Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылы 2 қыркүйекте «Әділетті Қазақстан: заң мен тәртіп, экономикалық өсім, қоғамдық оптимизм» атты Қазақстан халқына Жолдауын жариялаған болатын. Осы орайда Түркістан қаласының тұрғындарына ақпараттық сайтымыз арқылы түсіндірме жұмыстарын жүргізіп отырмыз.
Мемлекет басшысы Қ.К.Тоқаевтың биылғы Жолдауы ел күтіп отырған көптеген маңызды мәселені қамтыды. Жолдаудың мазмұны – «есітуші мемлекеттің» нағыз көрінісі. Бірнеше мәселеге тоқталғанды жөн көрдік.
Бірінші, банктерге қатысты жаңа заң қабылдау туралы. Ашығын айту керек, бүгінгі таңда елдегі банктер жүйесінің экономикаға жасап жатқан қызметі төмен. Олардың ішкі тірлігіне ешкім де араласа алмайды. Араласқымыз да жоқ. Өкініштісі – банктердің экономика саласындағы кәсіпорындар мен кәсіпкерлерді нақты жобалар бойынша қаржыландырмауы. Мүмкін санаулы жобалар, таңдаулы кәсіпкерлер бар шығар. Менің білетінім – орта және шағын кәсіпкерлердің олардан қаржы алуының қиындығы, пайыздық көлемінің жоғарылығы, қағазбастылықтың көптігі.
Бірақ банктердің барлығының да қаржылық жағдайы мықты, топ-менеджерлерінің жалақасы жоғары, триллиондаған қаржы қозғалыссыз есепшоттарында жатыр. Сондықтан да Президенттің бұл саладағы салық мөлшерін әділ белгілеу, банктердің акционерлерінің дивидендтеріне сәйкес салық төлеуі керек екендігі туралы айтқаны өте орынды. Қабылданатын заңда осы және басқа да мәселелер нақтылануы керек.
Екінші, шағын және орта бизнесті қолдау жайы. Президент орта бизнестің ел экономикасындағы үлесін 2029 жылға қарай 15 пайызға жеткізу туралы Үкіметке тапсырма берді. Қазір бұл көрсеткіш – 7 пайыз ғана. Дамыған мемлекеттерде шағын және орта бизнестің үлесі 60-70%-ға дейін жетеді. Яғни, халықтың басым бөлігі өз кәсібімен айналысады, өзін-өзі қамтамасыз етеді. Президенттің тұрғындардың орта буын санатын қалыптастыру керек дегені – осы. Егер тұрғындардың жартысынан астамында өз баспанасы, автокөлігі, балаларын оқытуға мүмкіндігі, өзіне жетерлік табысы болса, экономиканың дамығандығының негізгі көрсеткіші де сол болмақ.
Үшінші, агроөнеркәсіп кешенін дамыту бойынша айтылған нақты мәселелер. Агроөнеркәсіп кешенін тікелей субсидиялау тәсілінен арзан несие беру тәсіліне біртіндеп көшіру керек. Шаруалардың біраздан бері айтып жүргені де осы: ұзақ мерзімге, арзан пайызбен несие берілсе – жауапкершілік те артады, мемлекеттің қаржысы да шығын болмайды.
Ауыл шаруашылығындағы статистиканы шынайыландыру осы саланы дамытудың нақты негізін қалайды. Мемлекеттік қолдау көбейгенімен, нақты көрсеткіштердің жақсармауының себебі де осында.
Ауыл тұрғындарына өз өнімдерін өндіруге, өңдеуге және сатуға мүмкіндік беретін инфрақұрылым құру – ауыл шаруашылығы өнімдері көлемінің артуына, бағаның төмендеуіне оң әсер ететіні даусыз. Ауыл азаматтарының, жақсы қолдау болса, есігінің алдындағы шаруашылықпен өзін де, өзгені де көкөніспен, бау-бақша өнімдерімен, ет, ірімшік, сүт-маймен қамтамасыз ететін мүмкіндігі толық бар. Тек оларды сатып алу, сақтау, нарыққа шығару инфрақұрылымын жасау керек.
