Соңғы жылдары еліміздегі ауыл шаруашылығы саласында қарқынды дамыған бағыттардың бірі – тауарлы сүт фермаларын салып, мол өнім алу бағыты. Себебі, бір ғана шикі сүттен бірнеше өнім дайындай алатын қазақ залқы үшін бұл таптырмас кәсіп. Осы орайда, елімізде бұл саланы дамыту үшін қандай жұмыстары атқырылып жатқанына аз-кем тоқталып өтпекпіз.Осы орайда, Түркістан қаласының тұрғындарына түсіндіру жұмыстары бойынша ақпаратты ұсынамыз.
Өткен жылдың соңында Стратегиялық бастамалар форумында ҚР Президенті жанындағы Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институтының директоры Еркін Тұқымов елімізде тауарлы-сүт фермаларына арзан несие берілетінін айтқан болатын.
Өз кезегінде, бұған байланысты экс-ҚР Сауда және интеграция министрі, қазіргі азақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары Серік Жұманғарин: «Қазір барлық ел қолдау шараларына бет бұрды. Мұның үстіне оның пайдалы да, зиянды да тұстары бар. Осындай жағдайда жұмыс істеу біршама ауыртпалық тудырады. Сонымен қатар энергетикалық дағдарыс, азық-түлік дағдарысы қалыптасуда. Осыған орай бізге реформалар керек. Бірінші реформа – әрине, ауыл шаруашылығында. Сүттен бастайық. Бізге ең алдымен статистиканы ретке келтіру қажет болады. Сүт жетіспейтіндігін мойындағанымыз жөн. Оның көлемін анықтап, тұрақты субсидияға кепілдік беру қажет. Тауарлы-сүтті мал шаруашылығын дамыту қажет. Жем-шөп базасы жеткілікті шаруашылықтардың арасынан чемпиондарын анықтау керек. Бұл мақсатта, яғни, мал басын молайтып, тауарлы-сүт өндірісін ұлғайту үшін арзан ақша бөлетін боламыз. Бұл мысалдардың бірі ғана. Сонымен қатар қызыл ет, құс етін өндіруде де осындай іс-шаралар керек. Бұл – реформа. Себебі нәтижеге қол жеткізу үшін мемлекеттік қаржыландырудың қатаң бағыты болады», – деп пікір білдірген.
Ал, биылғы жылдың көктемінде қуаты 373 мың тонна болатын 65 тауарлы сүт фермасының құрылысы қаржыландырылатыны мәлім болды. Бұл туралы Сенаттың «Өңір» деп аталатын депутаттық тобының отырысында бұрынғы Ауыл шаруашылығы вице-министрі Рүстем Құрманов айтқан еді. Оның сөзіне сүйенсек, министрлік ауылдық аумақтарды дамытудың 2027 жылға дейінгі тұжырымдамасында ауылда жаңа жұмыс орындарын құру арқылы ауыл халқының табысын арттыруға ықпал ететін 2 бағытқа баса назар аударған. Оның біріншісі – ауыл шаруашылығы кооперациясы арқылы ауыл халқының табысын арттыру жөніндегі «Ауыл аманаты» жобасын масштабтау. Жоба сенім білдірген өкіл арқылы сыйақы мөлшерлемесі 2,5 пайыздан аспайтын және 7 жылға дейінгі ұзақ мерзімді шағын микрокредиттер беруді көздейді. Биыл осы жобаны іске асыруға 100 млрд теңге бөлінді. Нәтижесінде 17 мың микрокредит беру жоспарлануда. Бұл шамамен 18 мың жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді. Оның атап өтуінше, аталған бағытта ауыл шаруашылығы кооперациясын дамыту маңызды бағыт саналады. Осы жоба аясында ауыл шаруашылығы кооперативтерін дамыту үшін несие алу көзделген. Бұл өз кезегінде ауыл шаруашылығы техникасын, қажетті жабдықтарды сатып алуға және өсімдік және мал шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу бойынша шағын цехтар ашуға ықпал етеді.
Ал, екіншісі – импортқа тәуелді ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруді ұлғайтуға және ауылда жыл бойы жұмыспен қамтуға мүмкіндік беретін агроөнеркәсіптік кешен саласындағы ірі агроөнеркәсіптік инвестициялық жобаларды іске асыру бойынша Солтүстік Қазақстан облысының табысты тәжірбиесін тираждау.
«Осы жылы облыс әкімдіктеріне 100 млрд теңге сомасына қайтарымды бюджеттік кредиттер бөлінді. Соның есебінен жалпы қуаттылығы 373 мың тонна болатын 65 тауарлы-сүт фермасының құрылысы қаржыландырылады. Осы іс-шараны табысты іске асыру үшін әкімдіктермен сенім білдірілген агент ретінде өңірлік даму институттарының атынан әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың әлеуетін іске қосу жоспарлануда», – деді Рүстем Құрманов өз сөзінде.
