Қазақстанда су үнемдеуге мүмкіндік беретін мажарлық препаратты сынақтан өткізудің алғашқы кезені аяқталды, деп хабарлайды Су ресурстары және ирригация министрлігінің баспасөз қызметі.
Баспасөз қызметінің мәліметтерінше, министрліктің бастамасы бойынша сынаққа 4 ғылыми-зерттеу институты қатысты.
Бұл Тараз қаласындағы «Қазақ су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты», Қызылордадағы «Ы.Жақаев атындағы Қазақ күріш шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты», «Мақта және бақша ауыл шаруашылығы тәжірбие станциясы» және «Аграрлық инновациялар институты».
Сынақ барысында әр түрлі топта және климаттық жағдайда препараттың топырақты ылғалдандыруға әсері, аз мөлшерде суару жағдайында өнімділікті арттыру сынды зерттеу жүргізілді.
Ғалымдар препаратты қолдана отырып күріш алаңында 37%-ға дейін су үнемдеуге болатынын мәлімдеді. Себебі, дәстүрлі әдіс бойынша күріш 90 күн бойы суарылады. Ал, ылғал сақтайтын препаратты пайдаланған кезде 51 күн суару жеткілікті. Қант қызылшасы алаңында 23,9%, жүгеріде 28,7%-ға дейін су үнемделген. Бұдан бөлек, сарапшылар өнімділік те артқанын айтады.
«Сынақтың алғашқы кезеңі жақсы нәтиже көрсетті. Келесі кезекте препараттың тиімділігін үлкен көлемдегі егіс алқаптарында тексеру керек. Ол үшін шаруалармен кездесіп, сынақ нәтижесін көрсеткен жөн. Түсіндіру жұмыстарын жүргізу қажет. Себебі, жыл өткен сайын суармалы суға сұраныс артып келеді және біздің диқандар заманауи су үнемдеу әдістеріне көшуге мүдделі», – деді министр Нұржан Нұржігітов.
Өз кезегінде мажарлық «Soil solution» компаниясының өкілдері шаруалар тарапынан үлкен сұраныс болса Қазақстанда препарат шығаратын зауыт ашуға ниетті екендіктерін мәлімдеді.
Жалпы ҚР Су ресурстары және ирригация министрлігі 2024 жылдың соңына дейін Еуропалық Қайта Құру және Даму банкімен бірлескен 23 жобаны аяқтауды жоспарлаған-ды.
Су ресурстары және ирригация министрі Нұржан Нұржігітов Қазақстандағы Еуропалық Қайта Құру және Даму банкі (ЕҚДБ) басшысының орынбасары Асқар Намазбаевпен кездесіп, тараптар бірлескен жобаларды іске асыру және одан әрі ынтымақтастық мүмкіндіктерін талқылады.
Мәселен, министрлік пен Еуропалық Қайта Құру және Даму банкі Ақтөбе, Жамбыл және Түркістан облыстарында су шаруашылығы нысандарын реконструкциялау бойынша 53 жобаны іске асыруда. Бүгінгі таңда 19 жоба толығымен аяқталса, 2024 жылдың соңына дейін тағы 23 жобаны аяқтау жоспарланды, оның 17-сі пайдалануға беріледі.
Қалған жобалар бойынша құрылыс жұмыстарын келесі жылы аяқтау жоспарланып отыр.
«Біз Еуропалық Қайта Құру және Даму банкімен ынтымақтастықты жалғастыруға ниеттіміз. Біздің министрліктің алдында Қазақстанның су саласын трансформациялау міндеті тұр, біз бұл жұмысты халықаралық қаржы институттарымен бірге жүзеге асыруды жоспарлап отырмыз», – деді Су ресурстары және ирригация министрі Нұржан Нұржігітов.
Су ресурстары және ирригация министрлігі Азия және Тынық мұхиты өңіріне арналған экономикалық және әлеуметтік комиссиямен су саласын цифрландыру бойынша ынтымақтастық орнатуға ниетті.
Былтыр Су ресурстары және ирригация министрі Нұржан Нұржігітов Азия және Тынық мұхиты өңіріне арналған экономикалық және әлеуметтік комиссияның Атқарушы хатшысы Армида Алишахбана бастаған БҰҰ делегациясымен кездесті. Тараптар су саласын цифрландыру бағытындағы ынтымақтастық мүмкіндіктерін талқылады. Нұржан Нұржігітов бүгінде министрлік Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасымен бірлесе су тасқынын болжау және модельдеу бойынша TALSIM (Германия) және Delft-FEWS (Нидерланды) жүйелерін Қазақстанға бейімдеу бойынша жұмыс жүргізіп жатқанын мәлімдеді. Сондай-ақ, білікті мамандармен су саласының әлеуетін арттыру бағытында атқарылып жатқан жұмыстар жайлы айтты.
«Еліміздегі 9 жоғары оқу орнымен ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойдық. Биыл «Болашақ» бағдарламасына су саласының мамандықтары қосылды. Қазақстандық 2 университет Ташкент ирригация және ауылшаруашылығын механикаландыру инженерлері институтымен қосдипломды білім берудің бірлескен бағдарламасын іске қосты. Тараз қаласында жеке Ұлттық су шаруашылығы және ирригация университеті ашылды. Ендігі мақсатымыз — осы оқу орындарына шетелдік үздік профессор-оқытушыларды әкелу. Біз Қазақстанға келуге ниетті немесе қашықтан оқытуға дайын мамандармен жұмыс істеуге әзірміз», — деген еді Нұржан Нұржігітов. Армида Алишахбана министрліктің су ресурстарын дамыту және қорғау, сондай-ақ Арал теңізін қалпына келтіру жобаларын жоғары бағалады.
