Бүгінде Сауран ауданында адамның құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау жүйесі белсенді түрде жұмыс істейді. Бұл бағытта құқықтық көмек көрсету, сот шешімдерінің орындалуын қамтамасыз ету және азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттыру шаралары жүзеге асырылуда. Сауран ауданында азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшін бірнеше механизмдер жұмыс істейді. Олар Азаматтық, әкімшілік және қылмыстық істер бойынша соттар: Аудандық соттар азаматтардың талап-арыздарын қарастырып, заңды шешімдер қабылдайды. Конституциялық сотқа жүгіну мүмкіндігі: 2023 жылдан бастап азаматтар өз құқықтарының Конституцияға сәйкес келмеуі жағдайында Конституциялық сотқа тікелей жүгінуге құқылы. Сот орындаушыларының жұмысы: Сот шешімдерінің орындалуын қамтамасыз ету үшін сот орындаушылары қызмет етеді.
Аудан тұрғындарының құқықтық сауаттылығын арттыру және заңгерлік көмек алу мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында бірнеше шаралар қолға алынған: Мобильді қоғамдық қабылдаулар: Түркістан облысының Әділет департаменті мен Сауран ауданы әкімдігі бірлесіп, шалғай ауылдардың тұрғындарына тегін заңгерлік көмек көрсету мақсатында мобильді қабылдаулар ұйымдастыруда. Аудандық пробация қызметі бас бостандығынан айырылған немесе шартты түрде сотталған азаматтарға әлеуметтік-құқықтық көмек көрсетеді. Бұл қызметтің мақсаты – азаматтардың қоғамға бейімделуін қамтамасыз ету және олардың құқықтарын қорғау. Азаматтардың құқықтарын қорғау және заңды мәселелер бойынша ақпараттандыру мақсатында түрлі іс-шаралар ұйымдастырылады: Қоғамдық қабылдаулар: Сауран ауданының тұрғындары өз мәселелері бойынша аудандық мәслихат депутаттарымен және басқа да мемлекеттік органдардың өкілдерімен кездесулер өткізе алады. Мұндай қабылдаулар азаматтардың құқықтық мәселелерін шешуге мүмкіндік береді. Ақпараттық науқандар: Аудан көлемінде түрлі құқықтық тақырыптар бойынша ақпараттық науқандар өткізіліп, тұрғындардың құқықтық сауаттылығын арттыруға бағытталған іс-шаралар ұйымдастырылады. Сауран ауданында адамның құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау жүйесі тиімді жұмыс істейді. Азаматтардың құқықтарын қорғау үшін сот органдары, құқық қорғау қызметтері және жергілікті атқарушы органдар бірлесіп жұмыс атқаруда. Құқықтық көмек көрсету шаралары мен ақпараттық іс-шаралар тұрғындардың құқықтық сауаттылығын арттыруға және олардың құқықтарын қорғауға бағытталған.
Былтыр елімізде Қазақстандықтардың құқықтық сауаттылығын арттыру мақсатында «Заң үстемдігі» жобасы басталған болатын. Жобаның негізгі мақсаты – қоғамда сыбайлас жемқорлықтың барлық көріністеріне төзбеушілік ортасын қалыптастыру және де осы процесске ел азаматтарын жаппай тарту. Бұл жоба Мемлекет басшысы атап өткен «Адал азамат» тұжырымдамасын жүзеге асыру мен қоғамдағы Заң және құқықтық тәртіп үстемдігін қалыптастырудағы нақты қадамдардың бірі болмақ. Таяуда түгел түркінің темірқазығы Түркістанда Ұлттық құрылтайдың екінші жиыны өткені белгілі. «Әділетті Қазақстан – Адал азамат» тақырыбына арналған іргелі іс-шарада Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев бірқатар маңызды мәселеге тоқталды. Соның ішінде адал азамат қандай болуға тиіс деген өзекті сұраққа өз көзқарасын білдірді.
«Елімізде жаңа қоғамдық этика қалыптасуы керек. Онда елдің бірлігі және тұрақтылығы, азаматтардың өзара тілектестігі, әділдік, заң мен тәртіп, сенім және жауапкершілік сияқты құндылықтар үстемдік құруы қажет. Отаншылдық, адамгершілік, білімпаздық, нағыз маман болу, үнемшілдік, еңбекқорлық, ел мен жерге жанашырлық сияқты асыл қасиеттер бәрінен биік тұруға тиіс. Осындай ізгі қасиеттің бәрін бойына сіңірген жанды адал азамат деген бір ауыз сөзбен сипаттауға болады», деген еді Президент Қ.Тоқаев Ұлттық құрылтайда.
