы біледі.
Қазақстанның Ұлттық қауіпсіздік комитеті мемлекеттік органдардың ақпараттық ресурстарын және Қазақстанның маңызды ақпараттық инфрақұрылымын кибершабуылдардан қорғауға арналған Ақпараттық қауіпсіздік жөніндегі ұлттық үйлестіру орталығын (ҰҚКҮО) құрды. NKCIB 17 мемлекеттік департаментке кибер инциденттер мен қауіптерді анықтау үшін олардың ақпараттық жүйелерін антивирустық қорғау және бақылау құралдарымен қамтамасыз етті. Киберқалқан бағдарламасының негізгі бөліктерінің бірі киберқауіпсіздік мамандарын оқыту және халықты ақпараттық қауіпсіздіктің маңыздылығына үйрету болып табылады. Қазақстанда ақпараттық технологиялар бойынша дайындалған мамандар тапшылығына байланысты билік кибертехнологиялар бойынша оқуын жалғастыратын университет студенттеріне арнайы шәкіртақы тағайындай бастады. Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігіне еліміздің барлық тұрғындарын оқыту және ағарту шараларын ұйымдастыру тапсырылды.
«Киберқалқан» іс-қимыл жоспары аясында ел үкіметі Қазақстан тарихында алғаш рет заңды тұлғаға кибершабуыл немесе деректердің ағуы нәтижесінде бүлінген мүлкі үшін қаржылық өтемақы алуға мүмкіндік беретін ерікті киберсақтандыруды енгізді. Билік елдің цифрлық экономикалық және басқару моделіне жылдам көшуі кибершабуылдар мен кепілге келтірілген залалдың санын азайту үшін халықтың көбірек қатысуын және компьютерлік қауіпсіздік аспектілері туралы хабардар болуын талап ететінін мойындайды. Қазақстан билігі халықтың басым бөлігі фишингке немесе онлайн алаяқтыққа әкеліп соқтыратын зиянды бағдарламаны кездейсоқ жүктеп алу қаупі сияқты киберқауіпсіздіктің негізгі қауіптері туралы нашар хабардар болып отырғанын атап өтті.
Оның үстіне еліміздегі көптеген шағын және орта бизнес субъектілерінің ақпараттық қауіпсіздік және коммуникациялық технологиялар бойынша қарапайым білімі де жоқ. Қазақстан мемлекеттік қызметшілерді киберқауіпсіздік, ақпараттық технологиялар саласындағы заңнама, сондай-ақ «электрондық үкімет» мәселелері бойынша оқытуға инвестиция салады. 2021 жылғы 5 қаңтардан бастап Қазақстан Президенті жанындағы Қоғамдық әкімшілік академиясы мемлекеттік қызметшілерді мемлекеттік мекемелердің цифрлық платформаларға көшуі саласында оқыту үшін онлайн курстар ұйымдастырды. 2019 жылы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі 20-дан астам мемлекеттік органдар мен 17 жергілікті мемлекеттік органдардың қызметкерлерімен киберқауіпсіздік аспектілері бойынша тегін онлайн оқыту курстарын өткізді. 2020 жылы жаһандық пандемияның басында Қазақстанда үкіметтегі көптеген шенеуніктер қашықтан жұмыс істеу режиміне көшті. Шенеуніктерге цифрлық және коммуникациялық технологиялармен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіру мақсатында Қоғамдық әкімшілік академиясы, БҰҰ Даму бағдарламасының қазақ бөлімшесі, Астанадағы мемлекеттік қызмет орталығы және Мемлекеттік қызмет істері агенттігі мемлекеттік қызметкерлерді кеңінен оқытты.
Қазақстан халқының 85%-дан астамы интернет пайдаланады. Бұл Орталық Азия елдері бойынша ең жоғары көрсеткіш. Олай болатын жөні де бар. Себебі, бүгінде үкімет пен экономиканың негізгі сегменттері цифрлық платформаларға ауысқан. Төлемді де телефон арқылы жасап жүрміз. Осындай ақпараттық технология құралдарын қолдану бойынша да посткеңестік кеңістікте Балтық елдерінен кейінгі орында тұрмыз. Дегенмен, бір медальдің екі беті болатыны сияқты ақпараттық технологияны қолданудың кең өріс алуы киберқылмыстың артуына да алып келеді. Ғасыр тарихы бар «Qazaq» газеті бүгін Қазақстанның қалай киберқалқан құрып жатқанына тоқталады. 2018 жылы Қазақстан үкіметі мемлекеттік органдар мен жеке компанияларды тұтынушыларға жақсырақ қызмет көрсетуі үшін дәстүрлі физикалық қолжетімділіктен онлайн мүмкіндікке көшуге ынталандыратын «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасын іске қосты.
