Бүгінде Сауран ауданы әкімдігінің бастамасымен аудандағы ауылдардар халықтың құқықтық мәдениетін, толеранттылығы мен құқықтық санасын қалыптастыру бағытында түрлі іс-шаралар мен кездесулер ұйымдастырылуда. Мәселен, аудандағы Жаңа Иқан ауылдық округінде жастар мен жасөспірімдер арасындағы қылмыс пен құқық бұзушылықтың, жат қылықтардың алдын-алу, оқушылардың құқықтық сауаттылығын арттыруға бағытталған шара өткен. Осындай кездесулер құқық бұзушылық және қылмыс белгілерімен, түрлерімен таныстыру, жасөспірімдердің құқықтары мен міндеттерімен таныстыру және беймезгіл уақытта жүрулерінің алдын алмақ. Осы ретте, аудан тұрғындарының назарына құқықтық мәдениетті арттыру, халықтың құқықтық санасын дамыту тәуелсіз, демократиялық және құқықтық мемлекет құруға ықпал ететін азаматтық қоғамды қалыптастырудың маңыздылығы жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. Ең алдымен жалпы құқықтық тәрбие дегеніміз не?, соған жауап іздеп көрейік.
Ол құқықтық нигилизмге қарсы тұру және жеке тұлғаны қалыптастыру процесін қамтамасыз ету үшін мемлекет пен қоғамның құқықтық сананы және құқықтық мәдениетті қалыптастыру мен жетілдірудің мақсатты және жүйелі қызметін көздейтін іс-әрекеттің күрделі және көп қырлы жүйесі. Қазақстан Республикасында құқықтық мемлекет құру процесінде құқықтық тәрбие мәселелері үлкен маңызға ие.
Заң үстемдігі жағдайында әлеуметтік реттеушілер жүйесіндегі құқықтың рөлі артып, адамдардың мінез-құлқындағы, қоғам мен мемлекеттің өміріндегі құқықтық принциптер күшейе түсуде. Құқықтық мәдениет пен құқықтық сананың жеткіліксіз деңгейі, Қазақстан азаматтарының құқықтық нигилизмі заңдылық қағидаттарын іске асыруды қамтамасыз етудегі маңызды мәселе болып табылады. Бүгінгі таңда мемлекет жүргізіліп жатқан құқықтық түсіндіру жұмыстарына, сондай-ақ оны жаңа сапалық деңгейге көтеру үшін нормативтік-құқықтық актілерге ерекше назар аударады. Жоғарыда айтылғандай, әділет органдары қызметінің стратегиялық бағыттарының бірі азаматтардың құқықтық санасын арттыру, құқықтық үгіт-насихат көлемін және сапасын арттыру болып табылады. Осыған байланысты, конституциялық, азаматтық және өзге де адам және азаматтық құқықтардың іске асырылуын қамтамасыз ету, халықтың құқықтық сауаттылығы мен құқықтық мәдениетін қалыптастыру мақсатында Қазақстан облыстарының барлық аймақтарындағы әділет департаменті бөлімшелері бұқаралық ақпарат құралдарында сөз сөйлеу, «дөңгелек үстелдер», конференциялар, дәрістер, семинарлар, брифингтер және т.б. ҚР Әділет министрлігінің ведомстволық бағынысты ұйымдарымен және облыстың мемлекеттік мекемелерімен өзара іс-қимыл тұрақты негізде жүзеге асырып жатыр. Әділет департаменті жанындағы мемлекеттік органдардың заң қызметтерін үйлестіру кеңесінің тоқсан сайынғы отырыстарын өткізеді, онда азаматтардың құқықтық мәдениетін көтеру, нормативтік құқықтық актілерді жариялау және т.б. мәселелер талқыланады.
Бүгінгі таңда барлық құқықтық ақпарат Интернет арқылы халыққа қол жетімді. Әділет департаменттерінің веб-сайты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің ресми интернет-ресурсында орналастырылған, онда азаматтар мемлекеттік қызметтер ұсынатын нормативтік құқықтық актілермен танысып, сонымен қатар жүргізіліп жатқан құқықтық түсіндіру жұмыстары туралы ақпарат ала алады және «Сұрақ-жауап» электронды сервисінде өз сұрақтарын қоя алады.
Осындай іс-шараларды өткізуге республика қалаларындағы жеке нотариустар, адвокаттар алқасының заңгерлері, Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің аумақтық бағынысты ұйымдарының өкілдері, «Қазақстандық заңгерлер одағы» филиалдары қатысады, халықтың әлеуметтік әлсіз топтарына құқықтық көмек көрсету мақсатында қоғамдық бірлестіктермен тығыз ынтымақтастық орнатылған. Яғни, Қазақстанның әділет департаменті құқықтық түсіндіру жұмыстарын тиісті деңгейде жүргізу үшін барлық қажетті шараларды қабылдауда.
Ұйымдастырылған бірлескен жұмыс азаматтардың білікті заң көмегін алуға конституциялық құқығын жүзеге асыру сапасын арттыруға, мемлекеттік органдардың, бұқаралық ақпарат құралдарының, қоғамдық бірлестіктер мен үкіметтік емес ұйымдардың құқықтық түсіндіру жұмыстарын жүргізуге, азаматтарды құқықтық оқыту мен құқықтық білім берудегі күш-жігерін үйлестіруге жағдай жасайды деп сенуге болады.
