Елімізде бірнеше жылдар бұрын Қазақстан Президентінің Жарлығымен Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі құқықтық саясат тұжырымдамасы бекітілген болатын. Осы ретте, Сауран ауданының ақпарат сүйер қауымына құқықтық саясат тұжырымдамасын ұсынамыз. Тұжырамдама– ұлттық құқықты, құқық қорғау және сот жүйелерін дамытудың, сыртқы саяси және сыртқы экономикалық қызметтің, сондай-ақ құқықтық білім беру мен құқықтық насихаттың басым бағыттарын айқындайтын мемлекеттік жоспарлау жүйесінің құжаты. Аталып өткендей, онда қойылған мақсаттар мен оларды жүзеге асыру шаралары “Қазақстан – 2050” стратегиясымен және одан әрі мемлекеттік дамудың басты бағдары болып табылатын Ұлт жоспарымен толық сәйкес келеді. Құжатта ағымдағы жағдайға талдау жасалып, бірқатар проблемалар атап өтілген. Атап айтқанда, инновациялық цифрлық технологиялардың қарқынды дамуы жағдайында құқық бұзушылар қылмыстық құқық бұзушылықтар жасаудың жаңа тәсілдерін қолданады, сондай-ақ қоғамдық өмірдің көптеген салалары үшін, оның ішінде кәсіпкерлік қызметтің еркіндігі үшін қосымша қылмыстық қауіптер туындайды, мұны қылмыстық заңнаманы жаңғырту кезінде ескеру қажет.
Азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қорғау, қылмыстық қудалауды жүзеге асыру және соттың сот төрелігін іске асыру сапасы мәселелері өзекті болып қалуда.Адам құқықтарын сақтаудың ведомстволық көрсеткіштері (ашылуы, сотқа жіберілуі) бұрынғысынша басым.Қылмыстық процесс саласындағы жағымсыз факторлар, ең алдымен, сотқа дейінгі тергеу, прокуратура және сот органдары арасындағы өкілеттіктер мен жауапкершілік аймақтарының аражігін ажыратудың нақты критерийлерінің жоқтығынан туындайды. “Қорғау тарапы қызметінің сапасы бірінші кезекте оның дәлелдемелерді жинауға өкілеттіктеріне байланысты. Қорғау тарапының дәлелдемелерді жинау жөніндегі өкілеттіктерін реттейтін қылмыстық іс жүргізу заңнамасының саласы қоғам тарапынан сынға өте сезімтал, өйткені, қорғау және айыптау тараптары арасында мүмкіндіктердің теңгерімсіздігі байқалады, бұл тараптардың бәсекеге қабілеттілігі мен теңдігіне қайшы келеді”, – делінген құжатта.
Сондай-ақ, Қазақстанның құқықтық жүйесінің тұрақты дамуының қағидатты шарты – заң білімінің сапасын қалпына келтіру қажеттілігі көрсетіледі.Тұжырымдама ұлттық құқықты, құқық қорғау және сот жүйелерін, құқық қорғау институттарын дамытудың, сондай-ақ сыртқы саяси және сыртқы экономикалық қызметті құқықтық қамтамасыз етудің, құқықтық білім беру мен насихаттаудың негізгі бағыттарын айқындайды.Осы тұжырымдаманы іске асыру қазақстандық қоғамның тұрақты экономикалық және әлеуметтік дамуына, биліктің нәтижелілігі, ашықтығы және жауапкершілігі, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының қорғалуы қағидаттарында мемлекеттік басқару моделін құруға ықпал ететін болады, бұл “Қазақстан-2050″ стратегиясында белгіленген бағыттың жалғасы”, – делінген құжатта.
2030 жылға қарай негізгі күтілетін нәтижелер – ЭЫДҰ елдерінің:Дүниежүзілік Банктің мемлекеттік басқару тиімділігінің индексі – 80 пайыздан төмен емес;World Justice Project құқық үстемдігінің индексі – 0 .60 баллдан төмен емес;Transparency International сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі – 55 балдан төмен емес;Дүниежүзілік экономикалық форумның жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінің “сот жүйесінің тәуелсіздігі” индикаторы 50-орыннан төмен емес;Дүниежүзілік экономикалық форумның жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінің “полиция қызметтерінің сенімділігі” индикаторы – 60-орыннан төмен емес.
Тұжырымдама өзгерістер мен толықтырулар енгізу болжанатын құқықтық актілердің тізбесін де айқындайды:”Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы” ҚР Конституциялық заңы;”Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы” ҚР Конституциялық заңы;”Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы” ҚР Конституциялық заңы;ҚР Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі;ҚР Азаматтық кодексі;Азаматтық іс жүргізу кодексі;ҚР “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті” кодексі;ҚР “Қазақстан Республикасындағы кедендік реттеу туралы” Кодексі;ҚР “Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы” Кодексі;ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі;ҚР Кәсіпкерлік Кодексі;ҚР Еңбек кодексі;ҚР Қылмыстық кодексі;ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі;ҚР Экологиялық кодексі;”Құқықтық актілер туралы” заң және тағы басқалар.Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының әлеуметтік Кодексін әзірлеу жоспарлануда.
