Қазақстан бизнесті жүргізуге ең қолайлы жағдайы бар елдер қатарына кіреді. Осы ретте Түркістан қаласының тұрғындарының назарына Қазақстандағы кәсіпкерлік саласының дамуы жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Демек, бизнеспен шұғылданғысы келген, кәсібін ашуға оңтайланып жүрген азаматтарға ыңғайлы жағдай бар. Мұндай азаматтарды қолдауға арналған мемлекеттік бағдарламалар да көптеп қабылданып жатыр. Бұрынғыдай жөн-жосықсыз тексерулерге тыйым салынды. Әкімшілік кедергілер азайды. Салық ауыртпалығы қысқарды. Кәсіпкерлерге берілетін жеңілдетілген кредит көбейді. Бизнеске қолайлы орта қалыптастыруға қолбайлау болып отырған құқықтық нормалар да күшін жойып, ШОБ-ты реттеу «таза парақтан» басталмақшы. Ендігі мақсат – орта және шағын бизнестің үлесін арттырып, ел дамуын орнықтыра түсу.
Еліміз тәуелсіздігін алған алғашқы жылдары басым бағыт ретінде бірінші кезекте кәсіпкерлерді қолдауға көңіл бөлінді. Күрделі кезеңнің қиындықтарына қарамастан, бизнестің дамуы мен қалыптасуына бағытталған алғышарттар осы кезеңде пайда бола бастады. 1992 жылдың өзінде елімізде әртүрлі қызметтермен айналысатын 34 мыңнан астам жаңа фирма құрылыпты.
Кезінде ала дорба арқалаған отандастарымыз күнкөріс қамымен алыс-жақын шетелдерге шығып, тауар тасып, сауда-саттықпен айналысып кеткені есімізде. Қалай дегенмен де бұл сауданың өзі елдегі шағын кәсіпкерлікті ынталандырудың бір қадамы болды. Өйткені жұртшылық мемлекетке алақан жайып отыруға болмайтынын ұғынып, өз-өздерін асырауға көшті. Сөйтіп ақша табудың жолын игерді. Коммерцияның қыр-сырына қанықты. Сауда жасауды үйренді. Саудагерлер өздеріне ғана емес, өзгелерге де, мемлекетке де пайдасын тигізіп, тауар айналымына үлесін қосты.
Тәуелсіз Қазақстанның кәсіпкерлік тарихына үңілсек, нәсібін кәсіптен тапқысы келген жандарды нақты қолдау шаралары 2000-жылдардан басталыпты. Осы кезеңдерде Елбасының бастамасымен бизнесті қолдау мен қорғауға бағытталған ауқымды жұмыстар қолға алынған. Атап айтқанда, 2001 жылдың шілдесінен бастап қосымша құн салығының (ҚҚС) мөлшерлемесі 20-дан 16 пайызға, әлеуметтік салықтың көлемі 26-дан 21 пайызға азайтылыпты. 2002 жылдан бастап, кәсіпкерлерге салық жеңілдігін ұсынатын жаңа сипаттағы Салық кодексі күшіне енді.
Ал 2006 жылы жариялаған Жолдауында Тұңғыш Президент 2007 жылдың қаңтарынан бастап ҚҚС көлемін 14 пайызға дейін төмендету, сондай-ақ шағын және орта бизнеске салық салудың бірыңғай мөлшерлемесін азайту (әр тоқсанға 3 пайыз) міндеттерін қойды. Сонымен қатар 2008 жылдың қаңтарынан бастап, әлеуметтік салықтың мөлшерлемесі 13 пайызға төмендетілді. «Мен кәсіпкерлердің үнемі алдынан шығып отыратын, көп жағдайда парақорлыққа, билігін асыра пайдаланушылыққа қатысы бар талай кедергілер туралы жақсы білемін. Осыған орай мемлекеттік органдардың барлық өкілінен шағын және орта бизнеске деген көзқарасты түбегейлі өзгертуді талап еттім. Менің бастамаммен 2003 жылдың қаңтарынан қазан айына дейін тексерулерге арнайы мораторий жарияланды. Бұл шара кәсіпкерлердің еркін тыныс алып, өз шаруасына көбірек уақыт бөлуіне мүмкіндік берді. Бұдан бөлек, 2003 жылдың желтоқсанында Бас прокуратура «заң бұзушылық анықталған жағдайларда» бақылау және қадағалау органдарының тексеру жүргізуін қабыл алмау құқығына ие болды. Қолға алынған осы шаралардың нәтижесінде 2004-2007 жылдары заңсыз тексерулердің саны 3,5 есе азайды. 2006 жылдың қаңтарында «Жеке кәсіпкерлік туралы» заң қабылданып, жеке кәсіпкерлік субъектілерін тексерудің тәртібін белгіледі. Осы жылдың наурыз айында қазақстандықтардың жеке бастамашылдығын еркін жүзеге асыруына жағдай жасалғанын, кәсіпкерлердің тек оны тиімді пайдалана білуі керектігін толық сеніммен мәлімдеуіме мүмкіндік туды. Мыңдаған қазақстандық бұл ұранға үн қосты», дейді сол кезеңдерді еске алған жазбаларында Елбасы.