Құқыққа, заңға деген оң көзқарасты қалыптастыру, азаматтардың мемлекет пен қоғам алдындағы өз құқықтары мен міндеттерін білуі құқықтық мәдениетті қалыптастыру процесінің басты міндеттері болып табылады. Қазіргі заман бізге күнделікті өзгеріп отыратын барлық жаңа үрдістерді талап етеді. Қазіргі әлемдегі елдің қарқынды дамуының шарты — бұл ең алдымен заң үстемдігін қалыптастыру. Себебі бұл құқық пен бостандықтың сақталуының кепілі ғана емес, сонымен қатар елдің инвестициялық тартымдылығының басты өлшемі болып табылады. Алайда бұл процесс халықтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру мен дамытусыз мүмкін емес.
Азаматтардың құқықтық мәдениетінің жай-күйі оның құқық жүйесі көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Халықтың құқықтық мәдениетін арттыру, құқықтық санасын дамыту – тәуелсіз, демократиялық және құқықтық мемлекет құруға ықпал ететін азаматтық қоғамды қалыптастырудың маңызды өлшемдері.Қоғамның құқықтық мәдениетін арттырмай, әрбір азаматты заңды аса құрметтеуге тәрбиелемей, оның ережелерін күнделікті өмірге енгізуге тікелей әрі белсенді қатысу дайындығын қалыптастырмай экономикалық, саяси және әлеуметтік міндеттерді сәтті шешу мүмкін емес. Сонымен, құқықтық білім беру құқықтық мәдениетті қалыптастырады, яғни адамның құқық негізінде өмір сүруге, заңдарды құрметтеуге, өз құқықтарын қорғауға, жалпы айтқанда жоғарғы құқықтық сана сезімді болуды көздейді. Құқықтық насихат және құқықтық білім беру жұмыстарын үнемі жүргізіп отыру қажет.
Жалпы алғанда, құқықтық мәдениет жеке адамның да, жалпы қоғамның да құқықтық жағдайын сапалы түрде сипаттайтын ерекше әлеуметтік құбылыс. Құқықтық мәдениет – бұл құқыққа деген осы немесе басқа қатынас қана емес, ең алдымен оның нормаларына құрметпен қарау. Құқықтық мәдениет – азаматтың қоғам алдындағы борышын саналы түрде орындаудың қажетті шарты, ол артта қалған көзқарастарды, адамдардың девиантты мінез-құлқын жеңуге, адамға озбырлық пен зорлық-зомбылық көрсету жағдайларын болдырмауға көмектеседі. Азаматтардың ғылыми негізделген құқықтық өкілдіктері құқықтық тәртіпті нығайтудың алғышарты болып табылады, онсыз демократиялық мемлекет құру мүмкін емес.
Құқықтық мәдениет – қоғамда құқықтың болуымен қандай да бір жолмен байланысты барлық әлеуметтік институттардың сапалық жағдайы. Құқықтық сана – құқықтық құбылыстардың адамдар санасында идеалды көрінісі болып табылатын қоғамдық сананың бір түрі, яғни құқықтық сана субъективті шындықтың бір бөлігі болып табылады, дәлірек айтқанда, әлеуметтік өмір жайында құбылыс ретіндегі адамдардың құқық туралы түсініктерінің жиынтығы.
Жеке адам құқық туралы алғашқы ақпаратты жанұяда алады, одан кейін құқықтық тәрбиеге басқа субъектілер – мемлекет, қоғамдық бірлестіктер, басқа да тұлғалар байланыстырылатыны белгілі. Демек, құқықтық білім мен тәрбие балабақшадан бастап үздіксіз жүргізіліп, балаларға ненің жақсы, ненің жаман екенін ұғындыру керек. Бұдан әрі құқықтық білім мен тәрбиені орта жалпы білім беруде, орта арнаулы және жоғары оқу орындарында жалғастыру керек, онда қазақстандық құқық негіздері мен құқық салаларын оқыту курсын енгізу қажет. Келесі кезекте тиісті ұйымдар мен кәсіпорындарда жұмыс істейтіндердің құқықтық сауаттылығын арттыру курстарын енгізу қажет. Осыған байланысты қоғамның құқықтық мәдениетін көтеруге мүдделі мемлекет құқықтық насихатпен – халық арасында құқықтық ақпарат таратумен ұдайы айналысуы керек. Құқықтық мәдениеттің мазмұнын зерделеу кезінде қоғамның құқықтық мәдениетінің деңгейін көтеру бойынша жүйелі жұмыс жүргізіп, мемлекеттік басқару қызметкерлеріне (себебі, құқықтық мәдениеттің бір бағыты сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру болып табылады) ерекше көңіл бөлетін шет мемлекеттердің тәжірибесіне жүгіну қажет. Мысалы, Ұлыбританияда мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәдениетін дамытуды реттейтін бірқатар кодекстер әзірленді, мысалы, Министр кодексі, Парламент депутаттарының мінез-құлық кодексі, Мемлекеттік қызмет кодексі және т.б. Олар мемлекеттік қызметшілердің этикалық нормалары мен адамгершілік қасиеттерін анықтайды.
