Президенттің айтуынша, мемлекет пен бизнес арасындағы қатынас өзара сенімге негізделуі қажет. Осы ретте Түркістан қаласының тұрғындарының назарына еліміздегі отандық кәсіпкерлік жөнінде тағылымды ақпараттарды ұсынамыз. «Мемлекеттік аппарат әрбір бизнесменге заң бұзушы ретінде қарамауы керек. Мұндай ұстаным, түптеп келгенде, басқарудың репрессивті сипатына алып келеді. Мемлекет кәсіпкерлерге көмектесуге міндетті. Мұны ерекше атап өткім келеді: кәсіпкерлерге көмектесу керек. Ал кәсіпкерлер шағымданушы немесе қолдауға мұқтаж рөлінде көрінбей, мемлекеттік аппараттың теңқұқылы серіктесіне айналуға тиіс», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев. Сонымен қатар Президент жуық арада шешуді қажет ететін басым міндеттерге тоқталып, ең алдымен, заң үстемдігін және жеке меншіктің қорғалуын қамтамасыз ету қажет екенін атап өтті.
«Қылмысқа, оның ішінде экономикалық сипаттағы қылмысқа қарсы күрес тек қана заң аясында жүргізілуі керек. Мұндай асырасілтеушілік мемлекеттің мүддесіне ғана қайшы келмейді, сонымен қатар Қазақстанның деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Қасым-Жомарт Тоқаев активтерді қайтару кезінде мемлекет пен бизнестің мүдделері арасындағы теңгерімді сақтауды келесі басымдық ретінде атап өтті. «Таяуда активтерді қайтару жөнінде заң қабылданды. Бұл заң активтерді қайтару шараларын бір мақсатқа жұмылдыруға бағытталған. Яғни, бұл – шын мәнінде, қоғамдық келісім актісі. Түптеп келгенде, бұл шара экономикамызды сауықтырып, әлеуметтік жікке бөлінушілік пен адамдар арасындағы алшақтықтың алдын алуға тиіс. Адал бизнеске, шетелдік және отандық инвесторларға бұдан қауіптенудің еш реті жоқ», – деді Президент.
Мемлекет басшысы еліміздің әлеуетті кәсіпкерлерін металлургия, химия, машина жасау және басқа да салаларда ірі жобаларды жүзеге асыруға атсалысуға шақырды.
«Сіздерде қаржы да, тәжірибе де жеткілікті, әлемдік нарықтарға шығатын байланыстар да бар. Сондықтан осындай жобаларды жүзеге асыру мәселесін қарастыруға шамаларыңыз жетеді. Елдің дамуына қаржы құюға дайын екендеріңізді көрсетіңіздер. Адал әрі өз еліне пайдамды тигізсем деген ниеттегі бизнес әрдайым құрметке лайық және олар мемлекеттің қорғауында болады. Ашығын айтайын, жоғарыда айтылған өндірістерге инвестиция салу активтердің түп төркінінің заңдылығын дәлелдеуге талпыныс ретінде қарастырылады. Егер сіз ие болған капитал тек меншік иесіне ғана емес, сондай-ақ ұлттық экономиканың игілігіне және Қазақстанның өркендеуіне қызмет етсе, онда бұл – ақшаның қайдан келгені жөніндегі сұрақты күн тәртібінен алып тастауға жақсы себеп. Алайда мұндай мәмілеге келу мүмкіндігі барған сайын азайып келеді. Оны да түсіну керек», – деді Президент.
Орта кәсіпкерліктің дамуын жеделдету – келесі маңызды міндет. Президенттің айтуынша, Қазақстанда шағын және ірі бизнес үшін өте жақсы жағдай жасалған. Сонымен қатар шағын бизнес кәсіпкерліктің аса маңызды саналатын орта буынына көшу үшін ынталандыру жұмыстары жетіспейді.