– Президент Жолдауында қаржы-несие, салық саясатына, индустрияны дамытуға, инфрақұрылымды, кадрлық әлеуетті арттыруға, экология, медицина, білім, спорт салаларына қатысты көптеген маңызды тапсырмалар беріліп, нақты мақсаттар белгіленді. Солардың заңнамалық негіздерін қалыптастырудағы зор жауапкершілікті Парламент депутаттары да толық сезінеді деп сеніммен айта аламын, – дейді Сенат депутаты Әли БЕКТАЕВ.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев биылғы Жолдауында елімізде атом электр стансасын салу мәселесіне тағы да оралып, бұған дейін айтылған республикалық референдумның нақты өтетін күнін бекітті.
Мәжіліс депутаты Сергей Пономаревтың пікірінше, алдағы 6 қазанда ел тұрғындары бір кісідей атсалысып, аталған мәселеге орай өз таңдауларын жасауға тиіс.
Институттың академиктер мен профессорлардан құралған басшылығы маған болашақ АЭС үшін жоғары білікті 400 маман дайындап беруге мүмкіндік барын жеткізді. Бұл мамандар оқу-жаттығуға арналған макетте емес, жұмыс істеп тұрған ядролық реакторларда даярланады. Тек жатақхана мәселесін шешіп беруді сұрап отыр.
Институт басшылығының сөзіне сүйенсек, біздің елімізде АЭС үшін маман дайындауға әлеуетіміз толық жеткілікті. Біз осыны халыққа жеткізуіміз керек.
Бұған уран қоры жөнінен әлемде алдыңғы қатарда екенімізді қосып қойыңыз. Сонымен бірге, елімізде ядролық отын өндіретін Үлбі зауыты жұмыс істеп, өнімдерін шығарып жатыр.
Қазіргі таңда елімізде оңтүстік аймақ электр энергиясын көп тұтынады. Ал электр стансаларының бәрі солтүстікте орналасқан. Сондықтан да атом электр стансасын оңтүстік жақтан салу жоспарланып отыр. Бұл жерде 1979 жылы Екібастұз көмірін пайдаланатын «Оңтүстік Қазақстан гидроэлектр стансасы» салынуға тиіс болатын. Таңдалған орны керемет. Теміржол келіп тұр, елдің маңызды орталықтарынан қашықта орналасқан. Егер 6 қазанда ел халқы қолдап дауыс берсе, осы жерде АЭС салынбақ.
– Жалпы АЭС тақырыбының елімізде талқыланып жатқанына 30 жылға жуықтап қалды. Алғаш рет ол 1998 жылы көтерілді, сосын 2005 жылы, кейін 2011 жылы талқыланды. Бірақ әрдайым халық тарапынан қолдау таппай келді. Алайда бір жыл бұрын АЭС мәселесін Президенттің өзі көтеріп, биыл көктемде референдум өткізу қажеттігін айтты. Яғни соңғы шешімді халықтың өзіне қалдырып отыр. Менің айтарым, бұл мәселені одан әрі соза беруге болмайды. Өйткені қазір біз қолданып жүрген заттың бәрі электр тогы арқылы жұмыс істейді. Электр энегриясына деген қажеттілік жыл санап өсіп жатыр. Сондықтан АЭС – осы қажеттілікті өтейтін керемет мүмкіндік.
Біз кезінде Ақтауда 30 жылға тақау Маңғыстау атом энергетикалық комбинаты жұмыс істегенін білеміз. Алайда 90-жылдары популистердің ықпалымен оны жауып тындық. Осы стансаны жаппағанда қазіргідей проблема болмас та еді. Сондықтан алда өтетін республикалық референдумда халқымыз дұрыс шешім қабылдайды деп үміттенемін, – дейді депутат.
