Түркістан облысының тұрғындары назарына финтех жайлы ақпараттарды ұсынамыз. Қазақстандағы ақпараттық-коммуникативтік технологиялардың дамуы кем дегенде соңғы екі пікірдің жүзеге асуына кепілдік бере алады. Дәл осы азаматтар мен мемлекеттің өзара әрекеттестігін ыңғайлы, қарапайым, қолжетімді және түсінікті ету үшін электрондық үкімет тұжырымдамасы әзірленді.Ал финтех жайлы не білесіз? Аталған сала бойынша еліміз көлемінде атқарылып жатқан шаруалар шаш етектен соның маңыздыларына тоқталайық. Әлемде өркендеп келе жатқан және тек өткен жылы 15 миллиард инвестиция алған қаржы технологиясы Fintech.
Әлем халқының үштен бір бөлігі екі немесе одан да көп финтех қызметін пайдаланады. Бірақ пайдаланушылар көбіне олар қолданатын қолданбалардың «финтех» екенін біле бермейді. Финтек дегеніміз не екенін түсіндіретін уақыт келді. Қаржылық технология –(Fintech)Қаржы технологиясы (Fintech) – бұл қаржылық қызметтерді жеткізу мен пайдалануды жақсарту мен автоматтандыруға бағытталған жаңа технологияны сипаттау үшін қолданатын термин. Негізінде, финтек компанияларға, кәсіп иелері мен тұтынушыларға қаржылық қызметін, процестері мен өмірін жақсырақ басқаруға көмектеседі. Бұл смартфондарға жиі орнатылатын арнайы бағдарламалық қамтамасыз ету мен алгоритмдерді қолдану арқылы мүмкін болады. Финтек – бұл «қаржылық технологияның» тіркесі. Ал анықтау Fintech жайлы айтар болсақ, жыл сайын технологиялық инновация қаржылық қызметтерде біз қаржылық технология ретінде түсіндіре аламыз. Бұл саладағы компаниялар дәстүрлі қаржы нарықтарын бұзу үшін жаңа технологияларды әзірлеуде. Бұл жаңа технологияларды жасауға бірнеше стартаптар қатысты, бірақ көптеген банктер өздерінің финтех идеяларын іске қосты.
Fintech қазір ақша аударымдары, чекті біздің банкке салу сияқты әр түрлі қаржылық әрекеттерді сипаттайды смартфон, банктің филиалын айналып өтіп, несие алуға өтінім беріңіз, кәсіп ашуға ақша жинаңыз немесе инвестицияларды басқарыңыз, әдетте адамның көмегінсіз.
Жалпы Электрондық үкімет құру ісі билік органдарының жұмысын анағұрлым тиімді, азаматтарға қолжетімді ету үшін қажет болды. Бұрындары әрбір мемлекеттік орган өз бетінше «оқшау өмір сүріп», басқаларымен байланысқа түсе қоймайтын, ал азаматтардың алуан түрлі анықтама, растама секілді өзге де қағаздарды жинау үшін толып жатқан инстанциялардан өтуіне тура келетін. Осының барлығы бір ғана қызмет түрін пайдалану үшін толып жатқан мекемелер табалдырығын тоздыруға мәжбүрлейтін. Бүгінде электрондық үкімет жобаларының арқасында ол заман келмеске кетті.
Электрондық үкімет – ақпараттық технологиялар көмегімен ішінара келісушілікті қамтамасыз ететін, мемлекет пен азаматтар арасындағы, сондай-ақ, мемлекеттік органдардың өзара әрекеттестігінің бірыңғай механизмі. Мемлекеттік органдарға кезекті қысқартып, анықтама, куәлік, рұқсат құжаттарын және тағы басқаларын алуды жеңілдетуге әрі жылдамдатуға мүмкіндік берген де дәл осы механизм.
Басқаша айтқанда, электрондық үкімет деп лицензияны рәсімдеу үшін ЖСН ғана керек болатын (басқа ақпараттың бәрі дағдылы сұранымдар арқылы алынады), коммуналдық қызмет ақылары мен айыппұлдарды онлайн жүйесінде төлеуге болатын, анықтама алу үшін «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» КЕАҚ-қа жеке куәлік қана талап етілетін, бизнесіңізді өз бетіңізше тіркеуге, немесе электрондық үкімет порталында небәрі 10-15 минут ішінде анықтама алуға, күн-түн демей, кез келген уақытта баланың балабақшаға кезегін көруге.
