Түркістандық тұрғындарды ақпараттандыру мақсатында цифрландыруды дамыту, жасанды интеллект технологияларын қолдану жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Ғылым және технологиялар жөніндегі ұлттық кеңестің отырысында қазақ тіліндегі ЖИ моделін әзірлеу цифрлық дербестігімізді қамтамасыз етіп қана қоймай, мемлекеттік тілді дамытуға мықты серпін беретінін айтқан болатын.
Осылайша, қазақ тілі мен жасанды интеллекттің үйлесуі еліміздің мәдени және ғылыми потенциалын арттырып, халықаралық деңгейде танымал болуына септігін тигізеді. Бұл бағыттағы жұмыстар әрі қарай да жалғасын тауып, жаңа жетістіктерге жетуге мүмкіндік беретіні сөзсіз. Scano қазақ тіліндегі деректерді талдау үшін арнайы әзірленген алгоритмдерді қолданады, олар ақпаратты әртүрлі тақырыптар бойынша категорияларға бөліп, трендтерді анықтап, табылған деректердің құндылығын бағалап, жан-жақты аналитикалық қорытындылар жасай алады. Дегенмен, жоба басталған кезде біз қазақ тіліндегі базаның жоқтығынан және осы тілге арналған арнайы модульдерді әзірлеу қажеттілігінен қиындықтарға тап болдық. Бұл мәселені шешу үшін біз интернеттен деректерді өзіміз жинауға мәжбүр болдық, бұл көп уақыт пен ресурстарды талап етті. Содан кейін біз осы деректерді өңдеу және құрылымдаумен айналысып, қазақ тіліндегі мәтіндерді талдауға арналған арнайы алгоритмдер әзірледік. Жұмыс барысында қазақ тілін тілдік интеллект үшін анықтау кезінде кейбір қиындықтар туындады. Атап айтқанда, қазақ тілінің ерекшеліктері мен идиомалары нақты талдауды қиындатуы мүмкін, және біз алгоритмдердің дәлдігін арттыру үшін осы мәселелерді белсенді түрде шешуге тырысамыз. Бүгінде қазақ тіліндегі материалдарды талдау барысында анализ жасау дәлдігін 90%-ға жеткіздік, – дейді Аслан Әбілқас.
P/S: Осы зерттеуді жүргізу барысында OpenAI компаниясы жаңадан ChatGPT 4o (omni) моделінің іске қосылғанын хабарлады. GPT-4o — GPT-4-тің жаңартылған моделі, ол интернеттегі үлкен көлемді деректер негізінде жасалған. Бұл модель 50 түрлі тілді, оның ішінде қазақ тіліндегі мәтінді, аудионы және бейнені тез арада өңдей алады. Жаңа модель аудио-аудармашы ретінде жұмыс істей алады, эмоцияларды қабылдап, бет-әлпетті талдай алады және пайдаланушылардың дыбыстық нұсқауларына жауап бере алады. Алайда қазақ тіліндегі сұраныстар ағылшын немесе орыс тілінде берілетін ақпараттар деңгейіне жете қойған жоқ. Бірақ Қазақстанның ЖИ нарығында жетекші елдердің қатарына енуіне әлеуеті жеткілікті және алғышарттар да бар. Мәселен, еліміз Oxford Insights жүргізген Үкіметтің 2023 жылға арналған жасанды интеллектке дайындық индексінде 193 елдің арасында 72 орынды, 2021 жылғы DSGI цифрлық дағдылар деңгейі бойынша 134 елдің рейтингінде 43 орын, азаматтардың электрондық қатысу рейтингінде (E-Participation Index) 15 орын, БҰҰ зерттеулері бойынша «Электрондық үкіметті дамыту» индексі бойынша 28 орын және «Онлайн қызметтер» индексі бойынша 8 орынды алады. Сонымен қатар биыл «Жасанды интеллектті дамытудың 2024-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы» бекітілді. Тұжырымдамада нейрондық желілер негізінде ұлттық тіл моделін әзірлеу, деректер орталығы мен суперкомпьютерді қосу сияқты индикаторларға басымдық берілген. Бұл технологияларды қазақ тілінде сөйлету үшін Алтынбек Мұрат ұсынған нақты жұмыстарға кіріскен жөн. Еліміздегі бірқатар жоғары оқу орындарында Google және Huawei сияқты көшбасшы компаниялардың арнайы курстары ашылды. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметке жасанды интеллект саласын жан-жақты дамытуға тапсырма берді.
