Түркістандық тұрғындардың назарына Қазақстан кибершабуылдар мен гибридтік баса көктеп кірудің алдын алу, тежеу және тойтару жолдарын көрсететін, сондай-ақ күш салу арқылы анағұрлым тиімді нәтижеге қол жеткізу үшін елдің заңнамалық базасын жетілдіруді нұсқайтын мемлекеттік саясат жөнінде ақпараттарды ұсынамыз. «Қазақстанның қиберқалқаны» бағдарламасы электронды ақпараттық ресурстарды, ақпараттық жүйелерді және телекоммуникациялық желілерді қорғау сияқты салалардағы мемлекеттік саясатты айқындайды, ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қауіпсіз пайдалануды да қамтамасыз етеді. Бұл тұжырымдама киберқауіпсіздіктің барлық алдыңғы тәсілдерін біріктіруге көмектеседі. Бағдарламада ақпараттық қауіпсіздік саласындағы, оның ішінде төтенше жағдайлар кезіндегі инциденттердің алдын алу мақсатында шұғыл ден қою тетіктері әзірленді.
Киберқауіпсіздік ақпараттық дерекқорлардың, сондай-ақ компьютерлік желілерге кіретін түрлі бағдарламалардың қауіпсіздігін білдіреді.Қазіргі таңда киберқауіпсіздік ақпараттық қоғамды дамытудың міндетті шарты болып табылады, онда техникалық қауіпсіздіктен бастап заңнамалық қауіпсіздікке дейінгі проблемалар мен олардың шешімдерінің шексіз тізбегі сақталуы мүмкін.Қазіргі жағдайда киберқауіпсіздік мәселелері компьютерлік технологияның жекелеген объектісінде ақпараттық қауіпсіздіктің деңгейінен бастап, әрбір мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігі мен ұлттық қауіпсіздігінің ажырамас бөлігі ретінде киберқауіпсіздіктің бірыңғай жүйесін құру деңгейіне дейін шығады.
Қазіргі цифрлық ғасырда Интернет пен цифрлық технологиялар өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Желіде көбірек ақпарат сақталғандықтан, бұл деректерді қорғау және құпиялылықты қамтамасыз ету үлкен маңызға ие болды. Осы кезде киберқауіпсіздік көмекке келеді. Киберқауіпсіздік – бұл жеке тұлғалар, ұйымдар және үкіметтер өздерінің цифрлық активтерін қорғау үшін қолданатын шаралар. Бұл шаралар деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз етіп қана қоймайды, сонымен қатар жеке құпиялылықты қорғауға көмектеседі. Бұл мақалада біз маңызды сұрақтарға жауап береміз: Киберқауіпсіздік дегеніміз не? Сондай-ақ оның маңызы қандай?
Киберқауіпсіздік дегеніміз не?
Киберқауіпсіздік – сандық әлемдегі деректерді, желілерді, бағдарламалар мен құрылғыларды кибершабуылдардан қорғау процесі. Интернетті пайдаланудың қарқынды өсуіне байланысты киберқауіпсіздік күн сайын маңызды бола түсуде. Бүгінгі таңда цифрлық ортада жеке ақпараттан бастап Корпоративтік деректерге дейін барлығы сақталатын әлемде қауіпсіздік шараларын қабылдау өте маңызды.
Киберқауіптер және олардың түрлері
Киберқауіптер сандық активтерге зиян келтіру мақсатында шабуылдаушылар тарапынан жасалған шабуыл. Мұндай қауіптерге зиянды бағдарламалар, төлем бағдарламалары, фишингтік шабуылдар және DDoS шабуылдары (қызметтің таратылған Дениалы) жатады. Зиянды бағдарлама-бұл компьютерлік жүйелерді зақымдауға арналған және көбінесе пайдаланушылардың ақпаратын ұрлау немесе жүйелерді бұғаттау үшін қолданылатын бағдарламалық жасақтама.
Деректерді қорғау және құпиялылық
Деректерді қорғау пайдаланушылардың жеке ақпараты мен құпия деректердің сақталуын қамтамасыз етеді. Бұл адамдардың жеке өмірін қорғап қана қоймайды, сонымен қатар заңнамалық актілердің сақталуын қамтамасыз етеді. Атап айтқанда, GDPR сияқты ережелер Жеке деректерді қорғауды белгілейді. Киберқауіпсіздік осы нормаларға сәйкестікті қамтамасыз етуде, сондай-ақ деректердің бұзылуын болдырмауда маңызды рөл атқарады.
Киберқауіпсіздік туралы ғылым
Киберқауіпсіздік туралы ғылымды цифрлық әлемдегі қауіптерді талдауға және осы қауіптерден қорғану стратегияларын жасауға бағытталған пән ретінде анықтауға болады. Бұл аймақ Компьютерлік желілер, мәліметтер базасы, бағдарламалық жасақтама және құрылғылар сияқты әртүрлі сандық компоненттердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жұмыс істейді. Зиянды бағдарламалар, фишингтік шабуылдар, сатып алу бағдарламалары және DDoS шабуылдары сияқты киберқауіптер киберқауіпсіздік мамандары жиі кездесетін мәселелердің бірі болып табылады. Бұл қауіптермен күресу үшін әртүрлі әдістер қолданылады, мысалы, сенімді шифрлау әдістері, брандмауэрлер, антивирустық бағдарламалық жасақтама және қауіпсіз бағдарламалық жасақтама жасау әдістері. Сонымен қатар, Киберқауіпсіздіктің маңызды бөлігі пайдаланушыларды оқыту және хабардар ету бағдарламалары болып табылады, өйткені адам факторы көптеген шабуылдардың сәтті болуында шешуші рөл атқарады.