Сонымен бірге, әрбір азаматтың әлеуетін мейлінше жүзеге асыруға мүмкіндік тудыратын мемлекет. Азаматтардың заңды құқығының қорғалуы мен сақталуына кепілдік беретін мемлекет. Азаматтардың мұқтаждығы мен қажеттіліктеріне бағдарланған мемлекет. Арадағы өзара әрекеттестік қарапайым, ұғынықты және қолжетімді болатын, адамдар үшін құрылған мемлекет.
Электрондық үкімет – ақпараттық технологиялар көмегімен ішінара келісушілікті қамтамасыз ететін,
мемлекет пен азаматтар арасындағы, сондай-ақ, мемлекеттік органдардың өзара әрекеттестігінің
бірыңғай механизмі. Мемлекеттік органдарға кезекті қысқартып, анықтама, куәлік, рұқсат құжаттарын
және тағы басқаларын алуды жеңілдетуге әрі жылдамдатуға мүмкіндік берген де дәл осы механизм.
Басқаша айтқанда, электрондық үкімет деп лицензияны рәсімдеу үшін ЖСН ғана керек болатын (басқа
ақпараттың бәрі дағдылы сұранымдар арқылы алынады), коммуналдық қызмет ақылары мен
айыппұлдарды онлайн жүйесінде төлеуге болатын, анықтама алу үшін «Азаматтарға арналған үкімет»
мемлекеттік корпорациясы» КЕАҚ-қа жеке куәлік қана талап етілетін, бизнесіңізді өз бетіңізше тіркеуге,
немесе электрондық үкімет порталында небәрі 10-15 минут ішінде анықтама алуға, күн-түн демей, кез
келген уақытта баланың балабақшаға кезегін көруге.
Сонымен бірге, әрбір азаматтың әлеуетін мейлінше жүзеге асыруға мүмкіндік тудыратынмемлекет.
Азаматтардың заңды құқығының қорғалуы мен сақталуына кепілдік беретін мемлекет. Азаматтардың
мұқтаждығы мен қажеттіліктеріне бағдарланған мемлекет. Арадағы өзара әрекеттестік қарапайым,
ұғынықты және қолжетімді болатын, адамдар үшін құрылған мемлекет.
Жасанды интеллект енгізілген кезде қоғамда «мұның қаншалықты зияны болады?» деген сұрақтың аясында талқы жасайды. Финтехте де бұл мәселе бар. Этика тұрғысынан да, экономикалық салдары жағынан да қауіп болуы ғажап емес. Мысалы, барлығын жасанды интеллектіге тапсырған соң, жұмыс орны қысқарады. Болмаса, алгоритмдер жұмысында ауытқу болуы мүмкін. Сол секілді оған шешім қабылдауды үйреткенде әлдебір бейәдеп шешімдер болмауы керек. Айталық, кредит берерде ұлтына не нәсіліне қарап шешім қабылдамауы қажет дегендей.
Жүйе болғандықтан, кейде ол істен шығып қалады. Осылайша адамға не қоғамға қауіп төндіруі мүмкін. Көбіне жасанды интеллект қабылдаған шешімді нақты түсіндіру қиын болады. Мүлдем мерзімі кешіктірілген қарызы жоқ адамға кредит мақұлдамай қойып жатады. Сол сияқты басында кредиті көп адамға кезекті рет рұқсат беруі мүмкін. Мұның бәрі жасанды интеллект технологиясын қолданатын жүйелерге деген сенімсіздік тудырады. Жалпы алғанда AI модельдерінің жұмысы нәтижесі көлемді мәліметтерден тұрады. Ішкі де, сыртқы да көптеген деректі сіңіреді. Соның нәтижесінде әлдебір шешім қабылданады. Сондықтан ақпараттық қауіпсіздік мәселесіне келгенде де жоғары талап қойылады. Жеке мәліметтердің желіде «жүзіп жүрген» кезі бұған дейін аз болған жоқ.
Жасанды интеллектіні енді-енді енгізіп жатқандықтан, Қазақстанда скориң жүйесі, клиенттерді қолдау боты секілді бағыттар кеңінен қолданылады. Әйтсе де, әлемдік финтехте ауқым әлдеқайда кеңейген. Айталық, қызметтің не өнімнің клиентке ұнап-ұнамағанына дейін жасанды интеллект анықтайды. Осылайша эмоциялық нейрон желісі дамып жатыр. Машинаны үйрету технологиясы арқылы жүйе клиент жасаған транзакциялардағы олардың мінез-құлық паттерндерін есепке алып, танып отырады. Сол арқылы оның қандай өнімге қызыққанын бақылап, біле алады. Сол ақпараттарға сүйене отырып, әр клиенттің жеке қалауы анықталып, ескеріледі. Айталық, инвестиция туралы ақпарат алып оқыған адамға инвестициялық өнім ұсынылуы мүмкін.
