Бүгінгі елімізге қауіпті басты «изм» діни тұрғыдан «салафизм, уахабизм», Батыс христиан миссионерлік әрекеттері. Бұлар мемлекеттік идеологиялық платформаның нақтыланбауынан туындап отыр. Себебі ұстанымдар белгілі, мақсат-мұрат анық. Демек, мұратқа идеологиялық рухани негіздерсіз ұмтылу мүмкін емес. Осы тұрғыдан алып қарағанда, барша адамды бақытқа жеткізу деген кепілдігі бар мемлекет үшін идеология шарт. Бұл шарт мемлекет пен тарихи тәжірибенің үндестігі мен тұтастығына негізделеді.
Адамның өзінің туған жеріне, туған анасына, туған еліне құрметі оның туған тіліне деген құрметінен білінеді. Себебі тіл – ұлттық мазмұнды сақтап, келесі ұрпаққа беретін көпір. Тіл ол сананың баспанасы. Ол – саяси баспана. Ол – болмыстық баспана. Ол – рух. Ол – еркіндік кеңістігі. Ал кім немесе ел санасы, саясаты, болмысы, рухы, еркіндігі болмаса кімге керек. Ол өлгенмен тең. Өз анасын қадірлемеген, басқаның анасын құрмет тұта ма? Өз тілін, өз мәдениетін, өз елін құрметтемеген басқаның тілін, мәдениетін, ұлтын құрметтей ала ма? Ағылшын мен орыс тілі күн көріс, жаханмен жымдасу, заман талабы екендігі рас, ол бірақ рухани тұғыр емес, ол тәнге, қарынға, формаға бағытталған мұрат болып қала береді. Ол да керек. Бірақ болмысты, құндылықты, ұлтты, мәдениетті алып жүретін мына халықтың санасы тек қазақ тілінде сақтаулы. Алдымен мемлекет сол құндылық орталығына үңілсін, сосын әрбір қазақ өзі-ақ керекті тілін оқып алады. Ол ағылшынша ма, ол қытайша ма, ол зулуша ма. Мемлекеттік білім беруде қазақ тіліне ерекше көңіл бөлу қажет. Төл тіліміз ғана елдікті де, егемендікті де болмысты да қорғап болашақ ұрпаққа аманаттап алып баратын жалғыз сенімді кеме.
Біз қазақ деген ел талай тағдыр талайынан аман қалып егемендікке жеттік. Егемен ел болу нәсібі мына ғаламшарда екі ұлттың біріне бұйырмаған бақыт. Бұл бақытты екі қазақтың бірі сезінбеуі де мүмкін. Сезінсе де бірдей бағаламауы да ықтимал. Бірақ уақыт бүгін қазақты қазақ қылып бір болмысқа біріктіріп, ұйытып, тілі мен ділін, еркі мен үмітін асыл арнасына қауыштырып, құндылығы мен кесапатын қатар танып, мына уақыт пен қасиетті отанды қастерлеуді міндеттеп отыр. Бұл міндет қазаққа тарих бойы үздіксіз жүктеліп келеді. Тарихыңа қарап-ақ, осы міндеттерді ұлт болып, мәдениет болып өркениетті елдермен қатар тең көрсете білу үшін де, мемлекеттіліктің сақталуы шарт екен. Ол кез келген мемлекет емес, өзіңнің мәдениетің мен өркениетің негізіндегі мемлекеттілік.
Егемендікпен бірге қазақ тарихында саяси болмысындағы «мәдениет, мемлекет және дін» үштігі толық болды, түгелденді. Енді осы болмыстың мазмұнын толтыру әрбір қазақ азаматының парызы. Жалпы мазмұн мен форма біртұтас дегенімізбен, екеуінің функциялық тіршілігі мен белсенділігі уақытпен, санамен тығыз байланысты.