Сондай-ақ, мамыр айында ҚР Премьер-Министрі Әлихан Смайыловтың төрағалығымен өткен Үкімет отырысында тауарлы-сүт фермалары мен көкөніс қоймаларын салу, нақтырақ айтқанда Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің 2022-2024 жылдарға арналған жоспарын іске асыру барысы қаралды.
Бұл жиында экс-ауыл шаруашылығы министрі Ербол Қарашөкеев 2022 жылдың қорытындысы бойынша қабылданған шаралардың арқасында азық-түлік өндірісінің көлемі 3,9%-ға артып, 2,9 трлн теңгеге жеткенін баяндады. Атап айтқанда, өсімдік майы, ұн, макарон, жарма, шұжық және қант өндірісі артқан. Алайда, сүт өнімдері, соның ішінде сары май, сүт, ірімшік және сүзбе бойынша шикізат базасының төмен деңгейде дамуына байланысты өндіріс азайған. Тиісінше, бағдайды өзгерту үшін өңірлік ӘКК арқылы ірі тауарлы-сүт фермаларының құрылысын жеңілдікпен қаржыландыру бойынша СҚО-ның табысты тәжірибесін қолдану жөніндегі жобаны іске асыру басталды. Осы мақсаттарға 2023 жылы 100 млрд теңге бөлу жоспарланып отыр, бұл өндірістік қуаты жылына 373 мың тонна сүтті құрайтын 65 тауарлы-сүт фермасын құруға мүмкіндік береді. Нәтижесінде отандық сүт зауыттары сапалы шикізатпен қамтамасыз етіледі, жалпы сүт бойынша импортқа тәуелділік айтарлықтай төмендейді. Алдағы жылдары осындай тағы 50 ферма салу жоспарланып отыр.
Премьер-Министрдің айтуынша, әлемдегі геосаяси жағдайдың шиеленісуі және өнімдер мен шикізатты жеткізудің жаһандық тізбектерінің бұзылуы салдарынан азық-түлік қауіпсіздігі ең өзекті мәселеге айналып отыр.
«Осыған байланысты өткен жылы Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің 2022-2024 жылдарға арналған жоспары қабылданды. Онда егіс алқаптарын ұлғайту және негізгі ауыл шаруашылығы дақылдарының түсімін арттыру көзделген. Сондай-ақ мал басын өсіруге және мал шаруашылығының өнімділігіне баса назар аударылып отыр», — деді Әлихан Смайылов.
Өткен жылы ауыл шаруашылығы өнімдерін ұлғайту және егіс алқаптарының көлемін арттыру есебінен еліміздің агроөнеркәсіп кешені дамудың оң серпінін көрсетті. Мәселен, ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 9%-ға ұлғайып 9,3 трлн теңгені құрады. Өсудің негізгі факторы болған өсімдік шаруашылығында өнім өндіру көлемі 15%-ға артты.
Үкімет басшысының айтуынша, Жоспарды іске асырумен бірге, делдалдық схемалардың жолын кесу, әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасына мониторинг жүргізу және нарықтық реттеу шаралары белсенді түрде іске асырылуда.
Оған қоса, Республиканың агроөнеркәсіп кешенінде бірқатар жоба жүзеге асырылуда. Атап айтқанда, өндірісті одан әрі әртараптандыру үшін 65 тауарлы-сүт фермасы іске қосылады. Оған қоса, Дүниежүзілік жануарлар денсаулығын сақтау ұйымымен бірге Қазақстанның жануарлардың аса қауіпті инфекциялары бойынша тұрақты деген мәртебе алуы турасындағы жұмыстар жалғасуда. Бұл өткізу нарықтарын кеңейтуге және ет өнімдерінің экспортын ұлғайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтаудың қажетті инфрақұрылымы құрылуда. Бүгінгі таңда жалпы сыйымдылығы 2 млн тоннаға жуық көкөніс пен жемісті сақтайтын 1 200-ден астам объект бар. Алайда, Үкімет басшысының айтуынша, бұл жеткіліксіз – жаңа көкөніс қоймалары қажет. Оған қоса Әлихан Смайылов фермерлер Бірыңғай мемлекеттік субсидиялау ақпарат жүйесіне шағым айтатынына назар аударды.
«Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету жоспарын орындау бойынша жұмысты жалғастыру қажет», — деді Үкімет басшысы.
