Мемлекеттік-жекеменшік әріптестік жүйесі әлемнің көптеген елдерінде қолданылады. Осы ретте Түркістан қаласының тұрғындарының назарына еліміздегі мемлекеттік-жекеменшік әріптестік жүйесі жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Мәселен, дүние жүзі бойынша ақылы жолдардың көпшілігін концессия негізінде инвесторлар салады. Салынған нысан мемлекеттің қарамағында болғанымен, оны пайдаланудан түскен табысты инвестор алады. Осы жолдардан түскен ақы мен мемлекеттің ұзақ мерзімді төлемдерінің арқасында құйған инвестициясын қайтарып алады. Бұл бір жағы инвестор үшін инвестициялаудың тиімді жолы болса, екінші жағынан дайын нысан ел игілігіне жұмыс істейтін болады.
Негізінен Қазақстанның МЖӘ орталығының ресми сайтында жарияланған келісім-шарттар тізімінен мемлекеттік-жекеменшік әріптестік бойынша елімізде балабақша салу ісі алда келе жатқанын байқауға болады. Одан кейін мектептерде оқушыларды тамақтандыру, көшелерді жарықтандыру және тас жол салу кәсібі тұр. Бұлардың қатарында емхана ісі де бар. Емдеу мекемелерін жеке секторға беруде олардың қызмет сапасын арттырады деген үміт үлкен. Өйткені қазіргі емхана таңдау жүйесі бойынша міндетті медициналық қамсыздандыру бағытында бөлінген қаражат клиент қай мекемені таңдайды, соған бөлінеді. Алдағы уақытта мемлекеттік-жекеменшік әріптестік негізінде мектептер де ашылуы мүмкін. Ол жан басына қаржыландыру жүйесі бойынша жұмыс істейді. Оны жүзеге асырудың механизмі әлі нақтыланбаса да, мемлекет жеке инвесторлардың білім нысандарын салуын қолдайтын болады. Нысанды тек салып қоймай, оны басқару қажет. Мәселен, қазіргі кезде мемлекеттік-жекеменшік әріптестік бойынша қолға алынған жобалар 3 жылдан 30 жылға дейін инвестордың басқаруына беріледі. Әлеуметтік маңызы бар жобаларға басымдық берілетіндіктен, мемлекет қолдау көрсетіп, шығынды өтейді. Десе де, мемлекет қолдайды екен деп, тек қазынаның қаражатына сенім арту дұрыс емес. МЖӘ бағындағы жобаның жүзеге асуы үшін кәсіпкердің өз қаражаты да салынуы шарт. Ұсынылған жобаның тиімділін, бағдарламаға сәйкестігін тексеру жобаны сараптау ұзаққа созылуы мүмкін. Бірақ мемлекет те тәуекелге барып отырғандықтан, бұл қажетті шара.
«Мемлекеттік-жекеменшік әріптестік туралы» заңға енгізілген өзгерістерге сәйкес, осы бағыттағы жобаларды жүзеге асыру тетіктері жеңілдетілді. Соның ішінде мемлекеттік-жекеменшік әріптестік бағытындағы жобалардың сараптамадан өткізу мен келісу мерзімі – 7 айдан 3 айға дейін қысқарып, дайындау кезеңі – 5 айдан 3 айға дейін кеміді. МЖӘ келісім-шарты бойынша ең кемі 3 жаздық маусым ұзақмерзімді кепілдік беріледі. Бұрын оның мерзімі 1 жыл болатын. Аталмыш бағыттағы жобаларды жүзеге асыру концепциясы бизнес-жобаларға ауыстырылған. Бұл ретте Атамекен Ұлттық Кәсіпкерлер палатасының еңбегін атап өткен жөн. Сөз болып отырған ұсыныстардың көпшілігін Палата бизнес қауымдастықпен келісе отырып ұсынған. Бизнес-жобалардың да құрылымы «Атамекен» ҰКП ұсынған үлгі бойынша жасалады.
Сонымен қатар, бизнеске мемлекеттік-жекеменшік әріптестік бағыты қолжетімді болуы үшін бағдарламалық МЖӘ-нің жеңілдетілген жүйесі енгізіліп, МЖӘ жобалары бойынша ақпараттық база қалыптасты. Оған қоса салалық біртипті жобаларды жобалау мүмкіндігі енгізілді. «Бағдарламалық мемлекеттік-жекеменшік әріптестік» бағытында іске асырылатын жобалар бойынша барлық іс-әрекет экономиканың әр саласына арналып, мемлекеттік және үкіметтік бағдарламаларда жеңілдетілген форма бойынша жазылады. Олар үшін қосымша сараптама талап етілмейді.
Жеке сектор мен мемлекеттің арасындағы әріптестіктің тиімділігі айқын. Өйткені қолға алынға кәсіп бойынша жауапкерлішік пен міндеттер, тәуекел, кірісі пен шығыс – барлығы теңдей бөлінетіндей келісім-шартта нақты жазылады. Бұл бағыт сапалы қызмет пен өнімге қол жеткізу үшін жеке сектор мен мемлекет ресурсын біріктіруге бағытталған. Оған Үкіметтің артып отырған үміті де үлкен. Болжам бойынша, мемлекеттік-жекеменшік әріптестік негізінде жүзеге асырылған жобалар ел экономикасына триллиондаған теңге әкелуі керек. Одан бөлек, тұрғын-үй коммуналық шаруашылық саласы бойынша жүзеге асырылатын жобалардың нәтижесінде жүйе жаңғырып, қуаттылығы артады. Инфрақұрылым саласы бойынша, заманауи автомагистральдар мен темір жол салынса, ғылым мен денсаулық саласында балабақшалар мен емханалардың саны көбеюі тиіс.