Көптеген мемлекеттің әл-ауқаты кәсіпкердің көптігімен өлшенеді. Өйткені кәсіпкер бар жерде ел экономикасы орнықты дамиды, жұмыссыздық азаяды, тауарлар мен қызмет көрсету сервисі артады. Елдегі табысты азаматтардың саны ұлғаяды. Қазақстанның ұстанған саясаты да осы. Бірақ әкімшілік кедергілер қанша жерден азайды дегенмен де жойылып кеткен жоқ. Бизнеске жарияланған мораторий аяқталысымен кәсіпкерлерді тексеру тағы үдеп кетті.
Сонымен қатар, Ұлттық экономика министрлігі әзірлеген ұлттық жобаны қаржыландырудың жалпы көлемі 15,9 трлн теңгені құрағандығын еске саламыз. Оның ішінде республикалық бюджетте 402 млрд теңге қарастырылған. Ал 15,5 трлн теңгені жеке инвестициялар тарту қамту көзделген. Ұлттық жобаны іске асыру нәтижесі 2025 жылы 102 мыңнан астам жаңа тұрақты жұмыс орны ашылады. Еңбек өнімділігі 20 пайыздан астамға өсіп, өңдеу өнеркәсібі өнімдерін өндіру көлемі 1,5 есеге ұлғайтылады. Шикізаттық емес экспорт 41 млрд АҚШ долларына дейін екі есе артады. Жаңартылатын энергия көздерінен өндірілетін электр энергиясының үлесі генерацияның жалпы көлемінің 6 пайызын құрайтын болады. “Ұлттық жоба Жалпыұлттық басымдықтарды және елді дамытудың 2025 жылға дейінгі ұлттық жоспарын іске асыру үшін қалыптастырылды және 2025 жылға қарай орнықты экономикалық өсімі 5 пайыздан төмен емес деңгейде қамтамасыз етуге бағытталған” , – деп атап өтеді ұлттық экономика министрлігінен.
Елімізде «2021-2025 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі Ұлттық жоба» жоспар бойынша жүзеге асып келеді. Құжаттың негізгі міндеттемесі – қаржылай қолдау көрсету. Соның ішінде субсидиялау, кепіл болу, жеңілдікпен микрокредиттеу, жетпей тұрған инфрақұрылымды тартып беру және мемлекеттік гранттар беру қарастырылған. Бұл жерде, субсидиялау дегеніміз – банктердің бизнесті дамытуға беретін несиелерінің сыйақы мөлшерлемесін төмендету деген сөз. Ал кепіл болу – банктердің несиелері бойынша кепілзат ретінде ішінара кепілдік беру. Бұл құжатты бұған дейінгі жасап шығарылған мемлекеттік бағдарламалардың барлығын кіріктіре отырып Ұлттық экономика министрлігі әзірлеген. Іске асыруға жауаптылар қатарында әзірлеушімен бірге Сауда және интеграция, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, Мәдениет және спорт, Индустрия және инфрақұрылымдық даму, Ішкі істер, Қаржы, Энергетика, Сыртқы істер министрліктері бар. Сонымен қатар келісу бойынша, бірқатар комитет, агенттік, палаталар мен квазимемлекеттік компаниялар жүзеге асырылуына атсалысады. Ұлттық жобаны әзірлеудегі мақсат – кәсіпкерлік құрылымдарындағы сапалы өзгерістерді қамтамасыз ету, халықты жұмыспен қамтуды арттыру мақсатында шағын бизнесті дамыту, экономика салаларын әртараптандырудың драйвері ретінде орта бизнеске сүйену, кәсіпкерлік субъектілері үшін тең жағдай туындата отырып, бәсекелестікті кешенді дамыту.
