Түркістан қаласының тұрғындарының назарына Қазақстан халқы Ассамблеясы Бүгінде Қазақстан халқы Ассамблеясы ұлтаралық келісімге қол жеткізудің жалпыға танылған бірегей институты, қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірліктің қазақстандық үлгісінің өзегіне айналды. Өткен жылдар ішінде ол өзіне жүктелген миссияны лайықты орындап, өзінің қоғамдағы саяси және этностық тұрақтылықтың негіз қалаушы факторларының бірі ретіндегі маңызды рөлін танытуы елімізге әлеуметтік-экономикалық және саяси қайта құрулардың орасан зор бағдарламасын – тәуелсіз Қазақстанды байыппен, дәйектілікпен және ең бастысы, табыспен құруды жүзеге асыруға мүмкіндік берді.
«Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Қазақстан халқына Жолдауында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев атап өткендей, «Біз берік бірліктің арқасында өз тәуелсіздігімізді нығайтып, халықтың әл-ауқатын жақсарту үшін жағдай жасадық. Бұл уақыт жасампаздық пен прогресс, бейбітшілік пен келісім кезеңі болды. Біздің даму жолымыз бүкіл әлемде қазақстандық модель немесе Назарбаев моделі ретінде мойындалды».
Қазақстан халқының бірлігі мерекесін қарсы ала отырып, біз қазақстандық модель жетістігінің негізгі факторы Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың саяси көшбасшылығы мен ерік-жігері болғанын ешқашан ұмытпауымыз керек.
Әрине мемлекет пен қоғамды дамытудың бірде-бір стратегиялық мәселесі сессияда талқыланбай өткен емес. «Қазақстан – 2030» Даму стратегиясы, «Қазақстан – 2050» Стратегиясы, Ұлттық бірлік доктринасы, «Мәңгілік ел» жалпыұлттық патриоттық идеясы, «100 нақты қадам» Ұлт жоспары, «Рухани жаңғыру» бағдарламасы – бұл Ассамблея сессиялары алаңында бүкілхалықтық талқылаудан өткен мәселелердің қысқаша және толық емес тізімі.
Қазақстандық қоғамдағы мәдениетаралық бірлік пен келісімді нығайту мәселесі жастардың қазақстандық қоғамдағы мәдениетаралық бірлік пен келісімді нығайту проблемасына үлкен қызығушылық тудырды. Республиканың қоғамдық-саяси аренасында жаңа этносаралық қатынастар институты-Қазақстан халқы Ассамблеясының құрылуы тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы маңызды оқиғалардың бірі болды. “Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы” Қазақстан Республикасының Заңына “Қазақстан – 2050” стратегиясына сәйкес мемлекеттің жаңа саяси бағыты әзірленді. Қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірліктің қазақстандық моделінде этносаралық келісім моделінің 5 қағидаты бөлінді: этникалық, конфессиялық, мәдени және тілдік әртүрлілік, толеранттылық пен жауапкершілік, қазақ халқының рөлін, Қазақстан халқының бірлігін шоғырландыратын, этносаралық толеранттылық моделінің қалыптасу және даму кезеңдері, этносаралық қатынастар саласындағы стандарттар айқындалды. Студент жастар конференцияда ұсынылған мәселелерді талқылауға белсенді қатысты.
Қазақстанда қоғамдық келісімді қалыптастыру мәселесі елдің көпұлтты болмысымен түбегейлі тығыз байланысты. Ал өзіндік ерекше, көп бағытты және кейде өзара шектелетін мүдделері бар әр түрлі топтарды бір бүтінге біріктіру – өте күрделі міндет. Әдетте, бұл процесс ұлттық өзін-өзі тану жағдайындағы белгілі бір қиындықтармен, этно-ұлтшылдық сезімдердің мерзімді көріністерімен бірге жүреді.
Әмбебап механизм жоқ, оның арқасында белгілі бір идея негізінде азаматтық ұлт қалыптастыруға болар еді. Әр мемлекет өз мемлекетінің этникалық құрамына, тарихи -аумақтық ерекшеліктеріне, заңнамалық нормаларына, стратегиялық және идеологиялық принциптеріне назар аудара отырып, этнополитика мәселесін шешеді. Қоғамдағы тұрақтылықтың негізгі шарты – әр түрлі этностардың мүдделерін үйлестіруді жүзеге асыру әлеуметтік тұтастықтың бұзылуына әкелмейді және ұлтаралық шиеленістің көрінуіне ықпал етпейді. Жалпы, ұлтаралық шиеленістің болуы әрқашан ашық қақтығыстарға әкелмейді, сондықтан бұл құбылыстың факторларын уақытында болжап, алдын алу қажет.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, қоғамдық келісім мен ұлттық бірлік қоғамдағы азаматтық бейбітшілікті сақтаудың ең оңтайлы әдісі ретінде мемлекет пен оның институттарының белсенді ынтымақтастығы жағдайында мүмкін болады. Қазақстан үшін қоғамдық келісімді сақтау мен ұлттық бірлікті нығайту саласындағы негізгі институт – Қазақстан халқы Ассамблеясы. ҚХА бейбітшілік пен рухани келісім принциптерінің дирижері ретінде бүкіл Қазақстан бойынша көптеген этномәдени бірлестіктердің қызметін біріктіреді.
Бүгінде республикада 367 этномәдени бірлестік аккредиттелген, оның ішінде 14 республикалық. Жалпы алғанда, бүкіл ел бойынша 43 этностың 1025 этномәдени бірлестігі жұмыс істейді.
Қоғамдық келісім және жалпыұлттық бірліктің қазақстандық моделінің қандай принципті айырмашылықтары бар?
Қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірліктің қазақстандық моделі, «әртүрлілікте бірлік» принципіне сүйене отырып, қазірдің өзінде елде де, одан тыс жерлерде де жеткілікті түрде қайталанатын бренд болып табылады. Бұған көп күш пен мемлекеттік бағдарламалық құжаттар бағытталды.
Көп ұлтты қоғамдағы диалогтың табысы кешенді шаралар мен идеологиялық конструкцияларды әзірлеу мен енгізуді қамтамасыз етеді. Осыған байланысты қоғамдық келісімнің моделі мемлекеттің республиканың барлық этностарымен қарым-қатынасын анықтайтын және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын құрметтеудің, ұлттық мүдделерді қорғаудың, әріптестік қарым-қатынастың демократиялық принциптеріне негізделуімен анықталады.
Қоғамдық келісімді жасанды түрде сақтауға болмайтыны түсінікті. Қоғамның өзі бұл процеске мемлекет пен азаматтық институттардың өзара әрекеттестігі негізінде қатысуы керек. Қазақстан халқы Ассамблеясы ұлттық масштабта азаматтық сектормен, халықаралық ұйымдармен, мемлекеттік органдармен, ғылыми және шығармашылық интеллигенциямен, бұқаралық ақпарат құралдарымен белсенді түрде өзара әрекет жасайды. Осылайша этносаяси және этномәдени құзыреттіліктердің қалыптасуы мен дамуын қамтамасыз етеді.
Қызмет аясы кеңейіп, қойылған міндеттер жүйелі түрде жүзеге асқанда, ҚХА жергілікті деңгейдегі қоғамдық бақылау, қайырымдылық, делдалдық және т.б сияқты жұмыстың жаңа институционалды бағыттарын дамытады.
Ал медиация қалай ұйымдастырылады және ҚХА-да қалай жұмыс істейді?
Медиацияның маңызды мемлекеттік институт ретінде дамуы 2018 жылдың сәуірінен бастап Қазақстан халқы Ассамблеясының қызметінің біріне айналды. Оның жұмысына медиация кеңестері, қоғамдық келісім кеңестері, аналар кеңестері, ғылыми сараптамалық топтар, «Жаңғыру жолы» жастар қозғалысы және т.б. кіреді. ҚХА сарапшыларының айтуынша, Ассамблеяның инклюзивті медиация желісіне бір республикалық және 28 аймақтық кеңестер, сондай -ақ 503 медиация кеңсесі кіреді.
Барлық аймақтарда ҚХА қамқорлығымен 3 мыңнан астам қоғамдық келісім кеңестері мен облыстық, қалалық, аудандық және ауылдық деңгейдегі 1793 аналар кеңестері, сондай-ақ ірі кәсіпорындар жұмыс істейді. Қоғамдық кеңестер құрудың негізгі мақсаты азаматтық институттардың, саяси және басқа да бірлестіктердің қоғамдық келісімді, ұлттық бірлікті нығайтудағы күш-жігерін шоғырландыру болды.
Қазақстанның теңдестірілген этносаралық саясаты демократияның тұжырымдамалық негіздерін құрайды. Бірақ демократия, біз білетіндей, басқаша. Бұл жағдайда қазақстандық демократия этносаралық қатынастардағы принциптерді бөлу парадигмасынан интеграциялық қатынастарды біріктіру принциптеріне айналды.
Біз тәуелсіз ел атанған соң бейбітшілік пен келісімнің қазақстандық үлгісі заңнамаға, мемлекеттік және азаматтық бастамаларға, сондай -ақ азаматтық қоғам институттары мен мемлекет арасындағы сындарлы диалог негізінде қалай байып, дамығанын көрдік. Сонымен қатар, осы салыстырмалы қысқа уақыт ішінде, іс жүзінде, мүмкін болатын іске асыру тұрғысынан оларды шешуді және талдауды қажет ететін көптеген мәселелер жинақталды.
Осы орайда, Қазақстан халқы Ассамблеясының 26 жыл ішіндегі қызметі көптеген мемлекеттік бағдарламалар мен тұжырымдамалар шеңберінде бірталай жетістіктер мен іске асырылған міндеттерге толы екені анық. 2019 жылдың өзінде ҚХА 11 мыңнан астам қайырымдылық акциясын өткізді, 600 мыңнан астам адамға 3,8 миллиард теңге сомасында көмек көрсетті. ҚХА қызметін қамтамасыз етумен айналысатын «Қоғамдық келісім» РМУ этномәдени бірлестіктерді тарта отырып, 236 қоғамдық, ғылыми, сараптамалық, мәдени, танымдық және имидждік іс -шаралар ұйымдастырылды.
Ғылыми-сараптамалық құрылымдар, соның ішінде ҚХА, осыған қатысты не ұсынады?
Этносаралық және конфессияаралық қатынастардың саласы өте күрделі. Мұнда кез келген жағымсыз фактор үлкен шиеленіс немесе күрделі мәселе тудыруы мүмкін. Жаһандық үдерістерге тән экономикалық дағдарыс, әлеуметтік әділеттілік принциптерінің бұзылуы, адамгершіліктен айырылу этникалық топтардың агрессивтілік, әлеуметтік қашықтықтың ұлғаюы, алыстау сияқты қорғаныс реакцияларын туғызады, бұл түптеп келгенде ұлтаралық шиеленістің күшеюіне әкеледі. Бұл елдің имиджіне де, одан әрі дамуына да әсер етері сөзсіз.
Жалпы алғанда, кез-келген мемлекет үшін қоғамдық келісімді сақтау мен нығайтудың маңызы жоғары болып қала береді, өйткені ол тұрақтылық пен ұлттық бірліктің нығаюының кепілі, олар мемлекеттің даму саясатының негізгі принциптері ретінде берік бекітілген.