Алайда қазіргі кезде бұл бағытқа жергілікті орта және шағын кәсіпкерлер болмаса, шетелдік инвесторлардың қызығушылығы аса емес. Олардың белсенділік танытпауының да өзіндік себептері бар. Салынатын қаржы көлемінің көптігі, саладағы тәуекелдердің жоғарылығы МЖӘ-нің инвестициялық тартымдылығын кемітіп тұр. Оған қоса отандық екінші деңгейлі банктер де мемлекеттік-жекеменшік әріптестік бойынша жүзеге асырылатын жобаларға сенімсіздікпен қарайды.
Елімізде мемлекет пен жеке сектордың мүддесі тоғысқан іскерлік байланыс – мемлекеттік-жекеменшік әріптестік жобаларын жүзеге асыру үлкен басымдық ала бастады. Мұндай әріптестіктің негізгі міндеттері – еліміздің орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етуде өзара тиімді іс-қимыл жасау. Бұл дегеніңіз – қос тарапқа да тиімді жоба.Мемлекет үшін мемлекеттік-жекеменшік әріптестіктің тиімділігі осы механизмді тиімді пайдалана отырып, халық алдындағы міндеттерін, әлеуметтік функцияларын жүзеге асырады. Екіншіден, әріптестік арқылы мемлекет инфрақұрылымдық жүйелерді дамытуды жылдамдатады және жергілікті бюджетке түсетін ауыртпалықты айтарлықтай жеңілдетеді. Сонымен қатар мемлекет экономиканың әртүрлі салаларын дамытуда озық технологиялар мен тәсілдерді пайдалана отырып, қоғамның әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыра алады. Қазіргі уақытта жұмыссыздық мәселесін шешуде МЖӘ тиімді құрал болып тұр. Ал инвестор үшін өзінің орындаған жұмысы, салған объектісі және көрсеткен қызметтік шығындары мен белгілі бір деңгейдегі пайданы мемлекеттік-жекеменшік әріптестік шартының талаптарына сәйкес өтей алады және оған мемлекет кепіл береді. Сонымен қатар, мемлекетпен ұзақ мерзімді, тұрақты шарт жасай отырып, өзінің келешектегі мақсаттарын жоспарлауға мүмкіндік алады.Мемлекеттік-жекеменшік әріптестік тетігі барлық салада қолданылады.
Қазақстанда мемлекеттік-жекешілік әріптестік (МЖӘ) аясында жүзеге асқан жобалардың басым көпшілігі әлеуметтік салаларды, оның ішінде – білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет және спорт, энергетика және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы сияқты салаларды қамтиды.
Мемлекеттік-жекеменшік серіктестік (МЖС) экономикалық дамуға инвестицияларды тартудың маңызды құралы. МЖC-тің негізгі мақсаттары – халықтың тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік серіктес пен жеке серіктестің тиімді өзара әрекеттесуіне жағдай жасау. Бұған қоса, инфрақұрылымды және халықтың өмірін қолдау жүйесін дамыту үшін мемлекеттік серіктес пен жеке серіктестің ресурстарын біріктіру арқылы мемлекет экономикасына инвестицияларды тарту. Халықтың сондай-ақ басқа да мүдделі тараптардың мүдделері мен қажеттіліктерін ескере отырып, тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің қолжетімділігі мен сапасының деңгейін арттыру. Мемлекет кәсіпкерге – жеке серіктеске заңнамаға сәйкес, заттай гранттар беру, МЖС жобаларын бірлесіп қаржыландыру, МЖС жобасын іске асыру барысында өндірілген тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің белгілі бір көлемін мемлекет тұтыну кепілдіктері қарастырылған.
«Механизмі ретінде бюджеттен нысаналы құрылыс, мемлекеттік-жекеменшік серіктестік арқылы, сондай-ақ жекеменшік мектептерде мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру көзделген. Құрылыс жұмыстары әкімдіктердің құзырында заңды түрде жүргізіледі. Қаржыландырудың ашықтығын қамтамасыз ету және тиімділігін арттыру мақсатында барлық білім беру ұйымы «бұлтты бухгалтерияға» көшуі тиіс», –дейді Білім және ғылым вице-министрі Бибігүл Асылова. Осы жобалардың шеңберінде жаңа құрылыс, ғимараттарды мектепке дейінгі мекемелерде қайта жаңарту жүзеге асырылды, оларды қалпына келтіру, жаңғырту және пайдалану бойынша жұмыстар жүргізілді. МЖӘ сенімгерлік басқаруға беру, жалға беру, т. б. форматында жүзеге асырылды.
Шынында да мемлекеттік-жекешелік әріптестік жобалары ең көп іске асырылып жатқан өңірлердің бірі – елорда екенін де айта кеткен жөн. Нұр-Сұлтан қаласы еліміздің өзге аймақтарынан адамдардың тартылыс нүктесі болғандықтан, бас қаламыздағы халықтың саны да үлкен қарқынмен артып келеді. Ішкі миграцияның есебінен, қала халқының саны соңғы жиырма бес жылда бес еседен аса көбейді. Бұл қосымша инфрақұрылым көлемін ұлғайтуды, әлеуметтік нысандар ішінен мектеп, балабақша, емхана мен ауруханалардың санын көбейтуді талап етуде. Бұл қажеттіліктердің бәрін мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен өтеу – мемлекетке артық салмақ салатыны белгілі. Осы ретте, мемлекеттік-жекешелік әріптестік аясында білім беру мекемелерін, балабақша, денсаулық сақтау нысандарын салу ісі жолға қойылды. Қазіргі таңда құрылысы басталып, іске қосылып жатқан осындай нысандардың жартысына жуығына мемлекеттік-жекешелік әріптестік тән екенін айта кеткен жөн.