Осындай ұсыныс модельдері клиенттерге жеке нұсқаулық жасауға мүмкіндік береді. Мәселен белгілі бір уақыт сайын жасап отыратын қадамдарын еске салып отырады. Пин-кодты бірнеше рет қате терген кезде жүйе идентификация жасатып, егер ол адам шынымен құпиясөзді ұмытып қалған болса, растаған соң жаңа пин-код ойлап тауып, баптауға мүмкіндік беріледі. Мұның бәрі клиенттің мәселесін дереу түсініп, шешуге көмектесу үшін жасалады. Яғни кейінгі кездері персонализация технологиясына баса назар аударылып отыр. Қазіргі таңда қазақстандық банктерде клиентке ыңғайлы канал арқылы байланысу технологиясы қосылған. Біз бұл ретте чат боттар туралы айтып отырмыз. Мысалы нейрон желілеріне негізделген чат-боттар түрлі мессенжер арқылы қызмет көрсетеді. Мобайл қолданбада ғана емес, Telegram және WhatsApp арқылы да боттарға сауал қойып, егер жауабын алмасаңыз, қаржы кеңесшісіне қосады.
Жасанды интеллекті арқылы жүзеге асырылатын location intelligence деген жаңа технология бар. Бұл технология жаңа бөлімше ашатын кезде қай жерден ашқан дұрыс деген шешім қабылдауға көмектеседі. Банктің барлық бөлімшесі туралы деректерді өңдеп, адам қаншалықты көп келетінін, әлеуетін есептейді. Бәрінің негізінде клиенттердің белсенділігі жатыр. Бәсекелес банктердің клиенттерінің де, көшедегі тарфиктің де, тұрғын санының да деректері де — бәрі есепке алынады. Осындай статистикалық ақпаратқа сүйене отырып, жаңа бөлімше локациясы анықталады.
Келесі бір жаңашылдық — қызметкерлердің жұмыс уақытына қатысты. Сатумен айналысатын қызметкерлерге жасанды интеллект жұмыс кестесін жасап береді. Мысалы біреу түске дейін өнімді жұмыс істейді, біреу таңертең мүлдем жұмысқа құлықсыз болады. Жасанды интеллектіге негізделген жүйе қызметкердің кестесін шолып шығады да, сауда көрсеткішін бағалайды. Сөйтіп тиімділігін арттыру үшін қолайлы жұмыс кестесін жасап береді.
Бұған дейін айтқанымыздай, жасанды интеллект технологияларының дамуына басты кедергі — машинаны үйрету үшін дербес деректерді жинау және алмасу кезінде заң талаптарын түгел сақтау және азаматтардың деректерін қорғау. Банк саласында бақылау өте қатты болғандықтан, бұл мәселені реттеу де оңай емес. Ауқымды жұмыс атқарылуы керек. Одан кейінгі кедергілер қатарында білікті мамандардың тапшылығы. Соның ішінде, Қазақстанда бұл мәселе күйіп тұр. Өте көп көлемді мәліметті өңдеп, әлдебір мәселенің шешімі болатындай жүйе жасай алатын дата-сайентистер қажет. Қазіргі таңда бұл мамандарға деген сұраныс еселеп өскен. Мысалы, бизнес иелерінде яки банктерде клиенттердің мінез-құлқына, істейтін әрекеттеріне қатысты өте көп мәлімет бар. Бірақ сол жиналған ақпаратты қалай қолдану керегін білмейді. Өйткені дата-сайентистер аз. Осы сынды кедергілер ретке келсе, финтехте біраз процесс жеңілдейді. Жасанды интеллект бәрін өзі-ақ істей беретін жүйе емес. Оны үйрету үшін осы саладағы алгоритмдер мен құралдарды түсіну керек, экспертиза жасалуға тиіс. Сонымен қатар банк процестерінен де хабардар болу шарт. Одан кейінгі кедергі — жасанды интеллект шешімдерін жасайтын және үйрететін сенімді инфрақұрылымның болмауы. Мұның құны да арзан тұрмайды.
