Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Жолдауында келешекте елімізді Еуразия құрлығында көлік-логистика өрісі бойынша ірі мемлекетке айналу қажет екенін айтты.
«Жалпы алғанда, Қазақстан Еуразия құрлығындағы басты транзит хабы ретіндегі рөлін арттыруы керек. Осылайша, уақыт өте келе көлік-логистика саласындағы ірі мемлекетке айналуымыз қажет. Көлік-логистика саласын қарқынды дамыту – бұл стратегиялық міндет. Үш жыл ішінде оның ішкі жалпы өнімдегі үлесі кемінде 9 пайызға жетуге тиіс. Ол үшін саланы тиімді басқару өте маңызды», деген Президент Көлік министрлігінің аясын кеңейтіп, қайта құрып, жол инфрақұрылымын салу жұмысы осы ведомствоның еншісіне берілетінін айтты.
Таяуда Еуразиялық үкіметаралық кеңестің пленарлық отырысында Премьер-министр Әлихан Смайылов ЕАЭО Шығыс пен Батыстың, Солтүстік пен Оңтүстіктің тоғысқан жерінде орналасқан, аймақтың бәсекелестік артықшылығы осы фактор болатынын айтты.
Үкімет басшысының айтуынша, ЕАЭО 190 миллион халқы бар, 93 миллионнан астам адам еңбек нарығы мен 2,7 триллион доллар ІЖӨ қарқынды дамып келе жатқан интеграциялық бірлестік. Мүше мемлекеттер арасындағы өзара сауда 2015 жылдан 2022 жылға дейін екі есе өсіп, 85 миллиард долларға жетті.
Әлихан Смайылов өз сөзінде Еуразиялық бестіктің өзара іс-қимылының маңызды бағыттарына тоқталды. Ол ЕАЭО Шығыс пен Батыстың, Солтүстік пен Оңтүстіктің тоғысқан жерінде орналасқанын, бұл әрқашан аймақтың бәсекелестік артықшылығы болғанын атап өтті. Соңғы 15 жылда Қазақстан транзиттік және көліктік инфрақұрылымды дамытуға 35 миллиард доллардан астам қаржы бөлді.
«Біз елдеріміздің халықаралық дәліздерінің, логистикалық терминалдары мен өткізу пункттерінің әлеуетін одан әрі арттыру маңызды деп санаймыз. Мен ЕАЭО-ның барлық елдерін транзиттік және көлік инфрақұрылымын дамыту бойынша бірлескен жобаларды жүзеге асыруға шақырамын», деді Әлихан Смайылов.
Ол сондай-ақ Қазақстанның өнеркәсіптік кооперацияны дамыту орталығы ретінде әрекет етуге дайын екендігіне назар аударды. Оның айтуынша, биылдан бастап стратегиялық жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін, бизнес-бастамаларды тиімді ілгерілетуге, өзара инвестицияны айтарлықтай арттыруға мүмкіндік беретін бірлескен жобаларға қаржылық көмек көрсету тетігі іске қосылады.
Әлихан Смайылов «төрт бостандық» пен ЕАЭО туралы шарттың негізгі қағидаттарын жүзеге асыру Одақтың негізі болып қала беретінін еске салды. Оның айтуынша, экспорттаушылар өзара саудада жасырын шектеу жағдайларымен жиі кездеседі.
«Сондықтан біз үшін төрт еркіндіктің бірі – тауарлардың қозғалысы еркіндігін жүзеге асыруды қамтамасыз ету мәселесі өзекті болып қалып отыр. Кедергісіз ортақ нарықты қалыптастырып, тауарлардың үшінші елдерге кедергісіз өтуін қамтамасыз ету қажет. Бұл барлық негізгі процестерді цифрландыруға ықпал ету керек», деді Премьер-министр.
Әлихан Смайыловтың айтуынша, үшінші елдермен және халықаралық ұйымдармен диалогты жандандыру маңызды, бұл өзара экономикалық мүдделілік. Ол серіктестер ЕАЭО елдерінің артықшылықтары туралы білуі керек деп санайды.
Бұл ретте, өткен қаңтар айында Қазақстан – Қытай шекарасында орналасқан Достық аулының маңында жаңа халықаралық сауда-логистикалық орталық өз жұмысын бастады.