Орта кәсіпкер, біздің бақылауымыз бойынша, әлдеқайда ширақ, мобильді және құбылмалы нарықтық жағдайларға тез бейімделеді. Иә, соңғы 7 жылда ЖІӨ-дегі шағын және орта кәсіпкерлік үлесінің өскені байқалады. Бірақ бұл динамиканың негізгі қозғаушы күші – шағын кәсіпкерлік субъектілері. Олардың саны 46 пайызға көбейді. Осы орайда орта кәсіпкерлік тек 0,5 пайызға өсіп, экономикадағы үлесін 5 пайыздан 6,2 пайызға дейін арттырды. Бұл ретте ЭЫДҰ елдерінде оның үлесі орта есеппен 18 пайызға тең, ал жекелеген мемлекеттерде одан да жоғары, яғни 26 пайызға дейін. Дәл осы орта бизнесті, әсіресе өңдеу өнеркәсібіндегі кәсіпкерлікті қолдау үшін елімізде әлі күнге дейін ешқандай ерекше жағдай жасалмаған, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Елімізде орта және шағын бизнеспен айналысатын азаматтардың 60 пайыздан астамы – сауда, ауыл шаруашылығы, қоғамдық тамақтандыру, көлік саласында қызмет етеді. Ұлттық экономика министрлігінің мәліметінше, қазіргідей пандемия жағдайында ШОБ-ты қолдау ерекше басымдыққа ие. Статистиканы сөйлетсек, шағын және орта бизнес субъектілері 2020 жылы 32,7 трлн теңгенің өнімін шығарған. Биылғы 1 қаңтарда ШОБ-та жұмыспен қамтылғандардың саны 3,4 млн адамды құраған. Іскерлік ахуалды жақсарту бойынша қабылданған реформалар Қазақстанға 2019 жылы Doing Business рейтингінде 25-орынға көтерілуге мүмкіндік берді.
Кәсіпкерлерді жеңілдікпен несиелендіру жұмыстары биыл да жалғасып жатыр. Осы жылдың бірінші тоқсанында 663 млрд теңге сомасына 16 мыңнан астам жоба жеңілдетілген несиемен қаржыландырылған. Былтырғы жыл қорытындысы бойынша 2,5 трлн теңге көлеміндегі жеңілдетілген несиемен 47 мыңнан астам жоба қамтылған.
Экономиканың зардап шеккен секторларындағы шағын және орта бизнес кредиттерін қайта қаржыландыруға да мемлекет қолдау көрсетіп отыр. Ұлттық экономика министрі Әсет Ерғалиевтің айтуынша, 2020 жылдың 15 наурызы мен 2021 жылдың 15 наурызы аралығында 475 млрд теңге сомасына 9 мыңға жуық жобаны қайта қаржыландыру үшін субсидиялар берілді. Биыл аталған тізбе 145 экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішіне кеңейтілді. Кеңейтілген тізбе бойынша субсидиялар 132 млрд теңге кредиттік портфель сомасына 2 мың жоба бойынша төленеді. «Осы жылдың 1 сәуірінде Мемлекет басшысы экономиканың зардап шеккен секторларында несиелерді жеңілдетілген түрде қайта қаржыландыру, мерзімін 1 шілдеге дейін ұзартуды тапсырды. Осы жұмыс аясында 93 экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуіші анықталды. 425,5 млрд теңге несие сомасына 6,7 мыңнан астам жобаны қамту жоспарлануда», деді Үкімет отырысында Ә.Ерғалиев.
Биылғы бірінші тоқсанның қорытындысы бойынша «Бизнестің жол картасы-2025» және «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламалары шеңберінде кредиттердің 232 млрд теңге сомасына 5 884 жоба субсидияланған, 87 млрд теңге несие сомасына 6 892 жоба бойынша кепілдік берілген. Аграрлық несие корпорациясы аясында 5,9 млрд теңге несие сомасына 134 жобаға қолдау көрсетілген.