АЭС – еліміздің энергетикалық саясатының маңызды бағыты. Кейінгі кездері жаңартылатын әрі баламалы қуат көздерін дамытуға нақты бағыт алдық. Еліміз жалпы энергия теңгерімі құрылымындағы жаңартылатын қуат көздерінің сапалы өсімін 3%-ға жеткізді. Осыған дейін бұл көрсеткішті 2030 жылға қарай 10%-ға дейін өсіруді мақсат еттік. Енді Мемлекет басшысының тапсырмасымен жаңартылатын қуат көздерінің үлесін 15%-ға дейін жеткізбекпіз. Сол себепті, АЭС құрылысының ел дамуына мультипликативті әсерін толық ұғынуымыз қажет.
Биылғы Жолдауында Мемлекет басшысы да энергетика мәселесін шешудің маңыздылығын айрықшалап айтып кетті.
«Бүгінде энергетиканың Қазақстан экономикасындағы рөлі зор. Энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету – басты міндеттің бірі. Елімізде энергияны тұтыну қарқыны жылдан-жылға артып келеді.
2035 жылға қарай ел экономикасы мен халықтың қосымша электро энергетикалық сұранысы 18 ГВт-тан астам жаңа буынды қажет етеді. Яғни белгіленген уақытқа дейін қолданыстағы электрлі стансалардың генерациясы тек 135 млрд КВт сағат болса, қазіргі таңда тұтыну мөлшері 152,4 млрд КВт сағатты құрап отыр. Бұл ағымдағы энергия көздерінің болжамдалған мөлшерден бөлек, тіпті қазіргі жүктемелерді толықтай қамтамасыз ете алмайтынын айғақтайды. Ядролық генерацияны дамытудың және көміртегі бейтараптығының жаһандық күн тәртібінде сақтаудың қажеттіліктері бар. Олар – елдегі электр энергиясын өндірудегі таза электр энергиясының үлесін арттыру, ел экономикасындағы көміртегі ізін азайту, еліміздің CO2 шығарындыларын азайту жөніндегі міндеттемелерін орындау, елдің энергетикалық жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету, соның ішінде жаңартылатын энергия өндірудің өсуін қолдау.
Осы тұста еліміздің экологиялық жағдайына тоқталатын болсақ, парниктік газдардың ішінен көмірқышқыл газы CO2 – 81,6%-ы қазбалы отынды жағу кезінде бөлінсе, PI экстракция үдерісінде метан СН4 – 12,4% шығарылып, азот оксиді N20 – 5,6%-ды құрайды.
Болашақта атом энергетикасын дамытудың бірнеше елеулі артықшылығы бар екенін де ескеру қажет. АЭС елді энергиямен қамтамасыз ету көздерін әртараптандыруға, көмір мен газға тәуелділікті азайтуға ықпал етеді. Сондай-ақ атмосфераға парниктік газ шығарындыларын азайтатын экологиялық таза энергия көзіне жатады. Атом энергиясы энергиямен қамтамасыз етудің тұрақтылығына да жауап береді. Өйткені АЭС үздіксіз жұмыс істейді әрі ауа райы жағдайына тәуелді емес. Заманауи технологияларды енгізу АЭС-тің жоғары тиімділігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Атом энергетикасы еліміздің технологиялық дамуына және жаңа жұмыс орындарының ашылуына ықпал етеді. Сонымен қатар АЭС-тің жұмыс істеуі олар орналасқан аймақтардың экономикалық өсуіне тікелей байланысты. Заманауи АЭС энергия тиімділігін арттырып, смарт-желілік жүйелерге біріктірілуі де мүмкін. Атом энергетикасы импорттық энергия ресурстарына тәуелділікті азайтып, елдің энергетикалық тәуелсіздігін нығайтады. АЭС энергетикалық инфрақұрылымын дамытудың ұзақмерзімді болашағын қамтамасыз етеді. Тіпті сутегі және басқа да жоғары технологиялық өнімдерді өндіруге пайдалануға болады. Оған қоса ядролық физика мен технология саласындағы зерттеулер мен инновациялардың серпілісіне жол ашады.