«Дербес тіл моделін әзірлеу – жасанды интеллект саласындағы болашағы зор бағыттың бірі. Қазір қазақ тілі моделін жасау жұмысы қолға алынып жатыр. Осы жұмысқа сегіз ғылыми-зерттеу институты мен жоғары оқу орнынан тұратын консорциум тартылды. Бұл бастама цифрлық дербестігімізді қамтамасыз етеді. Сондай-ақ мемлекеттік тілді дамытуға мықты серпін береді», – деді Мемлекет басшысы.
Тоқаев жасанды интеллект саласындағы маман тапшылығын шешу кезек күттірмес мәселенің бірі екенін атап өтті.
«Бұл мәселені тез арада шешу қажет. Әрине, нақты жұмыстар да атқарылып жатыр. Еліміздегі бірқатар жоғары оқу орындарында Google және Huawei сияқты көшбасшы компаниялардың арнайы курстары ашылды. Корея, Қытай елдеріндегі жетекші білім ордаларымен келісімге қол жеткіздік. Білім алмасып, мамандарды бірлесе даярлау туралы уағдаластық бар. Бізге өскелең ұрпақтың жаңа цифрлық технологияны еркін меңгергені керек. Сол үшін орта мектептер мен жоғары оқу орындарындағы білім бағдарламаларын қайта қарау қажет. Әсіресе, жасанды интеллектінің мүмкіндіктерін үйренуге баса мән берілуге тиіс», – деді Президент.
Тоқаев Ұлттық кеңес мүшелерінің әлеуетін пайдаланып, жасанды интеллект саласын жан-жақты дамытуға барынша назар аударуы керек екенін атады.
«Кеңес құрамындағы жұмыс тобына ұсынылған сарапшылар тізімін бекітуді тапсырамын. Олар жасанды интеллект индустриясындағы өзекті мәселелерді шешуге белсене қатысуға тиіс», – деді ол елордадағы жиында.Summer Institute of linguistics ұйымының зерттеуі бойынша әлемде 7164 тіл тіркелген.
Жасанды интеллект — компьютер ғылымдарының ең ауқымды салаларының бірі. Ол ақылды машиналар жасаумен айналысады. Яғни машиналарды әдетте адам интеллектісін қажет ететін тапсырмалар жасауға үйретеді. Автономды көлік құралдары, медициналық роботтар, интеллект тұрмыстық техника, ақылды дижитал көмекшілер — осының бәрі жасанды интеллектінің көмегімен жасалады. Кейінгі жылдары тренд тіпті арта түсті. Ең жарқын мысалы ретінде IPhone құрылғысындағы Siri, Tesla автокөлігі, фильмдер мен сериалдармен айналысатын Netflix-ті атап өтуге болады. Бұлардың бәрінде жасанды интеллект бар. Яғни сіз туралы ақпарат жинап, өңдейді. Сөйтіп соны қорыта келе сізге арнайы көмек береді, бейімдейді. Кезінде электр қуаты пайда болғанда көпшілік қалай таңғалған болса, жасанды интеллектінің де әсері мен революциясы одан еш кем емес, тіпті асып түсуі мүмкін. Сондықтан осы салаға қызығатындар дәл қазір оқып алғаны жақсы. Жасанды интеллект саласындағы бакалавриат пен магистратура бағдарламаларында машиналарды «ақылды» шешім қабылдауға үйрететін тәсілдер қамтылады.
Бұл бағыт Қазақстанда «Ақпараттық технологиялар» оқу бағдарламасы аясында оқытылады. Бакалавриат — Қазақ технология және бизнес университетінде, магистратура — Satbayev University-де, ҚБТУ мен әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да докторантура бағдарламаларының ішінде бар.
Қай елдерде оқыған дұрыс?
- Малайзия — жылына 11 000 доллардан бастап;
- Жапония — жылына 20 000 доллардан бастап;
- АҚШ — жылына 35 000 доллардан бастап;
- Қытай — жылына 9 000 доллардан бастап;
- Ұлыбритания — жылына 18 000 еуродан бастап.