Киберқауіпсіздік саласындағы үздік тәжірибелер
Киберқауіпсіздікті қамтамасыз етудің әртүрлі озық әдістері бар. Оларға күшті парольдерді пайдалану, екі факторлы аутентификация әдістерін (2FA) енгізу, бағдарламалық жасақтаманы үнемі жаңартып отыру және қызметкерлерді киберқауіпсіздік дағдыларына үйрету кіреді. Брандмауэрлер мен антивирустық бағдарламалық қамтамасыз ету де жүйелерді қорғаудың маңызды құралдары болып табылады.
Киберқауіпсіздік цифрлық әлемде қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ажырамас бөлігі болды. Деректердің кең ауқымын — жеке ақпараттан корпоративтік ақпаратқа дейін қорғайтын киберқауіпсіздік жеке адамдар үшін де, ұйымдар үшін де үлкен маңызға ие. Киберқауіптер үнемі дамып келе жатқан жағдайда, ең жақсы тәжірибелерді ұстану және қажетті сақтық шараларын қолдану цифрлық активтердің сақталуына кепілдік береді.
Цифрлық әлемде желідегі қауіпсіздік бірінші орында тұрады. Киберқауіпсіздік дегеніміз – компьютерлік жүйелерді, деректерді, бағдарламалық жасақтарды және адамдарды киберқауіптер мен киберқылмыстардан қорғауға бағытталған технологиялар, үдерістер мен тәжірибелердің жиынтығы.
Қазіргі таңда бұлтты технология, заттар интернеті (ІоТ), жасанды интелект (АІ) және мобильді құрылғылар сияқты заманауи технологиялар даму мүмкіндіктерін арттырып қана қоймай, киберқауіптерге де жол ашып отыр. Соның салдарынан хакерлер, вирустар мен фишингтік шабуылдар, жеке ақпаратты ұрлау және киберқылмыстың басқа да түрлері жеке пайдаланушыларға да, ірі корпорацияларға да қауіп төндіріп жатыр. Әлем елдері киберқылмыстың алдын алу үшін көптеген тәсіл қолданады. АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Аустралия, Қытай, Германия, Израиль, Эстония секілді мемлекеттер ұлттық киберқауіпсіздік стратегияларын әзірлеп, халықаралық ұйымдармен киберқауіптер туралы ақпарат алмасу және шабуылдардың алдын алу бойынша бірлескен келіссөздер жүргізу арқылы ынтымақтастық орнатқан. Қауіп-қатерлерді ұдайы бақылауда ұстау мақсатында арнайы орталықтар жұмыс істейді. Сондай-ақ білікті мамандарды даярлау және азаматтарды ақпараттандыру үшін киберқауіпсіздік бойынша білім беру бағдарламаларын қарастырған.
Біздің елде де басқа мемлекеттер секілді киберқауіпсіздік саласында түрлі деңгейде көптеген іс-шара іске асырылып жатыр. Ұлттық киберқауіпсіздік стратегиясы қылмыстың алдын алып, азаматтардың ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар орталық мониторинг әрі талдау жүргізеді, мемлекеттік органдармен және маңызды ақпараттық инфрақұрылыммен бірігіп қызмет атқарады. Әлеуметтік желіде ақпараттық науқандар ұйымдастырып, халықты желі алаяқтарының арбауына түсіп қалмауға шақырады. Дегенмен қулығына құрық бойламайтын алаяқтар талай адамды алдап, сан соқтырып кетіп жатыр. Ұлттық статистика бюросының биылғы қыркүйек айындағы дерегі бойынша елорда тұрғындарына интернет-алаяқтардың кесірінен келтірілген залал мөлшері 2 млрд 600 млн теңгеден асып кеткен. 3 600-ден астам алаяқтық фактісі тіркелген. Ал бұл көрсеткіш республика аумағында 13 700 фактіден асады. Алаяқтардың арбауына түскендердің бәрі бірдей құқық қорғау органдарына жүгіне бермейтінін ескерсек, бұл цифрлар әлдеқайда көп болуы да ықтимал.
Киберқылмыстың алдын алу үшін қайтпек керек? Өзіңізді және ақпаратыңызды киберқауіптерден қорғау үшін бірнеше негізгі қадамды орындауға болады: операциялық жүйелерді, браузерді және басқа да бағдарламаларды үнемі жаңартып отырыңыз. Құпия сөздеріңізді ойластырарда әріптер мен сандарды, күрделі таңбаларды қамтыңыз. Екі факторлы аутентификацияны қолданыңыз. Бейтаныс хат жіберушілердің электронды пошталарынан келген хабарламаларды мұқият оқып, жауап бермеуге тырысыңыз. Зиянды бағдарламаларға қарсы антивирустық жасақтаманы орнатыңыз. Сыртқы медиада немесе «бұлтта» маңызды деректердің сақтық көшірмесін жасап, қорғау үшін шифрлауды қолданыңыз. Әлеуметтік желілерде жеке ақпаратты жариялауды шектеңіз. Егер жеке деректеріңізге шабуыл жасалды деп күдіктенсеңіз, міндетті түрде тиісті мамандарға жүгініңіз.
Заман дамып, жаңа технологиялар өрістеген сайын кибершабуылдар да соғұрлым жиілей бермек. Дегенмен қауіпсіздік жүйелерін белсенді түрде жаңарту және арнайы мамандарды даярлау арқылы киберқылмыспен күресе аламыз. Киберқауіптен қорғану – қоғамның бірлескен күш-жігерін талап ететін маңызды міндет.
