Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2020 жылғы 1 қыркүйектегі «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» атты Қазақстан халқына жолдауында айтылған маңызды мәселелердің қатарында – сыбайлас жемқорлықпен күрес мәселесі тұр. Бұл да қазіргі кезеңдегі белең алған бір індет десе де болады. Сондықтан, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің жаңа тәсілдерін енгізген жөн деп атап көрсетілген аталған Жолдауда. Жаңа Қазақстан құру жолына түскен бүгінгі қоғам бұл дертпен қалай күресуі тиіс? Жемқорлықты түп-тамырымен құртып жіберуге не кедергі? Түркістан қаласын жемқорлықсыз қалаға қалай айналдырамыз? Осы және өзге де сауалдарға жауап іздеу мақсатында Түркістан қаласының бір топ зиялы қауым өкілдерімен пікірлесіп көрген едік. Ендеше…
Жас ақын, Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі, Түркістан облыстық мәдениет басқармасының бөлім басшысы Мұқағали Кенжетайұлы бүгінде мемлекеттік қызметкер. Рухани астанамыздағы рухани-мәдени іс-шаралардың басы -қасында жүрген азамат. Ол мемлекетіміз осы бір жаһандану заманында көркейіп, өркениетті әрі жоғары сатыда дамуы үшін елімізге сауатты да білімді, қоғамда құқықбұзушылықтар мен қылмысқа төзбейтін отансүйгіш, патриот азаматтарын тәрбиелеуіміз керек деп есептейді.
«Бүгінде жемқорлықпен күрес күн тәртібіндегі мәселеге айналды. Қоғамның барлық саласында кездесетін бұл әрекет қылмыс екені айдан анық. Әсіресе, мемлекеттік басқару құрылымдарындағы лауазымды қызметкерлердің өздеріне тапсырылған қызмет мүмкіндіктерін жеке бастың пайдасы мен мүддесі үшін пайдалануы – қауіпті. Сол үшін мен барша әріптестерімді мұндай әрекеттерден аулақ болуын қалаған болар едім», – дейді Мұқағали Кенжетайұлы.
«Сыбайлас жемқорлық – өз мүддесінде мемлекеттік функцияларды пайдалану. Олар қоғамның, мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігі мүддесіне қайшы келеді. Жолдаудағы мәселе төңірегінде көңілге бір қонымды жәйт ол – мемлекеттік қызметшінің немесе квазимемлекеттік мекеме басшысының қос азаматтығы анықталған жағдайда олардың қызметтен босатылатындығы», – дейді елімізге танымал журналист, «Түркістан» телеарнасының атқарушы директоры Тельман Бейсен ағамыз.
Оның айтуынша, сыбайлас жемқорлық бүкіл ел экономикасына кері әсер етеді. Сыбайлас жемқорлық инвестициялар деңгейіне, кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыруға, сондай-ақ ел ішіндегі ресурстар мен активтерге қол жеткізуге қатысты ережелерді әзірлеуге және енгізуге әсеретеді. Экономикалық өсу қарқынынан басқа, сыбайлас жемқорлық кірістерді ел ішінде бөлуге де әсер етуі мүмкін деп есептейді.
Ал, Түркістан қаласының құрметті азаматы, елімізге танымал сазгер, ұстаз Бекжігіт Серәділі сыбайлас жемқорлықтың себептері мен салдары, сондай-ақ оларды жою жолдары, әдетте, бір-бірімен байланысты екенін айтады.
«Саяси элита сыбайлас жемқорлықтан түсетін табыстың өсуін қамтамасыз ете алады. Жемқор бола отырып, элита ресурстарды бөлу мен негізгі ұстанымдарға тағайындауды айла-шарғы жасау арқылы құқықтық және сот жүйесінің тиімділігін төмендетуге тырысады. Ресурстарды шектеу құқықтық жүйеге сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті қиындатады, бұл сыбайлас жемқорлықтың одан әрі таралуына мүмкіндік береді. Демек, әлсіз сот жүйесі сыбайлас жемқорлықтың себебі мен салдары болып табылады», – деген пікірде.
Ал, Түркістан қаласын жемқорлықсыз қалаға қалай айналдырамыз? Деген сауалымызға Бекжігіт ағамыз былайша жауап берді.