Жаһанды жаулаған COVID-19 пандемиясы басталғаннан кейін көп адам қашықтан оқып, жұмыс істеді. Осы тұста Қазақстан цифрлық экономикаға кеңінен көшіп, киберқауіпсіздік деңгейін арттырды. Бұл Қазақстан билігін киберқауіптерге қарсы маңызды шаралар қабылдауға итермеледі. Киберқылмысқа қарсы күресте қиындықтар туындап, мұндай қылмыстардың қарқындылығы, көлемі мен күрделілігі үнемі артып отырғанына қарамастан, Қазақстанның киберкеңістіктегі қылмыстар мен қауіп-қатерлерге қарсы әрекетінің соңғы жылдардағы нәтижелері жаман емес.
БҰҰ-ның ақпараттық және коммуникациялық технологиялар саласындағы бастамасы болып саналатын Халықаралық телекоммуникациялар ұйымы шығарған «Жаһандық киберқауіпсіздік индексі – 2020» киберқауіпсіздік саласындағы өркендеудің нәтижесінде Қазақстан 182 елдің ішінен 31-орыннан көрінді. Посткеңестік кеңістікте алдымызда Эстония (3), Ресей (5), Литва (6) және Латвия (15) тұр. Ал, Өзбекстан 70-ші, Қырғызстан 92-ші, Тәжікстан 138-ші, Түркіменстан 144-ші орында қалып қойды.
Citibank Kazakhstan банкінің бұрынғы басшысы Андрей Курилиннің сөзінше, халықаралық банктерге кибершабуылдар әр секунд сайын жасалады. Сондықтан отандық банктердің киберқорғанышы әлсіз болуы қатты алаңдатады. Бір атап өтерлігі, хакерлермен күресте мемлекет те қол қусырып отырған жоқ. Айталық, 2017 жылы «Қазақстанның киберқалқаны» тұжырымдамасы қабылданғаннан кейін үкіметтің киберкеңістікті мониторингілеу және бастамашыл шаралар қабылдау жөніндегі талпынысының артуы киберқауіпсіздік деңгейін айтарлықтай төмендетті. 2019 жылға қарай Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің Қазақстан желісіндегі кибершабуылдардың көздерін анықтауға білімі мен білігі жеткілікті болды. Министрлік елдегі бұзылған веб-сайттар мен вирус жұққан бағдарламалардың санын азайтуға барын салды. «Қазақстанның киберқалқаны» бағдарламасының арқасында банктер, мемлекеттік органдар, жеке компаниялар мен өндірістік кәсіпорындарды қоса алғанда, 300-ден астам маңызды инфрақұрылым нысандары жүйесінің қауіпсіздік деңгейі арттырылды. Мемлекеттік техникалық қызмет мекемесі күніне бір миллионға жуық кибершабуылдарды тежеу және алдын алу үшін тер төгеді.
2018 жылы ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитеті Мемлекеттік мекемелердің ақпараттық ресурстарын және Қазақстанның сыни ақпараттық инфрақұрылымын кибершабуылдан қорғауға арналған ақпараттық қауіпсіздіктің ұлттық үйлестіру орталығын (ҰҚХО) құрды. 2020 жылы NCCIB 17 үкіметтік ведомствоға киберинцидент пен қауіпті анықтау үшін олардың ақпараттық жүйелерін вирусқа қарсы қорғау және бақылау құралдарын ұсынды.
«Қазақстанның киберқалқаны» бағдарламасының негізгі міндеттерінің бірі – киберқауіпсіздік саласындағы мамандарды оқыту және жұртқа ақпараттық қауіпсіздіктің маңыздылығын түсіндіру. Қазақстанда ақпараттық технологиялар саласында оқытылған мамандардың жетіспеуіне байланысты билік университет студенттеріне арнайы шәкіртақы тағайындай бастады, олар кибертехнология мамандығы бойынша оқуын жалғастырады. Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің алдына бүкіл халық үшін оқыту және білім беру іс-шараларын ұйымдастыру міндеті қойылды. «Қазақстанның киберқалқаны» бағдарламасы бойынша іс-қимыл жоспары шеңберінде Қазақстан тарихында тұңғыш рет үкімет заңды тұлғаға кибершабуыл немесе деректердің бұзылуы салдарынан бүлінген мүлік үшін қаржылық өтемақы алуға мүмкіндік беретін ерікті кибер сақтандыруды енгізді.