Бес жылға арналған жобаның экономикалық тиімділігі Жалпы ішкі өнімдегі (ЖІӨ) шағын және орта кәсіпкерлік үлесін (ШОК) 35 пайызға дейін жеткізу мақсатын көздейді. ЖІӨ-дегі туризм көлемінің өсуі 8,4 трлн теңгеге жетуі тиіс. Мемлекеттің экономикадағы үлесін 14 пайызға дейін төмендету межеленген. Ұлттық құжат қорытындысында 995,3 мың жұмыс орнын құру жоспарланып отыр. Оның ішінде тұрақты – 335,1 мың, уақытша – 660,2 мың жұмыс орны болмақ. Жобаның әлеуметтік әсері: 1,7 млн адам тұрақты жұмысқа орналасады, 3,5 млн адам халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларымен қамтылады, табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен ауыл халқының үлесі 6,5 пайызға азаяды деп күтіліп отыр. Бұл жобаның ішіне бизнесті қолдау және дамыту жөніндегі «Бизнестің Жол картасы – 2025» мемлекеттік бағдарламасы және «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы да кіріктірілген.
Сондай-ақ ұлттық жобада 6 пайыздық мөлшерлемемен шағын несиелер беру қарастырылған. Моно және кіші қалалар мен ауылдық елді мекендер үшін бұл несиелер салалық шектеулерсіз, инвестициялық мақсаттарға, 20 млн теңгеден аспайтын сомада, ал айналым ақшасын толықтыру үшін кепілзатсыз негізде 5 млн теңгеге дейін 5 пайыздық мөлшерлемемен беріледі. Одан бөлек, «ҚЗЭ» бағдарламасының басым жобаларының сыйақы (7 пайыз) мөлшерлемесінің бір бөлігін субсидиялау және несиелерге ішінара кепіл болу (50 пайыз, 1 млрд теңгеге дейін) сынды несиелендіру механизмін жүзеге асыру жалғасуда. Кәсіпкерлік экономиканың қозғаушы күші десек, Президент бастамасымен жүзеге асқан ұлттық жобалар сол қозғаудың қуатына айналмақ.
Отандық кәсіпкерлікті дамыту – ұлы мұрат. Егер отандық кәсіпкердің шаруасы дөңгеленіп, өнімдері ішкі нарықты қамтамасыз етсе, тауар бағасының арзандауына септігі тимек. Отандық өнім – ел ырысы! Қаржы өз елімізде қалады. Экономиканың серпін алуына таптырмас мүмкіндік. Дамыған елдердің бәрінде отандық кәсіпкерлерді қолдау жолға қойылған. Барлық жағдай жасалған. Бәсекелестікке төтеп беру үшін мемлекет түрлі қаржылық қолдаулар көрсетуге дайын. Бұл жағынан біздің ел де кенде емес. Бүгінде елімізде шағын және орта бизнес аясында шаруасын дөңгелетіп, халықты жұмыспен қамтып отырған кәсіпкерлер легі баршылық. Осыған байланысты ұлттық жоба аясында тұрақты экономикалық өсуді 5 пайызға, халықтың табысын 27 пайызға арттыру да көзделіп отыр. Ал жеңіл өнеркәсіпті қолдауға қатысты мамандар тарапынан айтылып жатқан ұсыныстар да баршылық. Мәселен, отандық кәсіп иелері осы мүмкіндікті тиімді пайдалана алса, жоба аясында қолдарына қаражат алып, тігін фабрикаларын ашуға, жеңіл өнеркәсіп саласына қатысты шағын кластерлер жұмысын бастауға болады.
