Түркістандық тұрғындардың назарына киберқауіпсіздік стратегиясы мен азаматтардың ақпараттық қауіпсіздігі жөнінде керекті ақпараттарды ұсынамыз. Біздің елде де басқа мемлекеттер секілді киберқауіпсіздік саласында түрлі деңгейде көптеген іс-шара іске асырылып жатыр. Ұлттық киберқауіпсіздік стратегиясы қылмыстың алдын алып, азаматтардың ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар орталық мониторинг әрі талдау жүргізеді, мемлекеттік органдармен және маңызды ақпараттық инфрақұрылыммен бірігіп қызмет атқарады. Әлеуметтік желіде ақпараттық науқандар ұйымдастырып, халықты желі алаяқтарының арбауына түсіп қалмауға шақырады. Дегенмен қулығына құрық бойламайтын алаяқтар талай адамды алдап, сан соқтырып кетіп жатыр. Ұлттық статистика бюросының биылғы қыркүйек айындағы дерегі бойынша елорда тұрғындарына интернет-алаяқтардың кесірінен келтірілген залал мөлшері 2 млрд 600 млн теңгеден асып кеткен. 3 600-ден астам алаяқтық фактісі тіркелген. Ал бұл көрсеткіш республика аумағында 13 700 фактіден асады. Алаяқтардың арбауына түскендердің бәрі бірдей құқық қорғау органдарына жүгіне бермейтінін ескерсек, бұл цифрлар әлдеқайда көп болуы да ықтимал.
Киберқылмыстың алдын алу үшін қайтпек керек? Өзіңізді және ақпаратыңызды киберқауіптерден қорғау үшін бірнеше негізгі қадамды орындауға болады: операциялық жүйелерді, браузерді және басқа да бағдарламаларды үнемі жаңартып отырыңыз. Құпия сөздеріңізді ойластырарда әріптер мен сандарды, күрделі таңбаларды қамтыңыз. Екі факторлы аутентификацияны қолданыңыз. Бейтаныс хат жіберушілердің электронды пошталарынан келген хабарламаларды мұқият оқып, жауап бермеуге тырысыңыз. Зиянды бағдарламаларға қарсы антивирустық жасақтаманы орнатыңыз. Сыртқы медиада немесе «бұлтта» маңызды деректердің сақтық көшірмесін жасап, қорғау үшін шифрлауды қолданыңыз. Әлеуметтік желілерде жеке ақпаратты жариялауды шектеңіз. Егер жеке деректеріңізге шабуыл жасалды деп күдіктенсеңіз, міндетті түрде тиісті мамандарға жүгініңіз.
Заман дамып, жаңа технологиялар өрістеген сайын кибершабуылдар да соғұрлым жиілей бермек. Дегенмен қауіпсіздік жүйелерін белсенді түрде жаңарту және арнайы мамандарды даярлау арқылы киберқылмыспен күресе аламыз. Киберқауіптен қорғану – қоғамның бірлескен күш-жігерін талап ететін маңызды міндет.
Бүгінде әлемдегі барлық мемлекеттер ақпараттық қауіпсіздік мәселелерін ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйесінде бірінші орынға шығарады. Бұл үшін мемлекеттің бірінші кезектегі міндеті Қазақстан Республикасында ақпараттық қоғам ретінде азаматтық қоғамды құру болып табылады, өйткені ХХІ ғасырда азаматтар мен мемлекеттің дамуындағы ақпарат, ақпараттық ресурстар мен технологиялар рөлінің өсуі байқалады.
Әрине, ұлттық қауіпсіздік пен патриотизмнің идеяларын насихаттаусыз, түсіндірусіз және жарияламай қалыптастыру мүмкін емес. Бұл үдерісте отандық бұқаралық ақпарат құралдары, журналистика және публицистика маңызды рөл атқарады. Қайта құру саясаты, ең алдымен, публицистикада көрініс тапқан ұлттық тарихи жадының қайта жандануына түрткі болды. Публицистикалық ой барлық қазақ интеллигенциясын қамтыды, ол өз идеялары мен ұсыныстарын БАҚ арқылы жаңғыртылған ұлттық сана-сезімнің барлық аспектілері мен бағыттары бойынша жеткізе бастады. Осы жылдардың публицистикалық мақалалары сол кездегі ұлттық сана-сезімді көтеру ісінде маңызды рөл атқарды және кейіннен Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдарында жаңа бірегейліктің қалыптасуының рухани негізі болды.
Теория мен практиканың кез келген саласы қатаң түсінікті аппаратқа негізделген. Қазіргі таңда ол ұлттық қауіпсіздіктің маңызды элементтерінің бірі ретінде бағаланады. Ақпараттық қауіпсіздіктің көптеген ұғымдары мен терминдері қауіпсіздіктің осы ерекше түріне тән ерекше маңызды қасиеттердің, белгілер мен қатынастардың кең спектрін бейнелейді.Ақпараттық қауіпсіздік деп бұдан әрі азаматтардың, ұйымдар мен мемлекеттің мүддесінде оның қалыптасуы мен дамуын қамтамасыз ететін объектінің ақпараттық ортасының қорғалуының жай-күйі түсініледі. Ал ақпараттық қауіптерде – қоғамның ақпараттық ортасының жұмыс істеуіне қауіп төндіретін факторлар немесе факторлар жиынтығы.Құқықтық лексикамен тығыз байланыс оның бірегейлігін көрсете отырып, ақпараттық қауіпсіздіктің терминологиялық жүйесінің маңызды ерекше ерекшелігі болып табылады. Бұл ақпараттық қауіпсіздік техникалық тәртіпті немесе информатиканың бір бөлігі болуды баяғыдан тоқтатқан фактісінің салдары. Енді ол ақпараттық қоғам контексінде әлеуметтік құрамдас және тұтас ғылым болып табылады.