Ал, БҰҰ делегациясы жан-жақты қолдау көрсетуге дайын екенін айтты.
«Біз өз тарапымыздан Қазақстан Республикасының «Халықаралық Аралды құтқару» қорына төрағалығы аясында Орталық Азия мемлекеттерінің трансшекаралық су ресурстарын пайдалану мәселесін реттеуге көмек көрсетуге дайынбыз. Сондай-ақ, қазақстандық мамандарды су саласында тәжірибе алмасу мақсатында ұйымдастырылатын біздің түрлі іс-шараларымызға және мұздықтарды қорғау жөніндегі халықаралық жобаға қатысуға шақырамыз», — деді БҰҰ Азия және Тынық мұхиты өңіріне арналған экономикалық және әлеуметтік комиссияның Атқарушы хатшысы Армида Алишахбана.
2025 жылы Су ресурстарының ұлттық ақпараттық жүйесін іске қосу жоспарланып отыр, ол су айдындарының нақты уақыттағы жай-күйіне мониторинг жүргізуді, сондай-ақ су тасқыны мен құрғақшылықты болжауды қамтамасыз етеді.
Мемлекет басшысының 2024 жылғы 1 сәуірдегі тапсырмасын орындау үшін Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі экология және табиғи ресурстар, су ресурстары және ирригация, төтенше жағдайлар министрліктерімен бірлесіп ықтимал төтенше жағдайларды модельдеуге, стратегиялық шешімдер қабылдау үшін тиісті болжамдар жасауға мүмкіндік беретін «Tasqyn» су тасқынын болжау мен модельдеудің ақпараттық жүйесін әзірлеуде.
Сонымен қатар Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша еліміздің 3,5 мың км суару желілерін цифрландыру жұмыстары жүргізілуде.
Атап айтқанда, Қызылорда облысында Жаңашиелі, О-2, Келінтөбе, Әйтек және Сунақата сияқты бес арнада суды есепке алудың автоматтандырылған жүйесін орната отырып, су жинау стансаларын қайта құру жобасы іске асырылуда.
Жетісу, Түркістан және Жамбыл облыстарында – 2024 жылдан 2026 жылға дейін 16 суару каналы автоматтандырылады.
Сондай-ақ Қызылорда облысында 16 магистралды және шаруашылықаралық каналдарды автоматтандыру үшін жобалау-сметалық құжаттама әзірленуде. Бұл жобаларды іске асыру мерзімі 2026 жылдан 2027 жылға дейін, Ислам даму банкінің қаражаты есебінен жүргізіледі. Оларды іске асыру нәтижесінде суаруға арналған су шығынын жылына 0,5 км3 төмендету жоспарлануда.
Арналарды автоматтандыру судың сапалы және дәл есебін қамтамасыз етеді. Су ресурстарының Ақпараттық-талдау орталығында ұйымдастырылған ахуалдық орталық базасында үздіксіз мониторинг жасалады.
2024 жылғы шілдеде Қазақстан Үкіметінің қаулысымен «Қазагромелиосушар» республикалық әдістемелік орталығы» РММ мемлекеттің жүз пайыз қатысуымен «Су ресурстарының ақпараттық-талдау орталығы» КЕАҚ болып қайта құрылды.
Орталықтың қызметі келесі бағыттарға негізделетін болады:
су пайдаланушылардың есеп беру жүйесін жетілдіру;
су шаруашылығы саласындағы барлық деректерді жинау және өңдеу;
су тасқынын қысқа және ұзақ мерзімді болжау және модельдеу;
су тапшылығы қаупі туралы хабарлау;
басқарушылық шешімдер қабылдау үшін уәкілетті органға өңделген деректерді ұдайы ұсыну және басқалар.
Су секторын цифрландыру төтенше жағдайларға жедел ден қоюға ықпал етеді және су қорларын орнықты пайдалану үшін жағдай жасай отырып, басқарудың ашықтығын күшейтеді.
Су ресурстарының негізгі көлемін жер үсті сулары орташа көпжылдық көлемде 106 км3 қамтамасыз етеді, оның 55,7%-ы еліміз аумағында қалыптасады, қалған 44,3% – Қытай, Өзбекстан, Ресей және Қырғызстаннан келетін трансшекаралық өзендерге тиесілі.
Барлық су ресурстарының шамамен 60%-ы ауыл шаруашылығы үшін пайдаланылады, бұл Қазақстанды ауыл шаруашылығында суды пайдалану бойынша Орталық Азиядағы суды көп қажет ететін елдердің біріне айналдырады. Бұл суармалы су шешуші рөл атқаратын аграрлық өндірістің сипатына байланысты.
Қазақстан су шаруашылығы саласындағы халықаралық ынтымақтастықты да белсенді дамытуда. Атап айтқанда, Тараз өңірлік университеті мен Ташкент ирригация инженерлері институты студенттерге екі елдің дипломдарын алуға мүмкіндік беретін қос дипломды білім берудің бірлескен бағдарламасы туралы келісімге қол қойды.
Кәсіби біліктілік бойынша салалық кеңес құру және «Гидротехникалық мелиорация» сияқты кәсіби стандарттарды өзектендіру мамандарды даярлау сапасын едәуір жақсартты. Нидерландымен халықаралық ынтымақтастық аясында су ресурстарын басқару бойынша семинарлар мен тренингтер өткізілді, бұл қазақстандық мамандардың біліктілігін арттыруға ықпал етті.
ҚХР-мен бірлескен жұмыс нәтижесінде 2025 жылы су саласының 100-ден астам маманын оқытуға жіберу туралы келісімге қол жеткізілді.