Аталған жобаны «Dostyk Storage» ЖШС Мемлекеттік кірістер комитетімен бірлесіп жүзеге асырған болатын. Көзделген негізгі мақсат – трансшекаралық логистикалық инфрақұрылымды дамыту және «Алакөл» жол өткелінің өткізу қабілетін арттыру. Бұған дейін Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жүк көліктерінің Қазақстан – Қытай шекарасы арқылы өтуін жеделдету туралы бірнеше рет айтқан болатын. Бизнес пен Үкіметтің бірлесіп қатысуымен жүктерді өткізу қабілеттілігін арттыру және оны ресімдеуді жеделдету шаралары осылайша жүзеге асырылды.
«Жүктерді өңдеу және сақтау үшін осындай орталықтар ашу Мемлекет басшысының тапсырмасы шеңберінде жүзеге асырылып жатыр. Аталған орталық өз кезегінде шығыс шекарамыздағы алғашқы орталық әрі «Достық» – Шығыс Қазақстан мен Еуропа шекарасындағы ең озық бастама», деді кешеннің ашылу салтанатында Көлік вице-министрі Мақсат Қалиақпаров.
«Dostyk Storage» қоймасының құрылысы қысқа мерзімде жүзеге асырылды. Жаңа қойма кешені «Достық» кеденінің «Алакөл» кеден бекетінің өткізу қызметін тәулігіне 200-ден 600 жүк көлігіне дейін арттырып, тәуліктік жүк айналымын 4 мыңнан 12 мың тоннаға дейін ұлғайтады деп күтіледі. Бұл жүк айналымын 1 млн тоннадан 3 млн тоннаға дейін жеткізеді. «Қазіргі таңда «Алакөл» кеден бекеті арқылы бір бағытта небәрі 180 көлік өтеді. Биыл бұл бекетті жаңғырту жұмыстарын аяқтап, жүк ағынын 500 көлікке дейін ұлғайтуды көздеп отырмыз», деді Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің төрағасы Жандос Дүйсембиев.
Айта кетерлігі, «Dostyk Storage» ЖШС логистикалық орталығы 13,5 гектар аумақта орналасқан. Оның 3,5 гектарын үй-жайлары мен қойма инфрақұрылымы алып жатыр. Ал 10 гектары жүк көліктерін қоюға бөлінген. Жобаға арналған жеке инвестиция 2,8 млрд теңгеден астам соманы құрады. Кешен 3 жылдық мерзімге 100 пайыз (құрылтайшысы Мемлекеттік кірістер комитеті) «Nur Zholy customs services» мемлекеттік кәсіпорнының басқаруына берілді.
Осы орайда, көптеген ғалым әсіресе отандық қытайтанушылар мен сарапшылар «Бір белдеу, бір жол» бастамасы Орталық Азия елдері, соның ішінде Қазақстан үшін пайдалы деген пікірде.
«Орталық Азия өңірдегі ірі көлік-транзиттік торапқа айналу үшін Қазақстан 2015 жылы «Нұрлы жол» бастамасын қабылдады. Одан соң Қытайдың «Бір белдеу, бір жолы» мен «Нұрлы жолды» біріктірді. Екі бастама да көлік, логистикалық, өнеркәсіптік, энергетикалық, ауылшаруашылық экспортын, инфрақұрылым мен білім беруді жақсартуға, адами капиталды дамытуға және шағын және орта кәсіпорындарды қолдауға бағытталған. «Бір белдеу, бір жол» бастамасы Қазақстанға үлкен пайда әкелді, өйткені ол Қытай арқылы теңізге шығуға қол жеткізді. Цзянсу провинциясының Ляньюньган қаласындағы Қытай-Қазақстан халықаралық логистикалық базасы «Бір белдеу, бір жол» бастамасы іске қосылғаннан кейін салынған алғашқы нысан болды. Жүк пойыздары Ляньюньган, Шығыс терминал және Қорғас, Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданына қатынауы, отандық астықтың Жапонияға, Корея Республикасына, Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне импорт пен экспортты жеңілдетті. Мәселен, жүк пойызы Ляньюньганнан Алматыға дейін небәрі алты күнде жетеді. Осы бір мысал «Бір белдеу, бір жолдың» арқасында Қазақстан үшін сыртқы сауданың қаншалықты ыңғайлы болғанын көрсетеді», деді Қазақстан-Қытай зерттеу орталығының директоры Гүлнар Шаймергенова.
Қытайтанушының пікірінше, Қытайға қарсы саяси шиеленістерге, санкцияларға және сауда қақтығыстарына қарамастан, «Бір белдеу, бір жол» аясындағы сауда қарқын алып келеді. Мәселен, 2022 жылы Қытайдың жобадағы елдермен сауда көлемі 2 трлн доллардан немесе оның жалпы сыртқы сауда көлемінің үштен бірінен асқан.
