Ел экономикасын қарқынды дамыту мақсатында цифрландыру бойынша Үкіметтің орындауға тиісті міндеттерін белгіледі. Бұл бағытта арнайы бағдарлама да қабылданды. Бағдарламада ауыл шаруашылығы саласына жіті көңіл бөлінген. Мәселен, өсімдік шаруашылығы саласында «дәлме-дәл егіншілік технологиясы» қолға алынса, мал шаруашылығында «ақылды фермер автоматтандырылған технологиясы» белгіленген.
Осы орайда Түркістан облысы тұрғындарының «атакәсібіне» айналған, олардың тіршіліктегі негізгі табыс көзі болып табылатын мақта шаруашылығы аталған инновациялық жаңалықтардан тыс қалмауы тиіс.
Мақта суармалы жерде және негізінен атмосфералық факторлар басты рөл ойнайтын қолайлы аймақтарда өсетіндіктен оның бірқатар ерекшеліктерін ескеру қажет. Сондай-ақ, ол қарқынды егіншілікке жататындықтан ақпараттық жүйені, ғарыштағы жер серігін қашықтан пайдалану жолымен басқаруға бірқатар ерекше инфрақұрылым қалыптастыруды талап етеді.
Суармалы жердегі егіншілікті цифрландырудың негізгі мақсаты – бірінші кезекте табиғи, ауа райы факторларын ұтымды, дер кезінде өсімдіктің өсуі мен дамуын қамтамасыз етуге пайдалану. Осыған байланысты цифрландыру инфрақұрылымының құрамдас бөлігі агрометеорологиялық станса және оның тәуліктік, онкүндік, айлық жыл мезгілдері бойынша бірыңғай ақпараттары мен мәліметтерді электронды базаға енгізіп, оларды дәлме-дәл тауар өндірушілердің ақпараттық жүйесіне жеткізіп беру болып табылады.
Мақта саласын цифрландыру үшін оның нарықтағы қарым-қатынас кешенін сараптау, сандық және сапалық көрсеткіштермен анықтау мен алгоритмдерін айқындау қажет.
Цифрландыру, автоматтандыру су ресурстарын басқару, бөлу және егістік алқаптарына жеткізіп беруді дәлме-дәл орындаудың алғышарты болып табылады. Осы жолмен ирригациялық жүйелердің ПӘК-терін (пайдалы әсер коэффициенті) қазіргі 0,55-тен 0,75-0,80-ге дейін жеткізуге болады, яғни ағын суды үнемді пайдалану 25-30 пайызға артады. Мелиоративтік жүйеде тік дренаждарды басқаруды цифрландыру олардың шығындарын қысқартуға, жер асты минералды сулары деңгейінің күнделікті мониторингін жасақтауға және талаптарға сай реттеуге мүмкіндік береді.
Мақта саласын цифрландыруда кооперация негізінде шаруашылықаралық серіктестік – МТС-тер ұйымдастыру тиімді жоба болып табылады. Шаруашылықаралық типтік МТС құрылтайшылары – шаруа қожалықтары үшін өз дербестігін сақтай отырып, тауарөндірушілер серіктестігін ұйымдастыру маңызды құрылым. Осы негізде ұйымдастырылған МТС-тер бір мезгілде шешімін таба алмай отырған мәселелерді оңтайлы шешуге мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде тауарөндірушілер мен мақта шикізатын дайындау, сақтау, өңдеу кәсіпорындарының арасындағы бизнес мәмілелерінде өндірушілер тарапынан тауардың сапасын, кондициялық салмағын, талшық, шит, тағы басқа өнімдердің шығымын анықтауда адам факторының субъективті есептеріне келіспеушілік жағдайлары кездеседі.
Әрине, осы шараларды бір сәтте, тұтас енгізу мүмкін емес. Сондықтан жұмысты кезек-кезегімен деректер жиынтығының және цифрландыру инфрақұрылымының элементтерін қалыптастырудан бастау керек. Ол үшін тауар өндірушілердің ақпараттық технология жүйесін қалыптастыру, мамандарды оқыту және дайындау, әлемде, елімізде осы бағытта жасалған тәжірибелерді үйрену мен біздің жағдайда қолдану мүмкіндігін қарастыру қажет.
Бұл жаңалықтарды ендіруге негізгі кедергі шаруа қожалықтарының ұсақтығы, басшылар мен мамандардың компьютерлік, ақпараттық-технология сауаттылығының төмендігі де әсер етеді.
Осыларды қорытындылай отырып мына инфрақұрылымдарды бірінші кезекте ұйымдастыруды ұсынамыз:
1. Агрохимия, биология, информатика және математика ғылымдарын бірге пайдалана отырып «Мақта саласын цифрландырудың пилоттық жобасын» жасап ендіру – заман талабы.
2. Өңірде кешенді қазіргі заманғы агрометеорологиялық ақпарат орталығын құру:
3. Ауыл округтерінде шаруа қожалықтардың ақпараттық технология орталығын ұйымдастыру;
4. Ирригациялық, мелиоративтік жүйелерге қосымша автоматтандыру, телемеханика жабдықтарын орнату, «Автоматты сушары» орталығын ұйымдастыру қажет.
«Мақта саласын цифрландырудың» пилоттық жобасын жүзеге асыру арқылы осы салаға қатысты барлық құрылым басшылары мен мамандарын оқыту, тәжірибе алмасу орталығына айналдырудың маңызы зор.
Бегім СЕРІКҰЛЫ, «Сырдария» университеті «Экономика және құқық» кафедрасының меңгерушісі, экономика ғылымдарының докторы, профессор.