«Бүгінде Түркістанымыз күн санап көркейіп, аты әлемге танылып келеді. Соңғы 4 жылда облыс орталығында ауыз толтырып айтарлықтай жобалар іске асты. Рухани қаламыз қарыштап дамып, көркі көз тартар шаһарға айналды. Бүкіл Түркі тектес ұлттардың рухани Астанасына айналды. Енді келешекте бұл қала барша үлгі өнеге болатындай рухани қалаға айналуы тиіс. Ол үшін біз рухани астананың тұрғыны деген жауапты атқа лайық болуымыз керек. Қолы таза, ары былғанбаған ұл-қыздарымызды тәрбиелеп, отанын, елін сүйетін мемлекеттік қызметкерлердің қатарын арттыруға тиістіміз. Осы мақсатта жұмыла жұмыс істесек, алдағы 4-5 жылда жеморлықсыз Түркістанды да қалыптастыруымызға болады», – дейді Бекжігіт Кенжебекұлы.
«2020 жылғы 1 қыркүйекте Парламенттің қос палатасының бірлескен отырысында Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев дағдарыстан кейінгі елдің дамуының негізгі мақсаттарын айтты. Жолдаудың маңызды бөлігі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің жаңа тәсілдерін анықтауға арналды. Бұл мәселелердің шешілуін Мемлекет басшысы Кешенді жоспарды іске асыру жөнінде жаңа бастамалар ұсынумен байланыстырады», – дейді Тельман Бейсенов.
«Біріншіден, мемлекеттік қызметкерлердің жалақысын көтеруіміз керек. Жалақысы төмен Мемлекеттік қызмет қоғамға тым қымбатқа түседі» деп атап өтті Мемлекет басшысы, бұл мәселені түсінбеушілік теріс іріктеуге, құзыретінің, бастамасының жоғалуына және ең бастысы – сыбайлас жемқорлыққа алып келеді. Сыбайлас жемқорлық факторларын бейтараптандыруға еңбекті және мемлекеттік қызметшілердің жалақысын бағалаудың факторлық-балдық шкаласын енгізу ықпал ететін болады.
Жалпы мамандар сыбайлас жемқорлыққа бейім салалардың қатарына сәулет-құрылыс қызметін, санэпидқадағалауды, ветеринария, сертификаттау саласын жатқызады. Осыған байланысты 2021 жыл ішінде кәсіпкерлік қызметке мемлекеттік құрылымдардың заңсыз араласуын, бизнесмендердің жұмысына кедергі келтіруді болдырмайтын шағын орта бизнес қызметінің жаңа нормативтік-құқықтық базасын әзірлеу тапсырылған болатын.
Президент бөлген екінші бағыт – салық және кеден салаларын цифрландыру, бұл «көлеңкелі экономикаға» қарсы күресте оның барлық көріністеріне айтарлықтай көмектеседі. Оның үстіне, сыбайлас жемқорлықты нақ осы көлеңкелі экономика туындатады.
Үшінші. Сыбайлас жемқорлық факторларын анықтау үшін мемлекеттік органдар мен квази мемлекеттік сектордағы нормативтік актілер мен жұмыс процестеріне сыбайлас жемқорлыққа қарсы талдау жүргізу. Егер мұндай қызмет Мемлекеттік қызмет үшін жаңа болып табылмаса, онда квазимемлекеттік құрылымдардағы жұмыс процестеріне сыбайлас жемқорлыққа қарсы тексеру жүргізу-талап етілген және практикадан туындаған жаңа бағыт болып табылады.
Төртінші. Тиісті құқықтық базаны қалыптастыруды қамтитын мемлекеттік балама ретінде қоғамдық бақылау институтын пәрменді қолдау. Мемлекеттік органдар мен квазимемлекеттік сектордың қоғамға ашықтығы мен есептілігін қамтамасыз етуге арналған «Қоғамдық бақылау туралы» заңды әзірлеу және қабылдау тапсырылды.
Бесінші. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың жаңа құралдары өзіне: мемлекеттік қызметшілер, депутаттар, судьялар үшін олардың шоттарды иеленуіне, шетелдік банктерде қолма-қол ақша қаражаты мен құндылықтарды сақтауға қатысты сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеу.
Міне, Президенттің 2020 жылғы Жолдауының басты идеясы осы болатын. Жолдаудың негізгі бағыттарының бірі-сыбайлас жемқорлықтың себептерімен, салдарымен күрес әдістерін жаңарту, осы құбылыспен күресудің жаңа тетіктерін қалыптастыру-тын.
Қазақстанның тұрақты дамуы мен табысты болашағы, біздің қолымыздағы жетістіктерімізге, зор мүмкіндіктер ашатын мүмкіндіктерімізге қалай иелік ете алатынымызға, қолда бар ресурстарды жұмылдыра алатынымызға және қойылған міндеттерді толық орындай алатынымызға байланысты.
Сұхбаттасқан Ақжол Қараспан