Қорытындылай келе, Премьер-Министр нарықтың нақты қажеттілігін ескере отырып, Жаңа көкөніс қоймаларын салу және қолданыстағы қоймаларды жаңғырту бойынша кешенді жоспарды өзектендіруді, барынша қысқа мерзім ішінде субсидиялаудың онлайн-платформасының тиісті жұмысын қамтамасыз етуді, маусым айының соңына дейін әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының қажетті өнімдерін сатып алуды, оның ішінде көрші елдерден әкелеуді қамтамасыз етуді, сондай-ақ «Азық-түлік корпорациясының» жұмысын еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін және ӘМАТ бағасын тұрақтандыруды қамтамасыз етуге бағыттай отырып, қайта құруды тапсырды.
Ал, күні кеше кәсіпкерлерге тауарлы сүт фермаларын салу үшін 2,5%-бен жеңілдетілген несие беріле бастады. Бұл Премьер-Министрдің орынбасары Серік Жұманғариннің төрағалығымен Үкіметте өткен Агроөнеркәсіптік кешенді қолдау жөніндегі үлкен жобаның іске асырылу барысы қаралған кезекті кеңесте белгілі болды.
Аталған жоба СҚО-ның тауарлы сүт фермаларын салу жөніндегі оң тәжірибесін еліміздің басқа өңірлерге таратуға бағытталған. Тамыз айындағы осы мәселе бойынша өткен соңғы кеңестен бері өңірлерде Үлкен жобаны бастауға қатысты жұмыстарда едәуір ілгерілеушілік бар. 2023 жылғы 31 тамызда АӨК саласындағы жобаларды несиелеу қағидалары қабылданды. Бұл сенімді агенттер арқылы 2,5%-бен 10 жылға дейін несие рәсімдеуге мүмкіндік береді. Несиенің ең жоғарғы сомасы 5 млрд. теңгеге дейін. Үлкен жобаға қатысатын 11 облыстың 8-і ӘКК атынан сенімді агенттерді анықтады. Тағы 3 өңір (Алматы, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан облыстары) оларды анықтау үшін конкурстық рәсімдер жүргізуде. Өз кезегінде, Абай, Ақмола, Солтүстік Қазақстан облыстары 34 млрд теңге көлемінде несиелеу қаражатын алып үлгерді. Қазан айының ішінде тағы 5 өңірге (БҚО, Алматы, Қостанай, Павлодар, Түркістан облыстары) 52 млрд. теңге аудару жоспарланып отыр.
Мемлекеттік органдар мен «Атамекен» ҰКП бірлесіп жобалардың әлеуетті пулын, оның ішінде өтініш беруші кәсіпорындардың бизнес тұрақтылығы тұрғысынан талдады. Жұмыс жаңа бағдарлама шеңберінде бюджет қаражатын жұмсаудың іске асырылуы мен тиімділігін бақылау үшін мемлекеттік органдар, бизнес және әкімдіктер арасында салааралық интеграция құру туралы вице-премьердің тапсырмасын орындау шеңберінде жүргізіледі.
Талдау қорытындысы бойынша кейбір жобалар алынып тасталды, ал әкімдіктерге 2024 жылдан бастап іске асыруға толық дайын және Бағдарлама талаптарына сәйкес келетін жобалардың сапалы тізбесін енгізу тапсырылды. Талдаудың қорытынды нәтижелерін келесі кеңесте қарау туралы шешім қабылданды.
Айта кетейік, ауқымды жоба – Солтүстік Қазақстан облысының негізгі азық-түлік өнімдерін өндіретін зауыттар құрылысының жобаларына жеңілдікпен несие берудегі оң тәжірибесін тарату. Осы тетіктің арқасында 2 жыл ішінде бір ғана өңірде 21 тауарлы сүт фермасы салынған. Нәтижесінде бүгінде шамамен 648 мың тонна сүт өндіреді немесе ел бойынша бүгінгі таңда өндірістің 10,3%-ы СҚО-ға тиеслі болып отыр. Үлкен жоба 5 жылға есептелген. Тауарлы сүт фермаларының (400 бастан бастап), көкөніс қоймаларының (1000 тоннадан бастап), ет бағытындағы құс фабрикаларының (жылына 5000 тоннадан бастап), суармалы егіншіліктің, етті мал шаруашылығының құрылысын қамтиды. Бірінші кезеңде, яғни 2023 жылы оны іске асыруға 100 млрд теңге бөлінді. Осы қайтарымды қаражатқа 65 тауарлы сүт фермасы салынады. Салынған фермалар толық қуатына шыққан кезде Қазақстанда сүт өндірісі 322 мың тоннаға ұлғаяды. Екінші кезеңге, яғни 2024 жылға да 100 млрд. теңге бөлінді.