Сана дегеніміз ол қазақ деген сөз. Қазаққа қазақтықты, ортақ сананы қайта қалыптастыру, қоғамдық әрі мемлекеттік мүдде болуы тиіс. Ол үшін қоғамдық институттар белсенділігін арттыру шарт. Бұл мәселені көтеруіме себептер көп. Қазір қоғамдық пікірде, кейбір бауырлардан «мұндай елден кетемін, басқа елдің анаусы артық, мынаусы керемет» деген сөздер естіліп қалады. Жарайды, салыстыру деген жақсы. Бірақ ешқандай салыстыру Отан үшін жүрмейді. Себебі ол – Отан сенің анаң. Қанша жерден салыстырсаң да өз анасынан басқа артық ана табу мүмкін бе? Сондықтан бұл елді салыстырып, ауыстыру отанға қызметті білдірмейді. Керісінше ол отанды сатумен тең. Сабырмен, ғылыммен, біліммен, намыспен, ерік-жігермен отанды емес, отаныңдағы үдерістерді ауыстыр одан да. Сондықтан қазақтарға айтарым, сенің тірлігің ғана емес, өлігің де мына топырақтың әрі қарай қазақ отаны болуына себеп. Тірі болып қызмет етсең, қазақтың ажарысың. Ал егер дәм тұзың таусылып өле кетсең, мазарың, қазақ мазары ол да тарих болып қалады.
Адам мына дүниеде өмір мен өлім арасындағы сынақтан өту үшін жаралған. Жеке адамның сынақ уақыты оның тарихы. Ал ата-бабаларымыздың жеке тарихы, ол тұтас бір мәдениеттің де, діннің де, ұлттың да, мемлекеттің де тарихы. Әрбір адам Алласына жеке сынақ тапсырғанымен, мына әлемдегі ізі қалған тірілерге өнеге, тәжірибе, жол, салт, жора болып жалғаса береді. Бұл өнеге адамның ақылын, арын, жанын, малын, намысын қорғаудың, сақтаудың тәжірибесі. Із қалдырғандардың өмірі де өлімі де мәңгі есте сақталады. Тарихта аты қалады, аңызға айналады. Сондай аңыз, әпсана болған бабаларды еске алу ол адамның рухани қажеттілігі, рухының қызметі. Еске алу арқылы Алланы зикр ету құбылысының әлеуметтік қыры осы жерде ашылады. Мұны тарихта сабақтастық, үш уақыт тұтастығы деп қараймыз. Адам мәңгілік емес, оның мазары адамның артында қалғандары үшін сол кеңістікке иелену құқы мен билік тұғырын береді. Мазар ол тек өліктің жерленген топырағы ғана емес, ол адамның мына отанының қазығы.
Адамның біртұтас үш отаны бар. Адам ана құрсағындағы отанымен кіндігі арқылы байланады. Туған соң мына әлеммен, дүниемен санасымен қатынас жасайды. Бар мәселе қазіргі жахандық үдерісте, адамды осы сана арқылы байланыстарын әлсірету, үзу, ұмыттыру екендігін мәлім. Адамның ең басты тұғырлары отан болса, соның бірінші сатысы – ана құрсағы, атасы, елі, туыстары, мына әлемге келгендегі тіректері, құндылықтары, сол сара жолменен иманы мен ұстанымынан өзгерместен Иесіне қайтуымен адам сапары шеңберін аяқтайды. Бірақ мына дүниедегі іздері артындағылар үшін де, Алла үшін де негізгі сынақ өлшемі болып қала береді. Оларды біз ұрпақтары ұмытқанымен, Алла ұмытпайды. Сондықтан адамға өткен тарихын, жолын іздері мен тәжірибелерін еске алып отыру сунна, ұлы жол. Құдайлық қалау. Сондықтан кез келген мазар жай ғана томпайған топырақ емес, ұлағат, өнеге, естеу, ғибраттану обьектісі. Сыртына қарап-ақ өлімді еске аласың. Мазмұнына үңілсең, өмірді қалай сүру керектігін сезінесің.
ДОСАЙ КЕНЖЕТАЙ, ДІНТАНУШЫ, ТЕОЛОГ