«Бір белдеу, бір жол» бастамасының арқасында Орталық Азия экономикалық тұрғыдан жанданды. Миллиардтаған адамның өміріне оң әсер етті. Бұл бастама адамзат үшін ортақ болашағы бар қауымдастық құруға көмектесетініне сенімдімін», деп қосты Гүлнар Шаймергенова.
Ал саясаттанушы, қытайтанушы Әділ Кәукенов Қазақстан Қытайдың көршісі болуынан ұтып отыр дейді. «Біздің елдер шекаралас, көршіміз, мұны ешкім өзгерте алмайды. Қытай – бүгінде әлемнің екінші экономикасы. Бұл елмен бізде қауіпсіздік, есірткі трафигіне қарсы күрес, адам саудасы саласында көптеген бірлескен жоба бар. Біз көрші елдер болғандықтан, бұл – біздің ортақ ынтымақтасқан саламыз. Отандық тауар өндірушілер Қытай нарығында жетекші болуды қалап отыр. Қазір жергілікті бидай, ет, балық және басқа да көптеген азық-түлік өнімін көрші елге кедергісіз жеткізіп отырмыз», деді қытайтанушы.
Әділ Кәукеновтің айтуынша, Қазақстанның транзиттік жағдайы және «Бір белдеу, бір жол» жобаларына қатысатын көлік-логистикалық саланың дамуы еңбек нарығына айтарлықтай оң әсер етті.
«Қазақстанда «халықаралық логист» мамандығы пайда болды. Статистиканы қарасақ, Қазақстанның халықаралық нарықта көрсететін қызметтерінің 30-40 пайыздан астамы халықаралық логистикамен байланысты. Қазір жастар мамандық таңдағанда логистикалық қызметтердің үлкен нарығы қалыптасқанын назарға алып, осы саланы меңгеруге тырысып жатыр. Бір сөзбен айтсақ, біз халықаралық еңбек бөлінісінде Қытай, барлық Азия мен Еуропа арасындағы маңызды тетікке айналдық», деп атап өтті сарапшы.
Сондай-ақ саясаттанушы Қазақстандағы цифрлық экономика мен интернет сауданың дамуы ҚХР-дың арқасында екенін барлығы біле бермейді дейді. «Мысалы, Қытай – қолма-қол ақшасыз төлемдерді енгізген бірден-бір ел. Біз Қытайға жиі баратынымыз соншалық, көршіміздің жетістігі мен тәжірибесін өзімізге ыңғайлап алып, жүйеге енгіздік. Біз қазір бүкіл Еуразияда мақтан тұтатын қаржы жүйеміздің табысының бір бөлігіне Қытаймен көршілес болу арқылы қол жеткіздік», деді Әділ Кәукенов.
«Қытай елдердің экономикалық дамуының, халықаралық көлік, теміржол, теңіз қатынасын құрып, әлемге шығуына ықпал етсе, әсіресе қаржы құйса, жобаға қатысушы мемлекеттер сөз жоқ алып елге тәуелді болады». Сарапшылардың осы пікірінен кейін қоғамда теріс пікір қалыптасқаны белгілі. Қазақ қоғамы да секем алғаны рас. Алайда көптеген сарапшы мен ғалымның айтуынша, Қазақстанға келер қауіп аз. Өйткені Қазақстан өзінің көпвекторлы саясатының аясында алып көршісімен қарым-қатынас жасап, шекарадан аспайды. Орталық Азия елдерінің «Бір белдеу, бір жол» аясындағы Қытаймен байланысын зерттеп жүрген Шеффилд университетінің ізденушісі, сарапшы (Ұлыбритания) Франк Мараккионе: «Қазақстандағы Қытайдың рөлі Еуроодақ, АҚШ және Ресеймен салыстырғанда жоба барысында артты деп кесіп айта алмаймыз. Әрине, құрылыс, көлік, сауда саласында Қытайдың үлесі көп. Алайда ҚХР-дың Қазақстаннан алатын мұнай көлемі біз ойлағандай көп емес. Сондай-ақ Қазақстанның инвестициясын қарасақ, ірі көршісі алдыңғы шепте тұр деп тағы айта алмаймыз. Алдыңғы қатарда – Еуропа елдері. Сондықтан Қытай Қазақстанның қай саласында монополист деп санау қате пікір», дейді.
Көлік-логистика саласы Қазақстан инфрақұрылымының негізгі бір бөлігі және ел экономикасының даму деңгейіне елеулі әсер ететін маңызды сала екенін ескерсек, бұл бағыттағы жұмыстар жүйелі жалғаса береді.