Билік және басқару органдары қабылдаған шешімдердің дұрыстығы және олардың ақпараттық-психологиялық әсері көп жағдайда ақпараттың сапасына, сенімділігіне, уақытылығына және толықтығына байланысты. Негізінен БАҚ арқылы берілетін ақпарат, қоғамдағы шиеленіс пен саяси тұрақсыздық ахуалын туғызуы мүмкін. Ерекше күш-жігерсіз әлеуметтік, ұлттық, діни қақтығыстар мен жаппай тәртіпсіздіктерді тудыруы және сол арқылы біз ұмтылып отырған елдің демократиялық дамуын құру үшін жойқын салдарға әкеп соқтыруы мүмкін. Ақпаратты заңсыз пайдалану, ұрлау немесе бұрмалау сөзсіз ауыр экономикалық шығындарға алып келеді.
Ұлттық қауіпсіздік немесе ұлт қауіпсіздігі – ол өмір сүрудің әртүрлі салаларында жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің өмірлік маңызды мүдделерінің ішкі де, сыртқы қауіп-қатерлерден қорғалуы, яғни елдің тұрақты үдемелі дамуының қамтамасыз етілуі.«Ұлттық қауіпсіздік» термині теориялық және іс жүзінде саясаттануда Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, 1947 жылы АҚШ-та «Ұлттық қауіпсіздік туралы» заң қабылданған соң пайда болды. «Қауіпсіздік» ұғымы ХІХ ғасырдың 80 жылдарынан бері қарай ғана қолданыла бастады, әрі оның өзіне тән бағыттылығы орын алды. Негізінен, мемлекеттік қылмыстармен күрес жүргізуге бағытталған қызмет ретінде қоғамдық қызметке көбірек назар аударылды.1981 жылғы тамыздың 14-інде жарық көрген «Мемлекеттік тәртіп пен қоғамдық тыныштықты сақтау шаралары туралы Ережелерде» «қоғамдық қауіпсіздік» терминімен қатар жүретін «мемлекеттік қауіпсіздік» термині қолданылады.
КСРО-да іс жүзінде «қауіпсіздік» мемлекеттік қауіпсіздікке теңестірілді. «Мемлекеттік қауіпсіздік» түсінігінің 1934 жылғы шілдеде заң тұрғысынан бекітілуін қоғамды мемлекеттендірудің айқын белгілерінің бірі ретінде тануға болады. Сонымен қатар мемлекеттік қауіпсіздік саласына: азаматтардың бірлестіктер, ұйымдар, одақтар құру құқықтарын іске асыруына, өмірге ар-ұждан бостандығының конституциялық ұстанымын енгізуге байланысты қоғамның рухани өмірінде пайда болатын жағдайлар қосылды.Қоғамдық және мемлекеттік құрылыстың ауысуы теориялық-құқықтық түсініктерде де, қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселесінің өзіне деген көзқарастарда да бірте-бірте дамуға, жетілуге келтірді. 1990 жылдарда жеке адамның, қоғамның және мемлекеттің әлеуметтік-саяси маңызына арналған саны көп жарияланымдар пайда болды.Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы теориялық және іс жүзіндегі қызметтің құқықтық негізі болып ҚР Президентінің 1991 жылғы тамыздың 21-інде бекіткен «Қазақ ССР-інің Қауіпсіздік кеңесін құру туралы» жарлығы саналады. Ол қауіпсіздік түсінігін мемлекеттік билік құрылымдары аясынан шығарып, еліміз үшін қауіпсіздік мәселелсіне түбегейлі жаңа тұжырымдамалық көзқарасты бекітіп берді.
«Ұлттық қауіпсіздік» термині алғаш рет 1995 жылы Қазақстан Республикасының «Ұлттық қауіпсіздік туралы» Заңында қолданылып, бұл терминнің мазмұнын ары қарай толықтыру – Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына арнайтын жыл сайынғы Жолдауларында көрініс тапты.Заң тұрғысынан ұлттық қауіпсіздіктің негізгі нысаны ретінде төмендегілер танылады:жеке адам – оның құқықтары мен міндеттері; қоғам – оның материалдық және рухани игіліктері; мемлекет – оның конституциялық құрылысы, егемендігі мен аумақтық тұтастығы.Қауіпсіздік субъектілері болып саналатын азаматтардың, қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктердің Қазақстан Республикасы заңнамаларына сәйкес қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қатыса алатын құқықтары мен міндеттері бар.