IoT саласындағы табыс мөлшері шамамен қандай?
- 2019 жылғы есеп бойынша жылдық табыстың орташа көлемі 109 810 доллар болған;
- 2029 жылға қарай жылдық табыс мөлшері 142 750 долларға дейін өседі деген болжам бар;
- 2029 жылға қарай жоспарланып отырған жұмыс орнының саны: 46 000.
Естеріңізге саламыз, елімізде ЖОО-да құжат қабылдау басталды. 2023-2024 оқу жылына құжат 20 маусым мен 25 тамыз аралығында қабылданады. 13-20 шілдеде білім беру гранттарының конкурсына өтініш қабылдау өтеді. Бұл туралы Ғылым және жоғары білім министрлігінің баспасөз қызметі хабарлайды. Оқуға түсушілер 18 мамырда басталып, 5 шілдеге дейін өтетін ҰБТ-ның екі нәтижесінің біреуін грант конкурсына ұсына алады. Білім беру гранты иегерлерінің тізімі 10 тамызға дейін жарияланады.
Жасанды интеллект адам өмірін жақсарту, жеңілдетуді ғана емес, кейбір жағдайларда оның өмірін сақтап қалады.Көптеген компаниялар жасанды интеллекттің көмегімен, адамзат денсаулығын жақсарту жолдарын қарастырған. Роботтардың, технологиялардың көмегі медицина саласына да өз септігін тигізген. Осындай технологиялардың әсерінен көптеген сырқаттардың шешімдері де табылып келе жатыр.Жасанды интеллект көмегі тек медицина саласында емес, экологиялық жағынан да бірқатар мәселелердің шешімін тапқан.Әсіресе, жаhандық жылынуға байланысты біршама экологиялық мәселелерді бастан кешіріп отырмыз. Инфрақұрылымды қолдау, халықты тамақтандыру үшін табиғи ресурстарды көбейту, ауыл шаруашылығын дамыту сынды жағдайларда да жасанды интеллекттің көмегіне жүгінуде.Яғни, жасанды интеллект біздің қауіпсіздік жүйелеріміздің ажырамас бөлігі.Сонымен қатар, біз жасанды интеллекттің арқасында көңіл — күйімізді көтере аламыз. Жасанды интеллект арқылы жұмыс істейтін әлеуметтік желілер арқылы әлеуметтік орта таба аламыз.Достар мен серіктестермен байланысуды жеңілдетеді.Әрбір әлеуметтік желі бұл жасанды интеллект. Ең алдымен, Facebook желісі туралы қарастырайық:
Facebook – 2 миллиардқа жуық адам қолданатын, минутына 293000 рет жаңарып отыратын платформа. Негізінен бұл платформа Torch құрылымына негізделген. Осы платформаның арқасында әлемнің кез келген бөлігінде жанама түрде жасанды байланысуға болады.
Instagram – ауқымды ақпараттарды таратып, адамдар жасанды түрде байланысуға болатын өте танымал платформа. Платформадағы мүмкіндіктер көлемі үлкейген сайын, жасанды интеллект пайдаланушы қызығушылын арттыра беруде. Чат боттар – оның көмегімен, сіз нақты адаммен сөйлесіп жатқандай әсер аласыз.
Netflix және Spotifyдың жасанды интеллект арқылы жұмыс жасайтын ұсыныс қозғалтқыштары келесі шоуды немесе тыңдайтын әуенді іздеген кезде шешім қабылдау процесін жеңілдетуге көмектеседі.
Сандық көмекшілер – Apple компаниясының Siri Google now Amazon, Alexa және Microsoft компаниясының Cortana — пайдаланушыларға кестелерін тексеруден өткізуге және ғаламтордан белгілі бір ақпаратты іздеуден бастап басқа қолданбаға пәрмендерді жіберуге дейінгі әртүрлі тапсырмаларды орындауға көмектесетін сандық көмекшілер болып табылады. Міне, осылайша, жасанды интеллект көмегімен жүзеге асатын кітап оқудан музыка тыңдауға, тоңазытқышта бар нәрселерден дәмді ас әзірлеуге көмектесетін рецепттер, өнер туындыларын жасау барлығы өмірімізге тамаша әсер етеді.