Тарихқа көз жүгіртсек, адал азамат ұғымы қазақ халқы үшін қашанда қастерлі болғанына көз жеткіземіз. Әуелі ел ішіндегі әпсанаға назар аударайық. Адалдықты насихаттайтын осы аңыз киелі Түркістан топырағына қатысты екенін өңір жұртшылығы тамсана айтады. Соған сәйкес пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с) Арыстан баб деген сақабасына бір құрма беріпті. Сөйтіп, оны Қожа Ахмет Ясауиге табыстауды сұрайды.
Аңыз бойынша Арыстан баб бес жүз жыл құрманы тілінің астына салып сақтапты. Отырар өңіріне келгенде сол құрманы Әзірет Сұлтанға табыстаған екен. Әрине, бұл оқиғаның тарихи шындық болуы екіталай. Әйтсе де, мұның өзі қазақ халқының осындай әпсана арқылы жұртты адалдыққа, антқа беріктікке баулуға ұмтылғанын байқатады.
Адалдыққа қатысты тағы бір оқиға Исламдағы төрт мәзхабтың негізін салушының бірі Әбу Ханифаға да қатысты. Бірде Имам Ағзамның әкесі Сәбит суда ағып келе жатқан алмаға көзі түседі де, оны алып бір тістеп жейді. Аңыз әңгімеде оның бұл әрекеті әбестік болғанын түсініп, өзенді жағалай өрлеп, алма бақтың иесін тапқаны, сөйтіп одан кешірім сұрағаны, ақырында сол бағбанның қызына үйленгені айтылады. Адалдыққа берік болған осындай отбасынан Исламның бетке ұстарының бірі Әбу Ханифа дүниеге келген екен.
Адал адам ұғымы қазақтың әдебиетінде де көп кездеседі. Абай Құнанбайұлы «Талап, еңбек, терең ой, қанағат, рақым, ойлап қой – бес асыл іс, көнсеңіз» деп, адал адам ұғымының негізгі ұстындарын ұсынады. «Адалдық – ардың ісі», «Адал кісі арымас» деген секілді халық даналығы да бекерге айтылмағаны анық. «Күшіңе сенбе, адал ісіңе сен» деген Мұхтар Әуезов те саналы ойдың сәулесін түсіреді.
Президент айтқан адал адам қасиетін бойына сіңірген жан төңірегінде психологтер де ауқымды зерттеу жасаған екен. Мәселен, Эммануэль Кант мұны «Адамгершілік формуласы» деп атаған. Соған сәйкес әрдайым саналы әрекетті бірінші орынға қою қажет деп есептейді. Яғни әділдік, жауапкершілік, адамгершілік, еңбекқорлық, жанашырлық секілді құндылықтарды көздеген мақсатқа жету үшін емес, оның дұрыс болғаны үшін бойға сіңіру кемел адамға тән қасиет деп есептеген. Ал осындай адал әрекет басқаларға үлгі болып, қоғамның өзгеруіне жол ашады.
Мемлекет басшысы айтқандай, адал адам мен әділетті мемлекет – егіз ұғым. Дана халқымызда адалдықты, отансүйгіштікті насихаттайтын өсиет жетерлік. Мәселен, «Отан – Ана» деп, оны қастерлеу әрбір азаматтың міндеті екенін еске салады. Осы орайда түріктердің «Devlet baba’dır» (Мемлекет – әке) деген сөзі ойға оралады. Анадолыдағы ағайын мұның себебін былай түсіндіреді. Түркі халқының түсінігінде әке – отбасының басқарушысы һәм қорғаушысы. Сондықтан түріктер мемлекетті әкемен теңестіреді. Өйткені мемлекет халықтың әл-ауқатын арттырып, қорғанышы болатын институт. Ал «Отан – Ана!». Оны қастерлеу – әр азаматтың міндеті.
Ендеше, көне түркінің ұрпақтары мемлекет пен Отанды бірге қарастырып, біреуінен қорғаныш тапса, екіншісін қорғау идеясына басымдық береді. Рас, елімізде әлі шешімін таппаған түйткіл жетерлік. Олардың шешімін табу елдегі әрбір азаматтың да, мемлекеттік саясатты жүргізіп отырғандардың да қажырлы еңбегін талап етеді. Мемлекет пен халық мүддесін бәрінен биік қойғанда, нағыз адал адам ұғымына сай әрекет еткенде ғана Ұлы дала мұратына жететініміз анық. Қорыта айтқанда, адал адам қара басының қамын емес, халқының игілігін ойлауға тиіс. Ендеше, адалдыққа сенім артқан қоғам құру әрбір адамға тікелей байланысты. Бұған Мемлекет басшысы Ұлттық құрылтайдағы сөзінде де назар аударды. Президент Әділетті Қазақстанды адал азаматтар құратынын, оның бір-бірімен өте тығыз байланысты ұғымдар екеніне екпін берді.