Тәуелсіз мемлекеттің дамуы, мемлекеттік басқару жүйесінің қызметі, экономиканы және азаматтық қоғам институттарын дамыту, халықаралық ынтымақтастық үшін жаңа құқықтық негіз қалыптастырылды. Құқықтық саясаттың негізгі қорытындылары ұлттық заңнаманың негізгі салаларын елеулі түрде жаңартуы болды. Басқа елдерде этносаралық және конфессияаралық негізде сілкіністер болып жатқанда Қазақстан өз халқы үшін ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз етті, Қазақстан халқы Ассамблеясын құрып, халықтар арасындағы достықты және олардың дамуын нығайтты. Реформалар жүргізу үшін қажетті заңнамалық база құрылды, құқықтық мемлекет құру және құқық үстемдігін орнату жөніндегі конституциялық қағидаттар белгіленді. Бұл ретте, қазақстандық құқықтық жүйе үздік халықаралық стандарттарға, қоғамдық даму қажеттіліктеріне бағдарлана отырып, дәйекті дамып келеді, өзекті жаһандық міндеттерге бейімделеді.
1995 жылы мемлекеттіліктің саяси, экономикалық, мәдени және құқықтық негіздерін бекіткен Қазақстан Республикасының Конституциясы қабылданды. Конституция мемлекет пен қоғамның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізіне айналды. Ата Заңға сәйкес тиімді демократиялық институттар – президенттік басқару нысаны, қос палаталы Парламент, есеп беретін Үкімет, тәуелсіз сот жүйесі және белсенді азаматтық қоғам қалыптасты. Қазақстанның Тұңғыш Президенті бастамаларының арқасында еліміз халықаралық ядролық қарусыздану қозғалысының көшбасшысы болып, жоғары халықаралық беделге ие болды.
Тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстан көптеген беделді халықаралық ұйымдардың мүшесі болды. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев жұмысты «халық үніне құлақ асатын мемлекет» қағидаттарын іске асыруға, «әділ қоғам мен тиімді мемлекет» қалыптастыру, мемлекет пен азаматтық қоғамның тығыз өзара іс-қимылына, құқықтық саясат пен құқық қорғау жүйесінің тиімділігін арттыру бағытына бағыттауда.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев ең алдымен, азаматтардың әл-ауқатын қамтамасыз етуге бағытталған тиімді реформалар туралы болып отырғанын атап өтті. Бүгінгідері Адам құқықтары туралы конституциялық нормаларды іс жүзінде іске асыру, заңдар мен заңға тәуелді актілердің Конституцияға сәйкес келуі, ал оған пәрменді конституциялық бақылау жүзеге асырылуы үшін толыққанды және тиімді заң жобалау жұмысы маңызды болып табылады. Міне, осы бағытта үлкен жұмыс жүріп жатыр. Конституция негізгі қағидат – қарапайым адам құқықтарының басымдығы деп жариялаудан басталады: «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы-адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары». Яғни, мемлекеттің қызметі ғана емес, мемлекеттің ең қымбат қазынасы – адам.
Адам мемлекетке қызмет етпейді, бірақ мемлекет, мемлекеттік органдар осы қарапайым адамның құқықтары үшін жұмыс істеуі керек. Осы қағидаттарды іс жүзінде іске асыруды Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өзі жариялаған «халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамаларында, «әділ қоғам мен тиімді мемлекет» құруда іске асырады. Олар демократия туралы, Адам құқықтары мен бостандықтарының басымдығы туралы, идеологиялық және саяси сан алуандық, заң мен сот алдында жұрттың бәрінің теңдігі туралы, әділ сот арқылы қорғалу құқығы туралы, кез келген негіздер бойынша кемсітушілікке тыйым салу туралы, азаматтың мемлекетті басқарудағы құқығы туралы, сайлау және сайлану құқығы туралы, қоғамдық бақылау, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы конституциялық принциптер мен нормаларды айқын көрсетеді. Ұлттық қоғамдық сенім кеңесін, билік пен азаматтық қоғамның тікелей диалогының бірегей институтын құру мемлекеттің демократиялық құндылықтарға, құқық үстемдігі мен адам құқықтары қағидаттарына бағытталған қозғалысындағы прогрессивті қадам және маңызды оқиға болды.
Нақ осы тұста Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев саяси реформалардың маңызды әрі қажетті қоржынын паш етті. Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің түрлі бастамаларын іске асыру аясында қысқа мерзім ішінде 17 заң қабылданды. Осының бәрі прогрессивті демократиялық қайта құруларға, ал ең бастысы, біз бәріміз өмір сүріп жатқан Қазақстан Конституциясының, біздің Ата Заңымыздың қағидаттары мен нормаларын іске асыруға бағытталған. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың реформалары – демократияландыру, қоғамдық қатынастарды ырықтандыру, азаматтарымыздың конституциялық құқықтарын қорғаудың тиімділігін арттыру бойынша алға жылжу.