Былтыр «Бизнестің жол картасы-2025» бағдарламасы аясында бизнесті микрокредиттеудің жаңа бағыты қолға алыныпты. Осы бағыт шеңберінде айналым қаражатына 5 млн-ға дейін және инвестициялық мақсаттарға 20 млн теңгеге дейін кредиттер беріледі. Бұл ретте 5 млн теңгеге дейінгі қарыздардың басым бөлігі соңғы қарыз алушы үшін 6% мөлшерлеме бойынша кепілсіз негізде беріледі. «Еңбек» бағдарламасы шеңберінде қалаларда және ауылдарда бюджеттік микрокредиттер «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» арқылы жылдық 6%-бен беріледі. Екінші жартыжылдықта «Жұмыспен қамту жол картасы» бағдарламасы шеңберінде шағын несиелендіру іске қосылады. Бұл микрокредиттер «Бастау Бизнес» түлектеріне «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасында құрылатын Микроқаржы ұйымы арқылы берілмек.
Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың тағы бір түрі – «Бизнестің жол картасы-2025» бағдарламасы аясында 7 млрд теңгеге дейін субсидия беру мерзімі 5 жылға дейін ұлғайтылды. Ал «Қарапайым заттар экономикасы» бойынша несие сомасы шектелмеген, оның субсидиялау мерзімі 10 жылды құрайды. Бұған қоса, 2020 жылы «Бизнестің жол картасы-2025» бағдарламасы бойынша салалық шектеулер алынып тасталды. «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы шеңберінде тауарлар мен көрсетілетін қызметтер тізбесі 150 экономикалық қызмет түрінің жалпы жіктеуішіне дейін ұлғайтылды. Пандемия салдарын ескере отырып, мемлекет бизнесті салықтық ынталандырудың бірқатар шарасын қабылдады. Үкіметтің баспасөз қызметі таратқан мәліметке сүйенсек, 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап арнаулы салық режімдерін қолданатын шағын және микрокәсіпкерлік субъектілерін табыс салығынан 3 жылға босату қолданылады. 2021 жылдың 1 қаңтарынан бастап, қызмет көрсету салаларында алынған табыстың 3% мөлшерлемесімен бөлшек салықтың жаңа арнайы режімі енгізілді.
Жалпы, бизнеске жүктемені азайту, оның ішінде бірқатар салықтық жеңілдік және салықтық әкімшілендіруді жеңілдету, кәсіпкерлердің қаржыландыруға қолжетімділігін жеңілдету мақсатында 60-тан астам қолдау шараларын енгізу көзделіп отыр. Былтыр жылдың соңында «Бизнестің жол картасы» бағдарламасының «Микрошағын кәсіпкерлік несиелері бойынша портфельдік субсидиялау және кепілдік беру» атты бірінші бағыты іске қосылды. Бұл бағыттың мақсаты – мемлекеттік қолдау шараларымен микро және шағын кәсіпкерлерді көбірек қамту. Бүгінгі күні осы бағыт аясында 18,9 мың жобаға қолдау көрсетілді, олардың жалпы несие сомасы 103,3 млрд теңгені құрайды. Оның ішінде субсидиялау бойынша 43,5 млрд теңгеге 8 мың жоба және кепілдендіру бойынша 59,8 млрд теңгеге 10,9 мың жоба. 2021 жылда 13,1 мың жобаға 71,9 млрд теңге қолдау көрсетілді. Бұл 2020 жылдың 4 тоқсанымен салыстырғанда жоба саны бойынша 2,2 есе және несие сомасы бойынша 2,3 есе артық. 2021 жылдың 1 тоқсанының қорытындысы бойынша негізгі мемлекеттік қолдау бағдарламалары келесі өңірлерде жоғары сұранысқа ие.
Жалпы, бизнесті қолдау алдымен заң нормаларымен бекітілуі тиіс. Сондықтан Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына арнаған Жолдауында реттеушілік саясаттың базалық қағидаттарын өзгертіп, соның аясында бизнесті «таза парақтан» реттеуді тапсырды. Қазір осыған байланысты заң жобасы әзірленіп жатыр. «Таза парақтан» реттеу дегеніміз – реттеу саясатындағы негізгі тәсілдерді өзгерту және кешенді әрі тиімді реттеуді құру арқылы мемлекеттік реттеудің барлық тәсілін түбегейлі қарау. Егер осы заң қабылданып жатса, бизнеске қойылатын талаптардың жүгі жеңілдеп, ол нақты нормалармен жүргізілмек. Кәсіпкерлердің мұң-мұқтажы да заң аясында шешілмек.
